1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

7) Canlı milli dillərin yeni tipli lüğətlərinin meydana 
çıxması. İntibah dövründə dilçiliyin coşqun inkişafına sə-
bəb olan tarixi hadisələrdən biri lüğətlərin yaradılması idi. 
XVII-XVIII əsrlərdə bir çox dillərin lüğətləri yaradılmışdır.
Məlumdur ki, lüğət hələ lap qədim dövrlərdə, hətta 
eramızdan əvvəl meydana çıxmışdı. Lakin XVII–XVIII əsr-
lərin lüğətləri xarakterinə, həcminə, məqsədinə və s. görə 
keçmiş dövrlərin lüğətlərindən çox-çox fərqlənirdi. Elə 
bunu qeyd etmək kifayətdir ki, əvvəlki əsrlərin lüğətləri, 
əsasən, əcnəbi və ya çətin sözlərin, ifadələrin şərhinə xid-
mət edirdisə, XVII–XVIII əsrlərdəki lüğətlər böyükhəcmli, 
çoxdilli və yeni tipli lüğətlər idi.
XVII–XVIII əsrlərdə yaranmış lüğətlər xarakter və 
tipinə görə iki yerə bölünür: a) normativ izahlı lüğətlər,
b) çoxdilli kataloq lüğətlər.
Normativ izahlı lüğətlər. XVII əsrin sonu və XVIII əs-
rin əvvəllərində meydana çıxan lüğət tiplərindən biri nor­
mativ izahlı lüğət adlanır. Bu tipli lüğətlər, adətən, yalnız 
ədəbi dil sözlərini əhatə edirdi. Ona görə də həmin lüğətlər 
normativ lüğət adı altında tanınırdı.
İlk normativ izahlı lüğət 1612-ci ildə çap olunmuş İtaliya 
dilinin lüğəti hesab edilir. Bundan sonra 1694-cü ildə fransız dili-
1
Bax: В.И.Кодухов. Общее языкознание. M., 1974, c. 14.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
65
nin lüğəti meydana çıxmışdır. 1726–1739-cu illərdə ispan lüğəti, 
1789–1794-cü illərdə isə rus dilinin lüğəti nəşr edilmişdir.
XVII–XVIII əsrlər dilçiliyinin inkişafında bu lüğətlərin xü-
susi əhəmiyyəti olmuşdur. Məlumdur ki, belə lüğətlərin yaran-
ması tarixdə həm elmi, həm də mədəni əhəmiyyət kəsb edir.
Çoxdilli kataloq lüğətlər. XVII–XVIII əsrlərdəki çox-
dilli lüğətlər faktik dil materiallarının kataloqu kimi təsəv-
vür olunurdu. Çoxdilli kataloq lüğətləri tərtib edilərkən, 
adətən, iki-üç, bəzən daha artıq söz götürülür və onların 
bir neçə yüz dildə qarşılığı (müqayisəsi) verilirdi. Buna 
görə də onlar kataloq lüğət adlanırdı.
Çoxdilli kataloq lüğətlər heç də gərəkli lüğət vəzifəsini 
yerinə yetirə bilmirdi. Bu tipli lüğətin ilk nümunəsi Peter-
burqda meydana çıxmışdır. Rus səyyahı Pyotr Simon Pal-