1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

2.05. İNTİBAH DÖVRÜNDƏ DİLÇİLİYİN
 
İNKİŞAFI
XIV əsrin ortalarından başlayaraq Qərbi Avropada ge-
niş mədəni hərəkat başlanmış və bunun nəticəsində də cə-
miyyətin ideoloji həyatında böyük dəyişiklik əmələ gəlmiş, 
elmdə, ədəbiyyatda, incəsənətdə əsaslı çevriliş yaranmışdı. 
Avropada baş vermiş bu hərəkat İntibah, yaxud Renessans 
adlanır. Bu hərəkatın mənbəyi İtaliya olmuş, lakin az vaxt-
dan sonra, yəni XV əsrin ortalarından Avropanın bir sıra 
başqa ölkələrində də bu hərəkat yayılıb intişar etmişdir.
İntibah dövründə milli ədəbi dillərin formalaşması, 
coğrafi kəşflər, kəşf olunmuş ölkələrin dilləri ilə tanışlıq, 
xristianlığın həmin xalqlar arasında təbliği, qədim dövrlərə 
maraq, kitab çapının yaranması – bütün bu tarixi hadisələr 
Avropada dilçilik görüşlərinin coşqun tərəqqi etməsinə sə-
bəb olmuş, eyni zamanda dil haqqında elmin qarşısında 
bir sıra yeni vəzifə və məqsədlər qoymuşdur.
İntibah dövründə dilçilik tədqiqatları əvvəlki dövr-
lərə nisbətən çox-çox genişlənmişdi. XVI–XVIII əsrlərdə 
misli görünməmiş şəkildə dilçilik faktları toplanmışdır. 
Adətən, dilçilik tarixində bu əsrlər dil materiallarının top-
lanması dövrü adlandırılır. Bu dövrdə əldə edilmiş mate-
rialların şərhinə fəlsəfi cəhətdən yanaşılırdı. Dilçiliyin əsas 
problemləri daha çox o dövrün görkəmli filosoflarından 
Russo, Dekart, Leybnits, Viko və başqalarının əsərlərində 
öz həllini tapmışdır. XVI–XVIII əsrlərdə dilçiliyin inkişafı-
nı aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:
1) Klassik filologiyaya marağın artması. İntibah döv-
ründə latın və yunan dillərindəki dini kitabların dili üzərində 
aparılan mətnşünaslıq işi klassik filologiyaya marağı güclən-
dirirdi. Həmin işlərin nəticəsində əldə edilmiş materiallar isə 
yeni-yeni filoloji əsərlərin meydana çıxmasına səbəb olurdu.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
62
Bu dövrdə Avropa alimləri sami dillərə də böyük həvəs 
göstərmişlər. Qədim yəhudi, arami və ərəb dillərinin lüğət 
tərkibi, qrammatik kateqoriyaları və digər hadisələri öyrə-
nilmişdir. Görkəmli alman alimi Qotfrid Vilhelm Leybnits 
(1646–1716) qədim yəhudi dilinin ilk ulu dil hesab edildiyi 
və bütün dillərin bu dildən əmələ gəldiyi fikrinin tamamilə 
yalan və uydurma olduğunu sübut etmişdir.