1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Dilin ictimai hadisələr arasında mövqeyi
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Dilin ictimai hadisələr arasında mövqeyi
Bizə məlum olduğu kimi, müxtəlif ictimai hadisələr bazislərə 3 və üstqurumlara aid olub, onların əsasında müəyyənləşir. Bazis cəmiyyətin inkişafının müxtəlif dövr- lərdə iqtisadi quruluşudur. Üstqurum isə onun siyasi və digər görüşləridir. Hər bir bazisin özünəməxsus üstqu- rumu vardır. Bu üstqurum bir sıra ictimai hadisələrdən ibarət olur. İctimai hadisələr cərgəsinə cəmiyyətin həm si- yasi baxışları, həm də hüquqi, fəlsəfi görüşləri... daxildir. Bununla bərabər, “cəmiyyətin estetik tələblərini ödəyən incəsənət və həmçinin ədəbiyyat da buraya aiddir”. 1 Yenə orada. 2 Б.Косивский. «Общее языкознание». Минск, 1969, c. 33-34. 3 “Bazis” (basis) mənşəcə yunan sözüdür, “əsas, bünövrə, özül” mənasını ifadə edir. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 321 Bəs dil bunlardan, yəni bazis və üstqurumdan hansına daxildir? Alimlərin dedikləri kimi, indiyədək dili heç kəs bazisə aid etməmişdir. Lakin bəzi alimlər dili üstqurum hadisəsi kimi xarakterizə etmişlər. Onlar ictimai hadisələ- rin incə fərqinə varmadan, səciyyəvi xüsusiyyətlərinə daha diqqətlə nəzər yetirmədən bütün ictimai hadisələri ancaq iki növə – bazis və üstquruma görə təsnif etmişlər. Dili də ikinci qrup hadisələrə oxşadıb onların cərgəsində göstər- mişlər. Dili üstqurum hesab edən dilçi və ya filosoflar belə bir nəticəyə gəlmişlər ki, guya bazis və üstquruma məxsus olmayan ictimai hadisə yoxdur və buna görə də dil mütləq bunlardan birinə aid edilməlidir. Bu müddəa elmi cəhət- dən doğru deyil. Elə buna görə də dil haqqında bir sıra qeyri-məntiqi baxışlar meydana çıxmışdır. Elm sübut etmişdir ki, dil nə bazisdir, nə də üstqurum- dur. Çünki dil spesifik ictimai hadisədir. İctimai hadisələr sırasında o, xüsusi mövqeyə malikdir. Bu onun başqa icti- mai hadisələrdən əlamətdar cəhətlərinə görə fərqlənməsi ilə müəyyən edilir. Bir cəhəti xatırlayaq. Məlumdur ki, dil ictimai sahədəki hər bir dəyişikliyi özündə əks etdirməyə qabildir. Bu xüsusiyyət onu başqa ictimai hadisələrdən əsaslı surətdə fərqləndirir. Lakin ədəbi dildə üstqurum- luq əlaməti də vardır. Ədəbi dil, məlumdur ki, süni olaraq müəyyən normalara tabe edilir, dövrün tələblərinə uyğun gəlməyən söz və ifadələr ondan uzaqlaşdırılır. Bu xüsu- siyyət, adətən, ədəbi dildə üstqurumluq əlaməti kimi izah edilir. Lakin bu əməliyyatı xalqın danışıq dilində həyata keçirmək mümkün deyildir. Ona görə də dili üstqurum hesab etmək elmi cəhətdən yanlışdır. |