1673 (31) beo, 46398 Sadâret i Uzmâ Mektubî Kalemi Evrak Numarası: 89 Tarih: 10 Cemâziyelâhir sene [1]338 Mart sene [1]336

1673(31)

BEO, 346398_1

Sadâreti Uzmâ

Mektubî Kalemi

Evrak Numarası: 89

Tarih: 10 Cemâziyelâhir sene [1]338  2 Mart sene [1]336

Harbiye ve Dahiliye Nezâreti Celîleleri'ne

Adana'da Sis civarında Ermeni çeteleri tarafından ahalii müslimeye îkâ‘ olunan mezâlim hakkında Düveli Mü’telife Fevkalâde Komiserlikleri'ne sebk eden tebligâta cevaben Fransız Komiserliği'nden alınan takrîr muhteviyâtından bahis ile Fransız işgal kuvvetlerinin mütârekenâme ahkâmına muhalif harekâtıyla Ermeni askerleri ve ahalisi tarafından ahalii İslâmiye aleyhinde îkâ‘ olunan müdellel ve gayri kâbili inkâr hâdisâtın mezkûr komiserliğe bildirilmek üzere bertafsil iş‘ârı hakkında Hariciye Nezâreti Celîlesi'nden vârid olan tezkirenin ve melfûflarının suretleri ma‘an savbı devletlerine isrâ ve Dahiliye Nezâreti Celîlesi'ne de tebligât icra kılınmış olmakla bu bâbda nezâreti celîlelerince olan malumâtın muvazzahan inbâsına himmet.

[2 Mart 1920]

BEO, 346398_2

Bâbı Âlî

Hariciye Nezâreti

Kalemi Mahsus

20785/89

Huzurı Sâmîi Hazreti Sadâretpenâhî'ye

Ma‘rûzı çâkeri kemîneleridir

Adana'da Sis civarında Ermeni çeteleri tarafından ahalii İslâmiyeye îkâ‘ edilen mezâlim hakkında Harbiye ve Dahiliye Nezâreti Celîleleri'nden vürûd eden malumât üzerine temhîdi şikâyetle Düveli Mü’telife Fevkalâde Komiserleri'ne vuku bulan 18 Teşrîni Sânî sene [1]919 tarihli tebligâta cevaben bu kere Fransız Komiserliği'nden ahz olunan 17 Şubat [1]920 tarihli ve 50/2 numaralı takrîri cevabîde Bâbıâli'nin Fransız Orduları tarafından işgal olunan menâtıkdaki Ermeni ahaliye isnâd etdiği bir takım vekâyi‘i müessifeden bâhis notadan mâadâ Adana Vilâyeti Müdafaai Hukuk Cemiyeti tarafından dahi 26 Teşrîni Sânî tarihinde hâdisâtı mümâsile ve hatta Fransız memurlarının harekâtı aleyhine bir itiraznâme ahz edildiği ve icra edilen tahkikâtı amîka neticesinde komiserlikce müte‘addid defalar beyân edildiği vechile ahaliye yekdiğeri aleyhine tahrik gâyesinden başka bir maksadla tertib ve işâ‘a edilen ve Bâbıâli nezdinde bu derecede sühûletle mazharı tasvîb ve kabul olması şâyânı teessüf bulunan isnadâtın bîesas olduğu beyân edilmekdedir.

Takrîri mezkûra melfûf tahkikât raporlarının mütercem suretleri leffen takdimi huzurı sâmîleri kılınmış olup işbu takrîrin cevabsız bırakılması Bâbıâlice vuku bulduğu hikâye olunan mezâlim ve ta‘addiyâtın isnâdâtdan ibaret olduğu hakkındaki müdde‘ayâtı tasdik etmek olacağından Fransız işgal kuvvetlerinin muhalifi mütâreke harekâtıyla Ermeni askerleri ile ahalisinin mazhar oldukları himayei tarafgîrâneden cesaretyâb olarak ahalii İslâmiye aleyhinde îkâ‘ etdikleri müdellel ve gayri kâbili inkâr hâdisâtın mezkûr komiserliğe bildirilmek üzere bertafsil nezâreti acizîye iş‘ârı hususunun Harbiye ve Dahiliye Nezâreti Celîleleri'ne emr u irâde buyurulması bâbında emr u fermân hazreti veliyyü'l emrindir.

