quvvat
koeffitsiyenti
deb ataladi. O‗zgaruvchan tok zanjiri energiya to‗plovchi
reaktiv L va C elementlarga ega bo‗lganligi tufayli, hamma vaqt Cosφ<1
(yoki Po‗laroq, sinusoidal tok zanjirining quvvati ko‗p hollarda to‗la quvvat deb
ataladigan S=UI miqdord
an kichik bo‗ladi. To‗la quvvat energiya
qurilmalarni (elektr mashinalar, transformatorlar, uzatish liniyalari va
h.k.ning) ishlatish vaqtida kuch
lanish va tok bo‗yicha bera oladigan
nominal qiymatlarini ifodalaydi. To‗la quvvat S SI sistemasida
voltamper (VA) (asosiy birlik), kilovoltamper (kVA) va megavoltamper
(mV
A) hisobida o‗lchanadi (1 kVA = 10
3
VA, 1 mVA = 10
6
VA). (3.35)
tenglamaga binoan quvvat koeffitsiyenti Cos
to‗la quvvatdan foyda
-
lanish effektining mezoni hisoblanadi; chunki Cos
=1 bo‗lganda, quv
-
vat S butunlay ish bajarish uchun sarf bo‗ladi. Aksincha, Cos
qancha
kichik bo‗lsa, bir xil miqdordagi ishni bajarish uchun S ning qiymatini
ko‗proq qilib olish kerak bo‗ladi. Masalan, U=500 B kuchlanishda
R=4,5 kWt bo‗lgan aktiv quvvatni ta‘minlash uchun tarmoqdan iste‘mol
qilinadigan tok I teng bo‗lishi kerak:
Cosφ=1 bo‗lganda
, I=9 A;
Cosφ=0,9 bo‗lganda
, I=10 A;
Cosφ=0,6 bo‗lganda
, I=15 A;
Cosφ=0,5 bo‗l
ganda, I=18 A va h.k.
80
3.11-rasm.
Shunday qilib, zanjirdagi foydali ishni tokning faqat bir qismigina,
ya‘ni Ig=I Cosφ
ga teng bo‗lgan aktiv tashkil etuvchisi bajaradi. Tok
-
ning reaktiv tashkil etuvchisi I
b
=Isinφ elektr va magnit maydonini hosil
qilish
uchun sarf bo‗lib, ularning energiyasi L va C elementlarda davriy
ravishda yig‗ilib, yana manbaga qaytariladi. Shu sababdan «reaktiv quv
-
vat» tushunchasi kiritilib, u son jihati
dan quyidagicha qabul qilingan:
Q=UISinφ. Bu quvvat SI sistemasida reaktiv volt
amper (asosiy birlik),
kilovoltamper, megavoltamper hisobida o‗lchanadi. Ketma
-ket va paral-
lel ulangan zanjirlar uchun tuzilgan nisbatlarga asoslanib quyidagilarni
yozish mumkin:
P=UI cosφ=U
R
I=I
2
R;
Q=UI sinφ=U
x
I=I
2
X (R/L va C zanjir uchun), S=UI=I
2
Z;
P
=UI cos φ=UI
g
=gU
2
;
Q=UI sinφ=UI
b
=bU
2
(g, L va C zanjir uchun), S=UI=YU
2
.
Doimo musbat bo‗lgan S lardan farqli o‗laroq va reaktiv Q quvvat
f>0 bo‗lganda musbat (induktiv rejim), f<0 bo‗lganda esa R manfiy
(sig‗im holat) dir.
3.3-misol
. Aktiv r
L
va x
L
qars
hilikli induktiv g‗altak, chastotasi
f=50 Gts va efektiv kuchlanishi U=130V bo‗lgan manbada I=2A tok
iste‘mol qiladi. Agar shu g‗altakning o‗zi o‗zgarmas kuchlanishga ulan
-
sa, ilgarigi tok I=2A o‗rnalishi uchun U=50V kifoya. G‗altak
induktivligini toping.
Yechish.
G‗altakning to‗la qarshiligi:
G‗altakning aktiv qarshiligi o‗zgarmas tok uchun:
G‗altakning induktiv qarshiligi:
|