Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute
Yıl/Year: 2016 Cilt/Volume: 13 Sayı/Issue: 34, s. 431-450
10. YÜZYIL İSLAM COĞRAFYACILARINA GÖRE AZERBAYCAN’DA
COĞRAFÎ, İDARÎ VE İKTİSADÎ DURUM
Bayram Arif KÖSE
Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü,
bayramarifkose@gmail.com
Özet
Müslüman coğrafyacıların Azerbaycan, Ermeniye ve Arran’ın da dâhil olduğu tek bir
bölge olarak ele aldığı Güney Kafkasya’da, Müslüman fetihleriyle birlikte idarî, siyasî, kültürel
ve iktisadî anlamda pek çok değişiklikler görülmüştür. Bu bölge içerisinde sadece Müslümanlar
için değil Türkler için de önemli bir yere sahip olan Azerbaycan, Hazar Denizi’ne olan kıyısı,
stratejik konumu, sahip olduğu ticarî güzergâhlar ve metâlarla birlikte zaman zaman çevre
beldelerin merkezi haline gelmiştir. Bölgenin bu dönemlerde Türk yöneticilerle yakalamış
olduğu siyasi ve ekonomik istikrar da kayıtlarda yerini almıştır. 10. yüzyılın önemli İslam
Coğrafyacıları olarak sayabileceğimiz; İbnü’l Fâkih (ö. III.-IV./IX.-X. yy.), Ya’kûbî (ö. 292/905’ten
sonra), İbn Rüste (ö. 300/913’ten sonra), İbn Hurdâzbih (ö. 300/912-913), İstahrî (ö. 340/951-
952’den sonra), Mesudî (ö. 345/956), İbn Havkal (ö. IV./X. yy.), Makdisî (ö. 390/1000) ve
Hudûdü’l-Âlem (müellifi belli olmayan eser 372/982-983 yıllarında yazılmıştır) Azerbaycan’ın
şehir planları, üretimi, ticareti, yolları, ekonomik ve sosyal yapısı başta olmak üzere bölgeyle
alakalı bir takım bilgiler kaydetmişlerdir. Bu çalışmada bu bilgiler esas alınarak Azerbaycan’ın
tarihî coğrafyası incelenmiştir.
