•
Til potensial (yashirin imkoniyat), nutq esa real voqelik
•
Til sinxron, nutq esa diaxron, tarixiy hodisa
•
Til - mohiyat, nutq - hodisa
7. Sossyur til va nutq birliklari orasidagi o‘zaro bog‘lanishni paradigmatik va
sintagmatik munosabatga ajratadi. Paradigmatik munosabat til birliklarining bir
paradigmaga, masalan, so‘zlarning vertikal yo‘nalishda turlanish yoki tuslanish
qatoriga birlashishi va bosh, asosiga ko‘ra farqlanishidir. Masalan, kitob, kitobni,
kitobning, kitobda, kitobdan so‘zlarining ma‘nosi bosh kelishik shakliga ko‘ra
olinadi.
Sintagmatik munosabatda esa til birliklarining o‘zaro semantik-sintaktik
munosabatga kirishishi va gorizontal planda birikmalar hosil qilishi tushuniladi:
kitobning qadri, kitobni o ‘qish kabi.
Paradigmatik munosabat til birliklarining nutqqacha bo‘lgan til hodisasi bo‘lsa,
sintagmatik munosabat til birliklarining nutq jarayonidagi mantiqiy munosabatidir
va u nutq hodisasi sifatida qaraladi.
Xulosa qilib aytganda, XX asr tilshunoslik fanida keskin burilishlar sodir bo‘lgan
davr bo‘ldi. Yuqorida qayd etilgan oqimlar, mashhur tilshunos olimlarning
qarashlari va faoliyatlari tilshunoslik fanining keng miqyosda rivojlanishiga sabab
bo‘ldi. Albatta, bu o‘rinda ayniqsa tilning sistemaliligi, til va nutq dialektikasi,
tilning ijtimoiyligi g‘oyalarini ilgari surgan Sossyur ta‘limotining ahamiyati
beqiyos. Sossyur ta‘limoti tilshunoslikda nafaqat sotsiologik lingvistikaning
yuzaga kelishida, balki bir qator lingvistik maktablar va struktural lingvistikaning
vujudga kelishida ham muhim omillardan biri bo‘ldi.
Dostları ilə paylaş: 
