ifade ettiği anlam kullanım şekli süleyman peygamer deve kaptırdığı yüzü ile anılmıştır iskenderin aynası feleğin iskenderin aynasını bile yıktığına gönderme yapılmıştır sevgilinin eşiği sevgiliye ulaşma kovuşma yolu anlamında sevgilinin saçı zincir olarak düşünülmüştür put put kadar güzel sevgili anlamında kullanılmıştır S.142 6/7/8/9 sorular 6- cihan, cam-ı sipihrün, mülk-i cihanün devleti, çarh-ı gaddar, cellad-ı çarhun, mirat-ı felek, harab, devr-i felek 7- -beş dizeden oluşan bentlerle yazılır -felsefe ve tasavvuf konularını işler -aruz ölçüsü ile yazılır -uyaklanışı aaaaa,bbbba,cccca.... şeklindedir -4-8 bentten oluşur 8- sen ne hissettiysen onu yaz
144. sayfada 1. soru a)ana birim değeri: bent b)alt birim değeri:beyit S.145 2. soru: son beyitlerde yani vasıta beyitinde 3.a. kafiye ve redifler, aruz ölçüsü ve ses tekrarları 3.b. şiirin konusu vurguyu etkiler örn; kahramanlık şiirini gür bir sesle okuruz,aşk şiirini yumuşak bir tonda... 5. İnsanlara eziyet ettiği düşüncesinden kaynaklanıyor olabilir 6.a Nİda:''Ey hace'' ve ''Ya Rab'' ifadelerinde nida(seslenme) sanatı yapılmıştır. Tezat:''Akl-divane'',''dana-şeyda'',''derd-çare'',''mir-geda'',''vefa-cefa'',''cahil-kemal''ifadeleri karşıt anlamlıdırlar. Mübalağa:''Evc-i felege basdı kadem cah ile cahil/erbad-ı kemalün yiri yok zir-i felegde''beyitinde abartma vardır. Tenasüp:''Fena-adem'' ve ''a'yan-paşa'' kelimeleri anlam bakımından ilişkili olduklarından tenasüp vardır. İstiare:''Cİger-pare'',''mülk-i fena'',''mezbele'' kelimeleriyle benzetme yapılmıştır fakat benzeyenler söylenmemiştir. İstifham:''Ya Rab bize er bulunup himmet eder mi yoksa günümüz böyle felaketle geçer mi'' beyitinde isrifham(soru sorma)sanatı yapılmıştır. .b. somut bir konu işlendiğinden söz sanatları en aza indirilmiştir. BAĞDATLI RUHİ terkibibent ile ün kazanmıştır,dili sadedir ve sanatlardan uzaktır, eleştirel bir tarzda yazmıştır, toplumun sorunlarına ilişkin yazmayı tercih etmiştir, en çok etkilendiği şair Fuzuli dir, S.146 1.a. Gazel mısra örgüsü: beyit (5-15) kafiye düzeni: aa ba ca ... tema:aşk,ayrılık,hasret,özlem,tabiat güzelliği Kaside mısra örgüsü:beyit k. d.:aa ba ca.. tema:genellikle devlet ve din büyüklerini övmek için söylenir Rubai m.ö.:tek dörtlük k.d.: aaxa tema:dünya görüşü, felsefe , tasavvufi düşünce Şarkı m.ö.:dörtlük k.d: aAaA bbba ccca( A.A nakarat) tema:aşk,sevgi,ayrılık,eğlence Murabba m.ö.:4 er dizelik bentlerden oluşur bent sayısı değişebilir k.d.:aaaa bbba ccca .... tema: konu olarak gazele benzer Muhammes m.ö:5 dizelik bölümlerden oluşuyor k.d.:aaaaa bbbba cccca.... tema:hayatın gelip geçiciliği , öğüt Terkibi bent m.ö.:5-10 bentlerden oluşur(her bent 10 ile 20 beyitten oluşur) BENZERLİKLERİNE GÖRE NAZIM ŞEKİLLERİ mısra örgüsü:gazel kaside terkibi bent kafiye düzeni:gazel kaside tema:gazel şarkı
10.Sınıf Edebiyat Kitabı Etkinlik Cevapları Sayfa 147-148-149-150-151-152
sayfa 147
2.Divan şiirinde ritim,uzun ve kısa seslerin ritmine bağlıdır.Bu ritmi sağlayan aruz ölçüsüdür.milli edebiyat şiiri olan Han Duvarlarında ise ritim, 7+7=14'lü hece ölçüsüyle sağlanmıştır.Cumhuriyet Dönemi şiiri olan Salkımsöğüt'te ise ritim hece ya da aruz ölçüsüyle değil,benzer seslerin farklı dize yapıları içinde verilmesiyle sağlanmıştır. sayfa 148
3.Divan şirinde birimler bir bütün olduğu için birimdeki anlam o birimde başlar ve diğer birimlere sarkmadan o birimde biter.modern şiirde birimlerin birbirine eşit olması gerektiği gibi anlayış söz konusu değildir.Ten Sonnet'si şiirinde işlenen duygu ve düşüncenin birim içerisinde kalmamakta,sonraki birime de sarkarak geliştiği ve sonuçlandığı görülmektedir.oysa Divan şiirinde böyle bir durum söz konusu değildir.
4.Ortak manzumlar şunlardır. gül (gazel,murabba,kaside) serv (gazel,şarkı,kaside) dil (gazel,kaside,rubai,şarkı,murabba,muhammes,terkibi bent) zülf (murabba,muhammes) felek,dünya (murabba,terkibibent) hak (kaside,murabba) sanem (rubai,muhammes)
5. a.Verilen gazeller ritimleri dikkate alınarak okunduğunda Baki'nin gazelinin ritminin daha kuvvetli olduğu görülmektedir.Bakinin gazelinde kullandığı dil,Nesimi'nin şiir dilinden daha ahenklidir.Bunun yanında gazellerin yazıldıkları yüzyıllara bakıldığında 16. yy.da şiir dilinin daha oturmuş olması Baki'nin gazelinin ritmini ve ahengini daha üstün kılmaktadır.
b.Şöyleyiş ve ritim bakımından Baki'nin gazeli daha başarılıdır.Nesminin gazeli osmanlı devletinin kuruluş döneminde yazılmıştır.Bakinin gazeli ise yükselme dönemi ürünüdür.Nesiminin gazeli divan şiirinin kuruluş dönemi ürünü olduğu için gazelde bazı kusurların,ritim ve ahenk eksikliklerinin olması son derece doğaldır.yükselme dönemine gelindiğinde ise herşey yerli yerine oturmuş,her alanda en parlak örnekler ortaya konulmuştur.
sayfa 149
6.a.Pir Sultan Abdal tarafından söylenen koşma "aşık tarzı halk şiiri"örneğdir.bu nedenle islamiyetten önceki türk edebiyatı döneminin sözlü edebiyat devresinden itibaren süregelen bir geleneğin ürünü olan koşma da dil,son derece sadedir.halka hitap ettiği için halkın dilinden uzaklaşmamış,onların duygu ve düşüncelerini dile getirmiştir.
b.Pir Sultan Abdal'ın koşması ile Baki'nin gazelinin okuyucu kitlesi aynı değildir.koşma halka hitap ederken gazel yüksek zümreye hitap etmektedir.
7.divan şiirinde işlenen konular her bakımdan birer kusursuzluk örneğidir.aşk tam anlamıyla aşktır,sevgili her yönüyle hayal gücünün zirvesinde yer alır.bu nedenle divan şiiri "ideal"olanın ifadesini bulduğu yerdir.herşey"idealize" edilerek anlatılır.divan şiirinin bu özelliği yani "yüce" ve "yüksek" olana yönelik olması,onun "somut" yerine "soyut"un sahasında kalmasına sebep olmuştur.
8. divan şiirinin arapça ve farsça kelimelerin sıkça kullanılması İslam medeniyetinin etkisinin yanı sıra asıl aruz ölçüsü dolayısıyladır.türkçede uzun ses olmaması seslerin uzunluk ve kısalık esasına dayalı olan aruz ölçüsünün uygulanmasını zorlaştırmıştır.çıkış yolu olarak aruza uymayan türkçe sözcükler yerine uzun ve kısa seslerin bulunduğu arapça ve farsça sözcükler kullanılmaya başlamıştır.
9. gazel TEMA:aşk AHENK:Aruz ölçüsü kullanılmıştır. YAPI:nazım şekli;gazel nazım birimi;beyit DİL:arapça ve farsça sözcüklerin kullanıldığı bir dildir. SÖYLEYİŞ:aşk temasının belirlediği vurgu ve tonlama şiirin söyleyişimi belirlemektedir.
koşuk TEMA:aşk AHENK:hece ölçüsü kullanışmıştır. YAPI:nazım şekli;koşuk nazım birimi;dörtlük DİL:eski türkçe dönemini yansıtan öztürkçe bir dil kullanılmıştr. SÖYLEYİŞ:aşk temasının belirlediği vurgu ve tonlama şiirin söyleyişini belirlemektedir.
