1-Variant O‘zbekiston tarixi” fan sifatida, uning predmeti, maqsadi va axamiyati

^ Davlat va uning belgilari, shakllari. Davlatning mohiyatini tushunishda uch asosiy nazariy yondashuv mavjud: 1) Ijtimoiy yondashuv; 2) Sinfiy yondashuv; 3) Siyosiy-huquqiy yondashuv. Demak, davlat-umumiy muammolar va ishlarni hal etish vositasi, u hukmdorlar va xalqning o`zaro munosabatini tartibga soladi – ijtimoiy yondashuv. Davlat sinflarning paydo bo`lishi bilan yuzaga kelgan, sinfiy kurash bir sinfning boshqasini bostirish quroli bo`lib xizmat qiladi – sinfiy yondashuv. Davlat jamiyatning va davlatning o`zining hayotini tashkil etuvchi huquq manbaidir – siyosiy-huquqiy yondashuv.

Davlat butun mamlakat miqyosidagi hokimiyatning maxsus boshqaruv va majburlov apparatiga ega bo`lgan, barcha uchun majburiy qonunlar chiqaradigan va suverenitetga ega bo`lgan yagona siyosiy tashkilotdir.

Davlat-jamiyat siyosiy tizimining odamlar, guruhlar, sinf, tashkilot, hamkorlikdagi faoliyatini va o`zaro munosabatini tashkil etuvchi, yo`naltiruvchi va nazorat qiluvchi asosiy institutdir.

Davlat-hokimiyatning bosh institutidir. Hokimiyat davlat orqali o`z siyosatini amalga oshiradi.

Davlatning asosiy belgilari:

1. Davlat hokimiyatining, ya`ni hokimiyat va boshqaruv apparatining, majburlash apparatining mavjudligi.

2. Aholining hududlar bo`yicha uyushganligi. Ma`muriy-hududiy birliklarda yashash.

3. Suverenitet-ishki va tashqi siyosatda to`la mustaqil bo`lish.

4. Huquqiy ijodkorlik. Bu ijtimoiy tuzumning mohiyatidan kelib chiqadigan va davlat tomonidan mustahkamlangan, ijro etilishi umumiy majburiy bo`lgan normalar, hulq-atvor qoidalari.

5. Soliqlarning mavjudligi. Aholidan davlat apparatini saqlash hamda aholining kam ta`minlangan qismiga yordam berishga sarflanadigan soliqlarni to`plash.

6. Umuminsoniy funksiyalarni bajarish. Hududni qo`riqlash, jinoyatshilikka qarshi kurash, umumiy farovonlik maqsadlarini amalga oshirish.

Davlatning asosiy funksiyalari:

1) Ichki funksiyalar-davlat ichki hayotini boshqarishga qaratilgan faoliyatning asosiy yo`nalishlari:

a) regulyativ ( tartibga solish, boshqarish);

b) qo`riqlash (saqlash, muhofaza qilish).

2) Tashqi funksiyalar – davlatning xalqaro maydondagi faoliyatining asosiy yo`nalshilari;

a) Xalqaro hamkorlik-tashqi siyosiy faoliyat, tashqi iqtisodiy faoliyat;

b) Mudofaa va xavfsizlik.

Davlatning shakllari:

I. Boshqaruv shakli: monarxiya va respublika. Monarxiya mutlaq va cheklangan shakllarda bo`ladi (absolyut va konstitutsion). Respublika prezidentlik va parlamentar respublika ko`rinishida bo`ladi. Masalan, Saudiya Arabistoni (mutlaq monarxiya) Buyuk Britaniya, Daniya, Norvegiya, Shvetsiya (cheklangan monarxiya, konstitutsion). AQSH, O`zbekiston Respublikasi (Prezidentlik) Avstriya, Italiya,Germaniya (Parlamentar).

II. Davlat tuzumi shakli:

- unitar; oddiy, yaxlit davlat.

- federativ, murakkab, ittifoqdosh davlat.

- konfederativ; ma`lum bir maqsad yo`lida birlashgan davlatlar ittifoqi.

Masalan, AQSH, GFR, RF, Braziliya, Hindiston davlatlari – federativdir.

Shveysariya ( 1848 yilgacha), Evropa Ittifoqi – konfederativ.

O`zbekiston – unitar davlat.

III. Siyosiy rejimga ko`ra davlat shakllari.

- Demokratik ( vakillik demokratiyasi, bevosita demokratiya).

- Antidemokratik (fashistik, totalitar).

Davlat mexanizmi. Jamiyatni boshqarish va xalq manfaatlarini himoya qilishni amalga oshiradigan davlat idoralari va muassasalari tizimi. Davlat idorasi ( organi) – davlat mexanizmining qonunga muvofiq ravishda o`z tuzilishiga, ijtimoiy hayotning muayyan sohasini boshqarish bo`yisha aniq belgilangan vakolatiga ega bo`lgan hamda davlat mexanizmining boshqa qismlari bilan uzviy aloqadorlikda bo`lgan va yaxlit birlik hosil qiladigan tarkibiy qismidir.

Davlat idoralari 3 turga bo`linadi.

1.Vakillik idoralari:

a) Qonun shiqaruvchi;

b) Mahalliy hokimiyat va o`zini o`zi boshqarish idoralari.

2.Ijroiya idoralari:

a) Markaziy idoralar;

b) Davlat boshlig`i ( monarx, prezident);

v) Hukumat;

g) Vazirlik va davlat qo`mitalari;

d) Mahalliy idoralar.

3. Sud, huquqni muhofaza qiluvchi idoralar va konstitutsiyaviy nazorat idoralari:

a) sudlar;

b) prokuratura;

v) ichki ishlar vazirligi va uning organlari;

g) adliya vazirligi;

d) milliy xavfsizlik xizmati