1918-ci il 31 mart hadisələri və onun öyrənilməsinin tarixi əhəmiyyəti

1918-ci il 31 mart hadisələri və onun

öyrənilməsinin tarixi əhəmiyyəti

Qanlı –qadalı hadisələrlə dolu olan Azərbaycan tarixinin ən faciəli səhifələri XX yüzilliyin mart ayının son günlərində yazılmışdır. Bu səhifələr ona görə göynərtili, ona görə dözülməzdir ki, o zamankı hadisələr rəzilliyi, və qeyri-insani keyfiyyətləri ilə tanınan ermənilərin əli ilə törədilmişdir. Elə bir əl ki, bu əl hər zaman türk qanın abatmış, türkün əleyhinə insanlığa yaraşmayan nə qədər çirkin hərəkətlər varsa bunların hamısının icraçısı olmuşdur.

İnsan aclığa dözər alçalmaz, erməni elə alçaqdır ki, bəşər övladının heç bir millətində belə alçalma mümkün ola bilməz. İnsan mənəviyyatını, mənliyini satmaz, erməninin türk çörəyi yeyərək Osmanlı dövlətinə qarşı etdiyi satqınlıq dünya ictimaiyyətinə yaxşı məlumdur. Bir sözlə insana məxsus nə qədər iyrənc keyfiyyətlər varsa hamısı vəhşi erməni mənəviyyatında məskən salmışdır. Lakin nə qədər yaşayış tərzi vəhşilik təməli üzərində qurulmuş olsa da, erməni də qalib gəlmək, hücum etmək qeyrəti heç zaman olmamışdır. Bütün tarix boyu erməninin qan tökmək xisləti hər zaman içi düşkünü, ailəsini də əyyaşlığa qurban verən ruhun fitvası ilə bağlı olmuşdur. Bir çox xalqlara kommunizm firavanlığı vəd edib 1917-ci ilin oktyabr inqilabı ilə xalqları çaxnaşmaya sürükləyən ruslar Bakıda 1918-ci ildə öz ana torpağımızda, ermənilərin bizə qənim kəsilib qan tökmələri üçün şərait yaratdılar. Ruslar gələcəkdə də bəd əməllərini həyata keçirmək üçün özünə dayaq nöqtəsi kimi Ermənistan dövləti yaratmaq məqsədi ilə Azərbaycan torpaqları hesabına satqınlıq simvolu və yurdumuz üçün hər zaman baş ağrısı olan yırtıcı məskəni yaratdı.

Ümumbəşəri ideyaları ilə dünyanın nadir siyasətçilərindən biri olan Heydər Əliyev bizim üçün belə bir söz sərvəti qoyub getmişdir: “Tariximiz bizim üçün dərs olmalıdır”

Ulu öndərin dərin zəkasının məhsulu olan bu tapşırıq həqiqətən də ağrılı-acılı tariximizin 1918-ci il 31 mart səhifəsinin öyrənilməsini obyektiv bir zərurət kimi qarşıya qoyur. Tariximizin həmin qanlı səhifələrinin öyrənərkən nə qədər ağır da olsa torpaqlarımızın 20 %-nin həmin yırtıcılıq simvolu olan ermənilər tərəfindən zəbt edildiyi bu günümüzə belə şükür etməliyik. Ona görə ki, manaf Süleymanovun bədii obrazlarla ifadə olunmuş “gördüklərim, oxuduqlarım, eşitdiklərim” əsərində dəstəbaşı daşnakın azərbaycanlı mülk sahibini öz evinin qabağında atəş açaraq öldürməsi Azərbaycan xalqının maddi, mənəvi, sosial varlığının sübutu olan Bakı şəhərində baş vermişdir. Daşnak murdarının açdığı atəşlə başlayan qırğın 18 min azərbaycanlının öz doğma evində, həyətində öldürülməsi ilə nəticələndi. Belə hadisələrin öyrənilməsi həqiqətən də çox böyük tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Öyrənilməli və gələcək nəsillərə çatdırılmalıdır ki, 1918-ci il martın 30-u, 31-i və aprelin 1-də ermənilər bolşevik Rusiyasının hərbi yardımı ilə Bakıda soyqırım məqsədi ilə kütləvi qırğın törətmişlər. Həmin vaxtdan mart ayının sonlarında başımıza gətirilən fəlakətin əsas məqsədi Bakını ələ keçirməkdən, onun neft səltənətinə sahib çıxmaqdan ibarət idi.

