Avgust Shleyxer (1821-1863) - nemis olimi, naturalizm ta‘limoti asoschisi.
U botanika va falsafa fanlarini ham o‘rgangan, 1858 yildan Rossiya fanlar
akademiyasining muxbir a‘zosi. Asarlari: ―Nemis tili‖ (1860), ―Hind-German
tillari qiyosiy grammatikasining kompendiumi‖ (1861), ―Darvin nazariyasi va til
haqidagi fan‖(1863), ―Insonning tabiiy tarixi uchun tilning ahamiyati
haqida‖(1865). U Hind-Yevropa tillarining umumiy masalalari, german, slavyan,
boltiq tillari bilan shug‘ullandi, litva tilini o‘rganib, jonli nutq bo‘yicha tadqiqot
olib bordi. Eng mashhur asari ―Hind-German tillari qiyosiy grammatikasining
kompendiumi‖ bo‘lib, unda qadimgi hind-yevropa tilini - bobo tilni qayta tiklab,
uning har bir shahobchasi qanday rivojlanganini ko‘rsatmoqchi bo‘ladi.
Shleyxer naturalizmining asosiy mohiyati shundaki, u tilni jonli, tabiiy organizm,
deb hisoblaydi. Organizm terminini to‘g‘ri - biologik ma‘noda talqin qiladi.
Shleyxerning naturalistik qarashlari Darvinnig ―Turlarning paydo bo‘lishi va
tabiiy tanlash‖ (1859) asaridan so‘ng yanada kuchaydi. Uning fikricha, ―Tillar
insonning xohishidan tashqari paydo bo‘lgan, o‘sgan va ma‘lum qonunlar asosida
rivojlanadigan tabiiy organizmdir. Ular o‘z navbatida qariydi va o‘ladi.‖ ―Tillar
tovush materiyasidan tashkil topgan tabiiy organizmlardir‖ Shleyxer tilning
ijtimoiy mohiyatiga yetarli ahamiyat qaratmaydi. Shuningdek, Shleyxer tillar
―hayoti‖ va taraqqiyotini 2 davrga: taraqqiyot davri va inqiroz davriga bo‘ladi va
tilning taraqqiyoti uning tanazzulidir, degan g‘oyani ilgari suradi. Bu g‘oyalar,
albatta, tilshunoslar tomonidan qattiq tanqid ostiga olindi. Biroq uning tilni bir
butun sistema deb qarashi tilni sistema va struktura, deb tushunishga imkon berdi.
Dostları ilə paylaş: