1. yapi malzemeleri
Bazik Karakterli olan tuğlalar
Yüklə 1,46 Mb.
|
Bazik Karakterli olan tuğlalar; MgO, CaO ve CrO3 içeren tuğlalardır. Bunlar manyezit tuğla ( periklas tuğla , MgO ), krommanyezit tuğla ( periskas kromit tuğla ) , dolomit tuğla ( CaO, MgO ) ve forsterit tuğla (2MgO, 2SiO2 )’tir. İzolasyon Tuğlaları: Fırınlarda ve ısıl işlemlerin yapıldığı her türlü tesiste ısı izolasyonu için yüksek gözenekli (% 40 - % 70 ) izolasyon tuğlaları kullanılır. Ancak bunlar ateşe dayanıklı değildir. Bunların üretiminde ya yanarak boşluk yapan maddeler ( odun talaşı, naftalin ) yada yüksek gözenekli hammadde ( kieselgur ) kullanılır. 1200 oC’ ye kadar hatta daha yüksek sıcaklıklara kadar kullanılabilen izolasyon tuğlaları hafif ateş tuğlası olarak adlandırılır. Bunlar şamot hafif tuğla, kaolin hafif tuğla ve alüminyum oksit hafif tuğlalardır. İzolasyon tuğlaları soğukta basma dayanımı yaklaşık 700 kg/m3 özgül ağırlıkta, 1,5 MPa ve 1100 kg/m3 ham özgül ağırlıkta 5 MPa olarak düşüktür. Özel Tuğlalar: Silisyum karbür, forsterit, zikon, grafit ve kromit gibi tuğlalardır. Bu tuğlalar hem ateşe dayanıklı hem de yüksek sıcaklıkta hacim değişikliği göstermemeleri nedeniyle normal refrakter tuğlaya göre üstünlükleri vardır. Elektrikli fırınlarda kullanılır. Krom tuğlaları hammaddesi içinde (Cr2O3+ Al2O3 ) miktarı %60 veya daha fazla olan tuğlalardır. Kromit içine düşük erime sıcaklığına sahip silikatlar ve manyezit ilave edilerek imal edilirler. Böylece forsterit oluşur ve dayanıklılık artar(Önal, 2008). 3.2.4.4. Aranılan Özellikler İyi bir tuğlada bulunması gereken özellikler şunlardır; - Boyutları aynı ve standartta belirtilen sınırlar içinde olmalı, - İyi pişmiş, düzenli kalıplanmış, yüzeyleri düzgün olmalı, - Basınç dayanımı yüksek olmalı, - Çatlak, yanık ve yarık olmamalı, - Zararlı oranda kireç ve manyezi bulunmamalı, - Çiçeklenmeye neden olan tuzları içermemeli, - İçi homojen, taneleri ince ve boşluksuz olmalı, - Su emme oranı en fazla % 18 olmalı, dış cephelerde kullanılacak tuğlalarda su emme en fazla %8 olmalı, - Dona dayanıklı olmalı, - Delikli tuğlalarda deliklerin toplam alanı, delik açılan alanın en çok % 75’i en az %14’ü olmalı, - 1,5 m yükseklikten sert bir yere bırakıldığında 3 parçadan fazlaya ayrılmamalıdır(Güner ve Süme,2000). Tuğlalarda Görülen Bozulmalar 1-Çiçeklenme Olayı: Çiçeklenme genellikle pişmiş toprak malzemede görülen bir kimyasal olaydır. Çiçeklenme harçta ve pişmiş toprak malzemede bulunan, suda eriyebilen nitelikteki tuzların malzemedeki kılcal boşluklardan hareket ederek yüzeye çıkmaları ve burada suyun buharlaşması sonucu birikmesi olayıdır. Çiçeklenmeye Sebep Olan Suda Eriyebilen Nitelikteki Tuzların Başlıcaları Şunlardır: a) Sülfatlar: Na2SO4(Glamber tuzu), CaSO4.2H2O b) Klorürler, Nitratlar, Karbonatlar c) Diğer tuzlar: Vanadyum, Manganez, Demir, Molipden ve Krom tuzları Çiçeklenme, genellikle bir tuğla duvarda önemli bir bozulamaya sebep olmamakla birlikte, sıvalı ya da sıvasız olsun, duvarın görevini bozar. Örneğin iyi pişmemiş tuğlaların yüzeyinde tozlanmaya veya yapraklanma(pullanma) şeklinde dökülür. Çiçeklenmeyi Doğuran Olaylar: Çiçeklenme değişik olaylar sonucu meydana gelebilir. Malzemenin yanlış depolanması. Pişmiş toprak malzemenin uygulamasında kullanılan harçtaki bağlayıcı maddede bulunan serbest kireç, pişmiş toprak malzemede bulunan Na2SO4 ile birleşerek CaSO4, 2H2O meydana getirir. Bu da çiçeklenmeye sebep olur. Linyit kömürü ile pişen tuğlalarda, dumanda bulunan kükürtlü gazlar tuğlada Na2SO4(glamber tuzu) meydana getirir. Çiçeklenmenin Giderilmesi: Çiçeklenme, genellikle suyla yıkanmak ve fırçalanma suretiyle giderilebilir. Ancak, değişik kökenli çiçeklenmelerde çiçeklenmenin giderilmesinde de farklılıklar vardır. Tuğlaların veya pişmiş toprak malzemelerin daima kuru yerlere konulması ve depolanması gereklidir. Tuğlaların yüzeylerindeki döküntüler HCl asidi ile temizlenerek giderilebilir. Na2SO4 ‘den oluşan çiçeklenmeler su ile yıkanarak giderilir. Karbonatlara bağlı olan çiçeklenmeler asitlerle temizlenebilir. Çiçeklenmelerin, duvarın yapımı sırasında önlenmesi amacı ile alınacak tedbirler: a-Zemin sularına karşı duvarları su geçirmez hale getirmek. b- Duvar ve kaplama malzemesini harç ile yerine yerleştirmeden evvel su ile tamamen doyacak derecede su içinde bırakmamak. c- Yeni yapılmış yapı kısımlarını yağmura karşı korumak. d- Letiyeli çimentoları kullanmamak.
CaCO3 CaO+CO2 (Dolomit) MgCO3 MgO+CO2(Dolomit) Bazı hallerde her ikisi beraber bulunur(dolomit). Pişmiş toprak içinde CaO veya MgO olarak bulunan kireç veya manyezi, su ya da nem ile karşılaştığı zaman HİDROKSİT haline dönüşür. Ve bir hacim artması meydana gelerek pişmiş toprak malzemeye zarar verir.
Üretim yerlerinden usule uygun olarak alınan tuğla örnekleri gerektiğinde aşağıdaki deneylere tabi tutulur(Adams ve ark.,1993). 1- Birim hacim ağırlığı 2- Boyut töleransı 3- Basınç dayanım deneyi 4- Dona dayanıklılık 5- Kireç manyezi deneyi 6- Su emme 7- Ufalanma deneyi 3.2.5. KİREMİT 3.2.5.1. Genel Bilgi Hammaddesi tuğlanın hammaddesinin hemem hemen aynısıdır. Kiremitin hammaddesi daha yağlı ve incedir. Tuğlanın elde edilişindeki gibi kil veya killi toprakların gerektiğinde katılan silisli maddelerin uygun oranda suyla homojen bir karışım haline getirilip pres ile şekillendirildikten sonra, kurutulup uygun sıcaklıkta pişirilmesiyle elde edilir.Fabrikalardaki üretimi de tuğla üretimine benzer. Aralarında yalnızca kalıplama, şekillendirme farkı vardır(Cimilli,1986). 3.2.5.2. Çeşitleri 3.2.5.2.1. Alaturka Kiremitler Alaturka (Osmanlı kiremiti) kiremitlerin; boyutları 35-40 cm, üst çapı 10-12cm, alt çapı 12-13 cm. olup yarım kesik koni şeklinde olup ayrıca mahya kiremitleri de vardır. Günümüzde fabrikalarda üretilmekte olup kullanım alanları sınırlıdır. 3.2.5.2.2. Makine Kiremitleri Marsilya ve Endülüs tipi olmak üzere iki çeşittir. Marsilya kiremitinin ebatı 23 x 41 cm. dir. Ortalama ağırlığı 2,7 kg. dır. Günümüzde çok kullanılan çatı örtü malzemesidir. Endülüs tipi kiremitler, marsilya tipi kiremite benzemektedir. Endülüs tipi kiremitin bir geniş oluğu vardır. Yeni piyasaya çıktığından, henüz yaygınlaşmamıştır(Güner ve Süme,2000). 