SAYFA 150 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1.C 2.A 3.C 4.E 5.E 6.E 7.E 8.A 9.D 10. D-Y-D-Y 11.*Gazelin son beyitine..makta...şairin mahlasının bulunduğu beyite..taç beyit...en güzel beyitine ...beytü'l gazel... denir. *Diva şiirinde kullanılan kalıplaşmış nükteli ve sanatlı güzel sözlere...mazmun...denir. 12. ...makta... ...taç beyit... ... Nedim... .. vasıta... ...aruz... ...mazmun... ...tecahül-i arif.... ..benzeyen...ve ...benzetilen.... ...tenasüp...
sayfa 152 1. etkinlik : kime ait olduğu bilinmemektedir. anonim ürünlerdir. 2-a) türkünün söyleyeninin bilinmediği kuşaktan kuşağa günümüze ulaştığını ifade ediyor b) kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze ulaşmıştır. sayfa 153 1-a) 1. mani : de'ler redif ere'ler zengin uyak 7'li hece ölçüsü 3. mani: dim ler redif il ler tam uyak 4. mani: lar gibi ler redif ağ lar tam uyak 5. mani: ma beni ler redif 6. mani: ayna güzel ler cinaslı uyak c) cinas yapılmıştır. cinas maninin ahengi bakımından önemlidir. cinaslı manilerde ses ve söyleyiş cinas bulunan kelimelerle sağlanır. 2-b) duygu ve düşüncenin ifade edildiği bölümlerin dışındaki dizeler doldurma dizelerdir. bu dizeler asıl anlamın bulunduğu dizelere hazırlık yapılmasını sağlar. 3) 1,2,5,6 manilerin teması aşktır.3. maninin ayrılık 4. maninin derttir. 4-a) yel: gerçek anlamı rüzgar manideki anlamı dargınlıktır. sanki aramızda serin yeller esiyordu./ bu yel sizi hasta eder dedi. ciğer: gerçek anlamı organ manideki anlamı içten, gönüldendir. ciğerinden rahatsızlanmış./ haberi alınca ciğerim yandı.
10.Sınıf Edebiyat Kitabı Etkinlik Cevapları Sayfa 153-154-155-156-157 Cevapları
6.mani ....ayna güzel ayna güzel:cinaslı uyak ....ayna güzel ay ne güzel:cinaslı uyak ....görenler 7'li hece ölçüsü ....ay ne güzel ....tarar ....ayna güzel
1. soru c şıkkı ''Ayna güzel'' ve '' ay ne güzel'' ifadelerinin birlikte kullanılmasıyla cinas yapılmıştır.Cinas,maninin ahengi bakımndan önemlidir.Cinaslı manilerde ses ve söyleniş aralarında cinas bulunan kelimelerle sağlanır.
2. soru a şıkkı Duygu ve düşünceler 1.manide 2,3 ve 4. dizelerde;2.manide ilk dörtlükte 2,3 ve 4. dizelerde,ikinci dötrlikte ise 3ve4. dizelerde; 3.manide 3 ve 4. dizelerde ;4 ve 5.manide bütün dizelerde; 6.manide 3,4,5 ve 6. dizelerde dile getirilmiştir.
2. soru b şıkkı Duygu ve düşüncelerin ifade edildiği bölümlerin dışındaki dizeler ''doldurma'' dizelerdir.Bu dizeler asıl anlamının bulunduğu dizelere hazırlık yapılmasını sağlar.Doldurma düzeler anlam bütünlüğünü sağlar.
4. soru a şıkkı Manilerde geçen deyimler şunlardır: -Serin yeller esmek:darılmak ve incinmek.''Aramızda serin yeller esiyordu.'' -Kıymetini bilmek:değerini bilmek.''Kıymetinin bilinmemesinden şikayetçi.'' -Dağ gibi=çok büyük -Dillere sarmak:Her yerde söz etmek.''Her yerde ondan bahsedip dillere saldı.''
4. soru b şıkkı -Yel:Gerçek anlamı rüzgar; manideki anlamı dargınlıktır. Sanki,aramızda serin yeller esiyordu. Bu yel sizi hasta eder dedi. -Ciğer:Gerçek anlamı organ;manide gönülden, içten anlamında kullanılmıştır. Haberi alınca,ciğerim yandı. Ciğerlerinden rahatsızlanmıştı. -Altın:Gerçek anlamı değerli bir maden;manide kıymetli anlamında kullanılmıştır. Onun altın gibi bir kalbi var.