Fî 28 Şubat sene [1]336 / [28 Şubat 1920]

Hariciye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(imza)

BEO, 346398_3

Bâbı Âlî

Hariciye Nezâreti

Tercüme Müdüriyeti

Aded: 18030/128

Kilikya'da 1 Şubat sene [1]919 tarihinden beri hiçbir Ermeni çetesi geşt ü güzâr etmemekdedir. Ancak Kemal'e mensub çeteler ve ale'lhusus Kara Murad ve erkekkadın ve çocuk 42 Ermeni katl ve itlâf etmiş olan Kürd Yusuf ve Everek kaymakamı hesabına çalışan Ponko çeteleri bulunmakdadır ki işbu 1919 senesi Teşrîni Sânî'sinin beşinde Tille ile Haçin arasında Mülâzım Misak ile dört Ermeni jandarmasını katleylemiş ve merkûm mülâzımın üzerinde zuhur eden 4,500 lirayı Osmanîden Everek kaymakamına Kânûnı Evvel'de hissei ganimet olmak üzere 182 lira i‘tâ eylemişdir. On mâhdan beri Haçin Kazası dahilinde on iki müslüman itlâf olunmuş ve bunun da tehcire uğrayan Ermeniler tarafından mahzâ ahzı sâr maksadıyla vuku‘a getirildiği muhtemel bulunmuşdur. Fransız memurîni Müslüman ve Ermeni eşraf ve mu‘teberânıyla bi'littifak bu katillere nihayet vermek için tedâbîri mukteziye ittihâz eylemişlerdir. İki müslümanın katl ve itlâf edilmelerine iştirak eylediklerinden dolayı dört Ermeni idam olunmuşdur. Ermenilerden havf eylediklerinden dolayı mu‘teberânı İslâmiyeden hiçbiri hicret etmemişdir.

Kilikya'ya Ermeni muhacirîni gelmesi bervechi zîr izah olunur.

Evvelce nefy ve tağrîb edilen Ermeniler şimâle doğru çıkmakda ve Kilikya'da kalmaya mecbur olmakdadırlar. Artık bunları şimâle doğru sevk etmek kârı akıl değildir. Toros'dan ve Vangölü'ne kadar huzur ve asayiş te’min olununca Ermeniler Hükûmeti Osmaniyye tarafından verilen emir üzerine infikâk eyledikleri memleketlerine avdet eyleyeceklerdir. Şimâl cihetindeki vilâyâtın Ermenilerine gelince bunların mazharı emn ü asayiş olacakları bir mahalle gelmeye arzûkeş oldukları derkârdır. Maahâzihî Fransa ve İngiltere hükûmetlerinin binlerce sefaletdîdegânı kendi dûşı idarelerine bırakan bu muhâceretden mütevellid mehâzîri Dersaâdet'e bildirmeye tavassut ve buna nihayet verilmesini Hükûmeti Osmaniyye'den taleb eyledikleri şâyânı kayd ve tezkârdır. İşbu neticeyi elde etmek için iktizâ eyleyen huzur ve asayişi te’min edememesinden dolayı Hükûmeti Osmaniyye mes’uldür. Bu muhâcereti teşvik ve terğîb maksadıyla Fransız memurîni tarafından hiçbir propagandacı gönderilmemiş ve memurîni mûmâileyhim bilakis bu propagandacıların cesaretini kesr etmeye çalışmışdır. Vahan Bedosyan nâmındaki zengin bir Ermeni polis müdür vekili değil müdür muâvini tayin edilmişdir. Çünkü Polis Müdürü Emin Bey olup Türklere aid bütün mesâîli rü’yet etmekdedir. Mösyö Vahan yalnız Ermenilere aid işlerle iştigal etmekdedir. Kendisi müslümanlara leylen vuku‘u mervî olan hücuma asla iştirak eylememişdir. Mûmâileyhin yegâne iştirak eylediği hücum Ermeni mahallesinde iki şakîye ilticagâh olan bir hâneye vâki olan hücumdan ibaretdir ki bu iki şakî de derdest olunarak 5 Teşrîni Evvel sene [1]919 tarihinde idam olunmuşlardır.

BEO, 346398_4

Bâbı Âlî

Hariciye Nezâreti

Tercüme Müdüriyeti

Aded: 18031/129

Adana Vilâyeti'nde Türk ahalisinin menâfi‘ini müdafaaya memur komitenin protestonâmesinde ta‘dâd olunan vekâyi‘

1 Üç bin Ermeninin Fransız taburlarına idhali

Mütârekeden beri hiçbir Ermeni askere alınmadığı herkesce müsellemdir.

2 Ermeni muhacirînine esliha tevdî‘i.

Hiçbir silah tevdî‘ edilmediği gibi Ermeni ahalinin kâmilen silahları ellerinden alınmış ve bu keyfiyet ise Şeyhmurad nâm mahalde karnı deşilmiş olan hâmile bir kadın ve vâlidesinin kolları arasında müdafaasız bulunup bir el tüfenk ateşiyle katlolunan bir yaşında küçük bir kız çocuğu dahil olduğu hâlde kırk iki Ermeninin Teşrîni Evvel'in on beşi ile yirmisi arasında Kürd Yusuf çetesi tarafından itlâf edilmesine sebebiyet vermişdir.

3 Jandarma ile polisliğe kesîru'lmikdar Ermeninin kayd ve kabulleri elhâletü hâzihî doksan bir jandarma zâbiti ile iki bin yedi yüz jandarma neferi ve yüz yetmiş dört polis mevcud olup bu mikdardan on dört zâbiti, beş yüz otuz jandarma ve kırk beş polisi Ermenidir. Ermeniler Kilikya ahalisinin rub‘undan fazlasını teşkil etmekde olmakla beraber bunlardan lâzım olan mikdarda alınamamışdır.