3.2.5.2.3. Düz Kiremitler Düz plaka şeklinde olup, ölçüleri değişiktir. Kırlangıç kuyruğu, bal peteği, lüks tip gibi isimlerle anılır. Genellikle dik çatılarda uygulanmaktadır. Dekoratif gürünümlü olan bu kiremitler ülkemizde yaygınlık kazanmamaıştır. 3.2.5.2.4. Diğer Kiremitler Şekil olarak marsilya kiremitinden biraz farklı olan Valensiya, Granada vb. gibi yeni kiremitler üretilmektedir. 3.2.5.3. Aranılan Özellikler Kiremitlerin; şekil ve boyutları standartların belirlediği sınırlar içinde, muntazam, iyi kalıplanmış, iyi pişmiş, rengi yeknesak kırmızımtırak, yüzeyi düzgün, pürüzsüz, boşluksuz, çatlaksız homojen, su emmeyen, özellikle dona dayanıklı, eğilme dayanımı yüksek olmalı ve özellikle bünyesinde kireç bulunmamalıdır(Cimilli,1986). 3.2.5.4. Deneyleri Kiremitleri iyi tanıyabilmek için elle ve gözle yapılan muayeneler yanında; don, kireç mağnezi, eğilme dayanımı, su geçirme, su emme deneylerinin de yapılması gerekir. 3.2. 6. Künkler Hammaddesi ve yapılış şekliyle tuğla ve kiremide çok benzer. Tuğla ve kiremitten farkı kalıplarının farklı olmasıdır. Asit ve baz gibi zararlı sulara dayanıklı olacak şekilde üretilmektedir. Günümüzde pek kullanılmamaktadır. 3.2.7. DÖŞEME ELEMANI YAPIK TAŞLA R ( S E R A M İ K ) Seramikler bir veya birden fazla metalin, metal olmayan element ile birleşmesi sonucu oluşan İNORGANİK bileşiklerdir. Genellikle 0.002mm’den daha küçük taneli malzemeye kil adı verilmektedir. Killer metal oksitlerle karışık bir şekilde bulunduklarından doğal olarak renklenmiş durumdadırlar. Ayrıca organik maddeler de ihtiva eder. Kilin saf olması halinde rengi beyaz olur ve kaolen adını alır. Bunun ötesinde killerin renkleri sarı, pembe, kırmızımsı, mavimsi gri, yeşil ve siyahımsı olabilir.Kilin rengi içinde bulunan maddeler hakkında fikir vermektedir. 3.2.7.1. İnce Seramikler (Fayans) Kil, kaolin kuvars, feldspat, kalker gibi hammaddelerin çeşitli oranlardaki karışımının özel kalıplarda preslenerek şekillendirilmesinden sonra 1000 0C’den yukarı sıcaklıklarda pişirilmesiyle elde edilen bir yüzü sırlanmış diğer yüzü oyuklu, tırtıllı, gözenekli olup, kalınlığı 4 – 6 mm. olan plakalardır. Üstteki sır, katı, renkli, desenli, yarı saydam, donuk, parlak görünüşlü, genellikle feldspat, kuvars, kalker, kaolin, kurşun ve bor bileşimleri gibi maddelerin karışımının eriyinceye kadar pişirilmesiyle elde edilen camlaşmış ince bir tabakadır. Sırın kaplanmasındaki amaç; fayansın su ve dış tesirlere dayanıklılığını artırmak, estetik görünümünü ve kolay temizlenmesini sağlamaktır. Fayanslar kare ve dikdörtgen kesitli, yüzeyleri kabartmalı çeşitli şekillerde yapılırlar(Toydemir,1991). Üretimi, hammaddelerin hazırlanması, şekillendirilme, kurutma, bisküvi pişirme, sırlama, pişirme, kalite ayırım ve paketleme süreçleriyle gerçekleşir. Fayanslar