5. soru 1,2,3,5 ve 6. manilerde sevgili ve ona duyulan aşk teması işlenmiştir.4.manide ise çok dertli olan bir kişinin duyguları işlenmiştir.
SAYFA 154 6.a Edebiyat Dilinde Mani: Başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür. Çoğunlukla 7 heceli dört dizelik bir bendden meydana gelir.Dizeleri 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş maniler de vardır. Birinci, ikinci dördüncü dizeler birbirleriyle kafiyeli, üçüncü dize serbesttir. Yani kafiye dizilişi aaxa'dır. aaaxa düzeninde maniler de var. İlk iki dize hazırlık dizeleridir. Son iki dize ile anlam bağlantısı yoktur. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir. Bir çok mani çeşidi vardır. En çok kullanılanlar düz ya da tam mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani, artık mani'dir.
Düz Mani: Yedişer heceli dört dizeden oluşur. Kafiyeleri çokluk cinassızdır.
Kesik mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri "aman aman" ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara İstanbul manileri denir.
Cinaslı mani: Kesik manilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mani denir.
Yedekli mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler. Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır. Yedekli maniye artık mani de denir.
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.
b. 1.mani düz mani 2.mani deyiş mani 3.mani düz mani 4.mani artık mani 5.mani deyiş mani 6.mani kesik mani 155.sayfa 1)ilk dörtlük=Şair kendini teselli etmeye çalışıyor.Çünkü derdine dermen aramak için gittiği gurbette daha fazla dertle karşılaşmıştır. ikinci dörtlük =Huma kuşunun yere düşüp ölmediğini,Süleyman peygamberin güçlü olduğu halde dünyanın ona kalmadığını,sevdiğine gitmek istediğini ama kısmet olmadığını söylemektedir. üçüncü dörtlük=Kendi acısını anasında ayrılmış kuzulara benzetiyor ve kandi derdini ancak onun gibi dert çekenin anlayacağını dile getiriyor.
2)a.Nakarat bölümü b.mısra örgüsü 4 lüktür.
Sayfa 156 4. soru a şıkkı Vurgu ve tonlama.Temaları farklı olduğuunda söyleyişi farklıdır.
Sayfa 157 Ölçme Değ. Devapları 1)E 2)C 3)C 4)türkü denir. artık maniler asıl maniler.... 5)Mâni----Deyiş Türkü----Kavuştak Ağıt----Sagu
SAYFA 159 Birimlerde Anlatılanlar 1) Şair, baharın geldiğini, bülbüllerin ötmeye başladığını anlatmaktadır. 2) Şair, ağaçların yeşillendiğini, ırmakların coştuğunu, aşıkların da şevke geldiğini ifade etmektedir. 3) Şair, baharın gelişiyle güllerin açtığını, güzellerin salınarak gezindiğini, aşıların buna sevindiğini ifade etmektedir. 4) Şair, baharla birlikte her yerin yeşerdiğini belirterek acaba bu baharın coşkusuyla Allah ağlayanları da güldürür mü diye düşünmektedir. 5) Şair, yeryüzünün güllerle kırmızıya boyandığı şu bahar günlerinde kendisinin ağladığını, dertli olduğunu ifade etmektedir.
Şiirin teması: Baharın Gelişi Birim Değeri: Dörtlük Birim Sayısı: Beş
Kafiye ve Redif 1. Dörtlük: olduğu zamandır: redif kul ve yol ' daki l'ler yarım kafiye 2. Dörtlük: -erler: redif giy uy ve kay ' daki y'ler yarım kafiye
**çü: 11'li hece ölçüsüyle söylenmiştir. SAYFA 160 3.a)İkinci dizede teşhis sanatı vardır. Üçüncü dizede teşhis sanatı vardır. Dördüncü dizede istifhan (soru sorma) sanatı vardır. Beşinci dizede istiare sanatı vardır. Gözyaşları jaleye (kırağı, çiğ) benzetilmiş ama söylenmemiş.
b) Şiirin daha edebi ve coşkulu, aynı zamanda kuvvetli bir biçimde söylenmesini sağlar.
4)Dil Özellikleri: Koşmada sade bir dil kullanılmıştır. Halk söyleyişinin de yansıdığı koşmada ayrıca halkın baharın gelişi karşısındaki duygu ve düşüncelerin ifade ediş biçimi de görülmektedir. Bağlı Olduğu Gelenek: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı'nın Sözlü Edebiyat geleneğine bağlıdır.
5)Hissettiklerim: Heyecan - Sevgi - Güzellik - Sevinç - Coşku
6)Asker bir saz şairidir. Şiirlerinde duru bir Türkçe kullanmıştır. Katıldığı askeri seferlerle ilgili pek çok şiiri vardır. Akıcı bir üslubu vardır.
161 ve 162
semai ilk dörtlükte -mez ler redif ikinci dörtlükte "-ımız" redif ,"-at" tam kafiye, -mez redif üçüncü dörtlükte "-acı" tunç kafiye -maz redif dördüncü dörtlükte "-ahri,-ehri,-ahrı" zengin kafiye -mez redif son dörtlük "-le" tam kafiye -maz redif birim değeri:dörtlük birim sayısı:5 şiirin teması:gurbet mısra örgüsü:abab cccb dddb eeeb fffb birimde anlatılanlar 1)Gurbete çıkmanın tehlikeli olduğunu ve her güzeli de sevmemesi gerektiğini dile getiriyor. 2)Gurbet elde kimsenin kıymetimizi bilmeyeceğini belirtiyor 3)Gurbete gönlündeki derdin ilacını bulmak için çıkmıştır ama bulamayacağını belirtiyor 4)Gurbetin çok zor olduğunu ve kahrının çekilemeyeceğini anlatıyor 5)Aşıkların sevdiklerine kavuşamadıklarını dile getiriyor. 2.b.Şiiri şiir yapan vurgu ve tonlamadır.Bu yüzden düz yazı okurken noktalama işaretlerinde yaptığımız vurgu ile şiir vurgusu arasında çok fark vardır 3.a. gönül gurbet ele çıkma(teşhis) sunam gurbet elin kahrı(açık istiare) bülbül figan eder güle(teşhis, telmih, tenasüp) güzel sevmek sarp bir kale(teşbih, tenasüp) b.ahengi sağlamış ve şiiri çekici hale getirmiştir 4.dil sade, imgeler suna ve bülbül bağlı olduğu gelenek: sözlü gelenek yani aşık etebiyatı 5.Gurbet ellerin kimsenin yuvası gibi olmadığı ve çok zor olduğu... 6. Divan tarzı şiirler söylemiştir. Hem hece nem aruzla yazmıştır. Asıl kişiliği hece ölçüsüyle yazdığı ölçüsüyle yazdığı koşma ve semailerde görülür. Gazel, murabba, muhammes tarzı şiirlerde yazmış.Ancak çok başarılı sayılmaz. 7.saz şairi; halkın arasında olan bir kişidir. ilhamını halk zevkinden halkın hayal gücünden alır. halk şiirinde, günlük dilde konuşulan kelime ve deyimler yer alır.
Sayfa 162 6)Erzurumlu Emrah’ın fikrî ve edebî kişiliği *Erzurumlu Emrah döneminin önemli saz şairlerindendir. *kendinden sonra gelen şairler üzerinde etkili olmuştur. *şiirlerinde kullandığı dil sade ve anlaşılır bir dildir. *şiirlerinde kafiye ve redifler sağlamdır.
2.*halk şiiri ile konuşma dili arasında bir benzerlik söz konusudur. *saz şairi halkın arasında olan bir kişidir.ilhamını halk zevkinden,halkın hayal gücünden alır. *halk şiirinde,günlük dilde konuşulan kelime ve deyimler yer alır.
10.Sınıf Edebiyat Kitabı Etkinlik Cevapları Sayfa 163-164-165-166-167-168-169-170-171 163 1.a ve b 1.a)bir halk şairi şiirlerini söylerken öncelikle halkın beğenisine uygun onun anlayacağı bir anlatım tarzı ve konular seçmiştir.bunları kendi birikimini de katarak soyut ve bir kişinin yaşayabileceği bir konu şeklinde ifade eder.
1.b) KOŞMA;
HALK BEĞENİSİ=halkın zevkine günlük yaş**ına uygun”baharın gelişi”konusu;anlayabileceği dil ve anlatım ;kulağa hoş gelecek ses ve söyleyiş;günlük yaş**ına uygun benzetmeler kullanılmıştır.
SOYUTLUK=aşk,sevinç,çoşku,heyecan
KİŞİSELLİK=şairirn bilgi,birikim ve hayata bakış açısı şiirin oluşmasında etkili olmuştur.şiirde anlataılanlar bir kişinin yaşayabileceği bir konudur.
SEMAİ;
HALK BEĞENİSİ=halkın günlük yaş**ına uygun “gurbet”konusu;anlayabileceği dil ve anlatım;kulağa hoş gelecek ses ve söyleyiş;günlük yaş**ına uygun benzetmeler kullanılmıştır.