4 Ermeniler tarafından müslümanlara karşı îkâ‘ olunan fezâyih ve cinayât ile mücâzâtı şedîdeye dûçâr etmek için eşkıya çetelerinin şerîki töhmeti olmak üzere bunlara isnâd olunan ittihâmâtı kâzibe ve ilh.

Eşkıya çeteleri hakikaten mevcud idi. Bir neticei müsbiteye destres olmaksızın hiçbir hüküm sâdır olmamışdır. Dava esnasında sûi niyetin en bâhir bir delilini ibrâz eden Müftü Mehmed Tahir Efendi'nin mücadelei şedîdesine rağmen müttehem olduğu yirmi kişinin şehâdetiyle derecei sübûta vâsıl olan Adana'nın mutaassıb eşrafından Devran Ali müstesna olduğu hâlde silahbedest oldukları ecilden yirmi iki kişi idam edilmişdir.

Müslüman unsurunun bundan dolayı dûçârı endişe olduğu doğru değildir. İslâmların kâffesi Genç Türkler veyahud Kemal tarafdarânı değildirler. Bilakis müslümanlar kendi işleriyle meşgul olmalarına müsaade bahş eden huzur ve asayişin iadesinden memnun kalmışlardır. Yalnız iğtişâş mürettibleri havf ve endişe etmişlerdir.

5 Haksız olarak bir takım tard ve teb‘îd kararları. Cem‘an yekûn kırk altı kişi tard ve teb‘îd.

Onu düşman tebaasından

Dördü sârik

İkisi kâtil

Ve otuzu ecnebi aleyhine vuku bulan tahrikâtda zîmedhal olmak üzere bir Şubat tarihinden beri cem‘an yekûn kırk altı kişi tard ve teb‘îd edilmişdir. Müftünün yerine bir vekil tayini hususunda vuku bulan muhalefet bi'lcümle tesvîlâtına rağmen Müftü Mehmed Tahir Efendi Teşrîni Sânî'ye kadar Adana'da muhafaza edilmiş

BEO, 346398_5

ve hakkında daima ihtirâmkârâne muamele edilmişdir. Mûmâileyh vali vekâletinde bulunan Kadı Nazif Efendi tarafından usul ve nizâmı dairesinde istihsâl olunan me’zûniyete binâen azîmet etmişdir. Müftüi mûmâileyh İstanbul'a muvâsalatında Baş İdare memuru miralaya bir teşekkürnâme göndermişdir. Müftü hareket etmezden evvel ilmiyle müştehir bir adam olan Nakîbüleşraf Hüseyin Efendi'yi serbestce kendisine vekil tayin etmişdir. Müftü ise bilakis ihtilâs ve irtikâbından dolayı İslâm eşrafından bazılarının şikâyâtına hedef olmuş cahil bir kimse idi.

7 Adana'da Mektebi Sultanî'nin, Orman Mektebi'nin, Mektebi İ‘dâdî'nin, bir kaç mekâtibi ibtidâiyenin ve Mersin'de bir Türk i‘dâdî mektebinin seddi.

Adana Mektebi Sultanîsi'nin ıslâh edilmiş yüz yetmiş altı talebesi var idi.

Orman Mektebi'ne İngiliz asâkiri için General Leslie tarafından vaz‘ı yed edilmiş ve sonra mekteb Fransız asâkirine verilmişdir. Fakat mekteb şehrin hânelerinden birine yerleşdirilmiş idi. Talebe orada tahsillerine tatil zamanlarına kadar devam etmişler ve imtihanlarını vermişlerdir. Eğer Hükûmeti Osmaniyye bu mektebde ifayı vazife eden muallimleri diğer mahallere tayin etmemiş olsaydı mezkûr mekteb henüz tedrisâta küşâde bulunacak idi.

Mektebi İ‘dâdî; Fransız Askerî Hastahânesi için vaz‘ı yed edilmişdir. Derdesti inşa bulunan hastahâne ikmâl edilince mezkûr mekteb iade ve tekrar talebeye tahsis kılınacakdır. Onun yerine kâim olmak için şimdilik mektebde bir şubei mahsusa açılmışdır.

Mekâtibi ibtidâiyeden hiçbiri seddedilmemişdir. Müslüman Genç Kızlar Mektebi İ‘dâdîsi ıslâh edildiği gibi Türk Mektebi Sanayii de ıslâh olunmuşdur. Bir Müslüman Hukuk Mektebi ile tedrisâtı diniye ihdâs edilmişdir.

8 Mersin'deki defteri hakanî memuru, Sursak(?), işinden dolayı azlolunmuşdur. Mesele evkâf müdürü ile Müdde‘îi Umumî Said Bey tarafından hâl ve tesviye edilen bir hukuk işinden ibaretdir.