döşeniş şekillerine göre; orta fayanslar, kenar fayanslar ve köşe fayanslar olarak 3’e ayrılırlar. Kullanışta aranılan özelliklere göre de; dona dayanıklı özel karo fayanslar (DD), rengi ışığa dayanıklı olan karo fayanslar (R/D) ve normal karo fayanslar (N) olarak ta 3’ e ayrılırlar. Renkleri genel olarak beyaz olmakla birlikte değişik renklerde ve desenlerde üretilmektedir. Dış görünüşe göre de; extra karo fayans (EXT), birinci kalite karo fayans (BKF), endüstriyel karo fayans (EKF)olarak sınıflandırılır.Çok değişik ebatlarda üretilmektedir. Döşendikleri yere estetik bir görünüm kazandırmak gayesiyle özel olarak bordürler de üretilmektedir(Toydemir,1991). Karo fayanslarda, seramiklerde bulunması gereken özellikler, dış görünüş kısımları, numune alma ve muayene metotları TS 202’de gösterilmiştir. Fayans; binalarda suya dayanıklı ve estetik görünümde olmasını istediğiniz banyo, mutfak gibi yerlerin duvarlarında kaplama olarak kullanıldığı gibi; lavabo, hela taşı gibi sıhhi tesisat malzemelerinin üretiminde de hammadde olarak kullanılır. 3.2.7.2. Seramik Kil, kaolin, silisli kum ve diğer mineral hammaddelerin karıştırılmasından sonra çelik kalıplar içerisinde yüksek basınç altında şekillendirilmesi ve bir veya birkaç defada pişirilmesiyle elde edilir. Pişirilmeden evvel çatlama ve kırılmayı önlemek için hamurun içine çok az miktarda şamot tozu, feldspat, kum, tebeşir ve kok tozu gibi katkılar ilave edilir. Üretim, hammadde ve şekil olarak fayansa benzer. Seramiklerde çatlak, patlak olmamalı, yüzey sert şekilde çizilmemeli, köşeler keskin olmalı, vurulduğunda ince, net bir ses vermelidir. 3.2.7.1.1.SERAMİKLERİN GRUPLANDIRILMASI 3.2.7.1.1.1.Geleneksel Seramikler Kil, kaolen ve feldispat gibi minerallerin yüksek sıcaklıklarda pişirilmesi ile elde edilirler. Bileşimlerinde değişik türde silikatlar, alümünatlar ve bunların yanında bir miktar metal oksitler bulunur. Cam, tuğla, kiremit, aşındırıcı tozlar, porselen, taş ve refrakterlerdir. 3.2.7.1.1.2.İleri Teknoloji Seramikler Bu seramikler oksitler, karbürler ve nitrürlerden oluşmaktadır.Yüksek mukavemet, rijitlik ve sertlik, aşınmaya kimyasal etkilere ve yüksek sıcaklığa dayanıklılık, boyutlarda kararlılık gibi üstün özellikleri sebebiyle uçak ve uzay endüstrisinde önemli ölçüde kullanılmaktadırlar(Önal,2008). 3.2.7.1.1.Seramik Malzemenin Sınıflandırılması: Seramik malzemenin bünye yapısını esas alarak aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. I- Boşluklu seramik malzeme
Tuğla ve Kiremit Taşıyıcı döşeme malzemesi Değişik kaplama malzemesi Dekoratif malzeme Diğer pişmiş toprak malzeme
Adi fayanslar Karo ve Sıhhi tesisat fayansları Kalaylı fayanslar Mozaik fayanslar Plaket fayanslar Bisküvi fayanslar
Sıhhi tesisat malzemesi III-Boşluksuz seramik malzemeler
Karo ve Mozaik greler Sıhhi tesisat greler Kimyasal endüstrisi greler
Sıhhi tesisat malzemesi Alçak ve yüksek gerilim izolatörleri Mutfak eşyası Mozaik porselenler Özel porselenler Bisküvi porselenler(Önal,2008).
Seramiklerin kalitesinin belirlenmesi için aşağıdaki deneyler yapılır(Toydemir,1991); - Birim hacim ağırlığı, - Su emme yeteneği, - Sırlı yüzeyin sertliği, - Isı genleşme katsayısı, - Dona dayanım, - Sıcaklık değişimine dayanım, - Aside ve alkalilere dayanım, - Rengi ışığa dayanım, - Leke yapan maddelere dayanım deneyleridir.
Günümüzde özellikle binalarda, çok değişik ihtiyaçların karşılanmasında cam ve camdan yapılan yapı malzemelerin yeri ve önemi çok büyüktür. Çağdaş yaşamın ortaya çıkardığı bir çok sorunun çözümünde kullanılan malzemelerin başlıcalarındandır. Cam; gözlük camından teloskoba, loboratuvar gereçlerinden mutfak eşyalarına kadar hemen hemen her alanda kullanıldığı gibi yapıların; pencerelerinde, iç ve dış duvar kaplamalarında, ısı yalıtımında, ses yalıtımında, çatı örtülerinde vb. kullanılmaktadır. Camın M.Ö. 4000 yıllarında doğuda bilindiği söylenmektedir. M.Ö. 3000 yıllarında Mezopotamya ve Mısır’da üretildiği biliniyor. Evlerde ilk defa camı Romalıların kullandığı düşünülmektedir. Levha cam ilk defa 11. yüzyılda şişirilmiş silindir yöntemiyle yapılmış, endüstriyel yöntemde 19. yüzyılda ABD de üretilmiştir. 20. yüzyılda cam üretiminde yeni teknolojiler uygulanmıştır (Toydemir,1990). Ülkemizde ise cam üretimi Selçuklular döneminde başlamış, Osmanlılar döneminde daha da gelişerek devam etmiştir. Cumhuriyet döneminde yeni teknolojilerle üretim yapan bir çok fabrika kurulmuştur(Toydemir,1990).
2- Matlaştırıcı maddeler (fosfatlar, sülorlar vb.), 3- Renk verici maddeler ( demir oksit, kobaltoksit, krom oksit), 4- Renk giderici maddeler (selenyum, selenitler, kobaltoksit manganoksir, seryumoksit) 3.2.7.5.4. Cam Üretimi Cam üretimi ardışık dört süreçten oluşur. Bunlar; karışımın hazırlanması, eritme, biçimlendirme ve tavlamadır. Karışımın hazırlanması Ana ve yardımcı maddeler yeterli oranda alınır, iyice öğütülür. Öğütülen hammaddeler uygun silolarda depolanır. Eritme Malzeme havuz veya potalı (100 ton kapasiteli) fırınlarda (adi cam için 15000C) eritilir. Eriyen cam dinlendirilir, bal kıvamına geldiğinde (1100Co) biçimlendirilmeye hazır demektir. Biçimlendirme Biçimlendirme, üretilecek cama göre değişir.Üfleme (şişirme), dökme - silindirleme (emprime ), çekme, fourcault, Libbey- Owens, pittsburgh, yüzdürme, presleme, köpük haline getirme vb. şekillendirme yöntemleri vardır. Tavlama Şekillendirmeden sonra tavlama zorunlu olan bir işlemdir. Tavlama, ile cam yeniden ısıtılarak, iç gerilmenin giderilmesi sağlanıncaya kadar bekletilir ve daha sonra yavaş yavaş soğutularak uygulanır. Özellikle levha camlarda biçimlendirilmiş cam malzeme üzerinde bazı teknolojik işlemler yapılarak (ikincil üretim işlemleri) cama yeni özellikler kazandırılmaktadır. Bu ikincil işlemlerle; öngerilmeli cam, folyolu cam, ısıcam, cam yüzeylerinin işlenmesi, camın kesilmesi, delme ve bizote (köşelerin pahlanması) işleri yapılır. Ayrıca cam çeşitli işlemlerle (cam eriğine renklendirici maddeler katılması, camın renkli bir camla kaplanması, cam emaye boya ile boyanması vb.) renklendirilmektedir (Toydemir,1990). 3.2.7.5.3. Cam Türleri 3.2.7.5.3.1. Sodakalsik Camı Dünyada üretilen camlarının % 90’nını oluşturur. Ucuzdur, ışıl şoklara dayanım ve kimyasal stabilite gerektirmeyen yerlerde kullanılır. 3.2.7.5.3.2. Kurşun (Kristal) Camı Kolay işlenir, ışığı yansıtma ve yayma özelliği vardır, ve x ışınlarından korunmak için kullanılır, pahalıdır. 3.2.7.5.3.3. Borosilikat Camı Işıl şoklara, su ve asitlere dayanıklı, üstün elektriksel özelliklere sahiptir, teknik cam olarak adlandırılır. Bundan dolayı laboratuvar ve mutfak eşyaları yapımında kullanılır. 3.2.7.5.3.4. Aluminosilikat Camı Termometre, yanma tüpleri, projeksiyon ampulu vb. yerlerde kullanılır. 3.2.7.5.3.5. Silis Camı Çok saydamdır, ultraviyole ışınlarını çok iyi geçirir, pahalıdır 3.2.7.5. 5. Yapıda Kullanılan Camlar 3.2.7.5.5.1. Levha Camlar 3.2.7.5.5.1.1. Pencere Camları 3.2.7.5.5.1.1.1. Normal Pencere Camları Cam kalınlıkları 2 , 3 ,4 ,5 ,6 ,7 mm. arasındadır. 3.2.7.5.5.1.1.2. Güneş Kontrol Camları Camdan geçen ışınları ısıl yönden denetleyen camlardır. Bir nevi; stor, panjur, jaluzi vb. elemanların gördükleri görevi görürüler. Tek ya da çift yüzeyli olarak belirli renklerde , güneşten gelen enerjinin belli bir oranını geçirmek üzere üretilmişlerdir. Genelde dıştaki camın iç yüzüne metal buharı ile ışık yansıtıcı bir yüzey oluşturulmakta, bundan dolayı dışarıdan bakıldığında gündüzleri cam bir ayna gibi etki yapmaktadır(Toydemir,1990). 3.2.7.5.5.1.1.3. Hava Tabakalı Camlar ( Isıcam) En az iki veya üç cam levhanın bir araya getirilerek, araya mesafeyi oluşturan alüminyum profil içine nem emici malzeme (silica-gel) yerleştirilmekte, iki cam levha arasındaki hava yastığının nemi alınmakta, kullanılan elastik macunla (Thiokol ve Buty) da hava yastığının dış hava ile bağlantısı tam olarak kesilerek üretilmektedir. Bu tür camlar hem ısı izolasyonu hem de ses izolasyonunda kullanılmaktadır(Toydemir,1990). 3.2.7.5.5.1.1.4. Mat Camlar İkincil üretim yöntemiyle üretilirler. Matlaştırma işlemiyle; camın yüzeyinin pürüzlendirilerek (saydamlığının bozularak) camın arka yüzünün göstermemesi sağlanır. Bu camlar ışığın daha derinlere yayılmasını sağlar. Kum ile matlaştırma işlemi sonucu elde edilen camlara sable cam denir. İçersinin görülmesi istenmeyen yerlerin kapı ve pencere camlarında veya hafif bölme elemanı olarak kullanılır(Toydemir,1990). 3.2.7.5.1.1.5. Kristal Camlar Kurşun oksit içeren camlara denir. Kurşun oksit cama, berraklık vermekte, ışık geçirgenliğini artırmakta, sertliğini azaltmaktadır. Pencere camından ziyade ayna yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca; vazo, kase, kül tablası vb. gibi ev ve süs eşyası yapında kullanılmaktadır(Toydemir,1990). Yüklə 1,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|