Milləti azərbaycanlı olan dünyanın hansı ucqarında yaşamasındanasılı olmayaraq bilməlidir ki, 1918-ci ilin aprel-may aylarında ermənilər Şamaxıda, Qubada, Xaçmazda, Ağsuda, Kürdəmirdə, Salyanda, Lənkəranda kütləvi qırğınlar törətmiş, 50 mindən artıq soydaşımızı vəhşi üsullarla qətlə yetirmişlər. Qırğınlar İrəvan quberniyasında, Qarabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda, Qars vilayətində daha amansız şəkildə davam etdirilmişdir. Şamaxı qəzasında 58, Quba qəzasında 112, Gəncə qəzasında 272, İrəvan quberniyasında 211, Qars vilayətində 82 yaşayış məntəqəsi yerlə-yeksan edilmişdir. Yurdu, yuvası dağıdılıb talan edilən yüzminlərlə azərbaycanlı öz tarixi-etnik torpaqlarından didərgin salınmışdır.

1918-ci ilin mart qırğınlarının öyrənilməsi yaşadığı zamandan asılı olmayaraq hər bir azərbaycanlını düşündürməlidir ki, əgər Nuri Paşanın komandan olduğu Qafqaz islam Ordusu harayımıza çatmasaydı Azərbaycan adlı bir diyarın varlığı hansı faciəvi sonluqla nəticələnərdi.

Bir dövlət kimi mövcudluğu tarixində hər zaman haqqın, ədalətin carçısı kimi zalım amansız, zəifə arxa olan Türkiyə qırğına məruz qaldığımız həmin qanlı-qadalı illərdə Nuru paşa kimi şöhrətli bir komandanın şəxsində qırılıb məhv olma təhlükəsindən qurtulmağımıza qərar verdi.

Nuru Paşanın hərbi qüdrəti qarşısında diz çökən rus-erməni birləşmələri Bakıdan rədd edilib təmizləndikdən sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müvəqqəti hökuməti 17 sentyabr 1918-ci ildə Gəncədən Bakıya köçdü və sərvətlər səltənəti olan Bakı Azərbaycanın paytaxtı elan olundu.

O zamanlar bədənin başsız yaşayacağının mümkün olmadığı kimi Azərbaycanın da Bakısız təsəvvür edilməzliyini qeyd edən Fətəli xan Xoyski çox böyük uzaqgörənliklə Azərbaycanın süqutunun və yaxud tərəqqisinin Bakının taleyi ilə bağlı olduğunu göstərmişdir.

Bakının bu günkü Azərbaycanın həyatında oynadığı rol Fətəli xan Xoyskinin nə qədər dərin təfəkkür sahibi olduğunun əyani sübutudur.

Azərbaycanın müstəqilliyinin bel sütunu olan dünyanın altı ölkəsinin on bir şirkəti ilə bağlanan “Əsrin müqaviləsi”ni göstərmək qeyd etdiklərimizin əyani sübutudur.

Şaumyanın və onun havadarlarının məkirli məqsədi isə Bakını erməniləşdirmək, yeli əjhalini buradan qovub çıxarmaq və böyük Ermənistana yol açmaq idi.

Sovetlər dövründən “qardaşlaşdığımız ” və Şaumyanlarına heykəllər ucaltdığımız ermənilər o zamanlar Avropada məlumat yayırdılar ki, onlar Bakını birinci dünya müharibəsi dövründə alıblar və artıq şəhər onlarındır.

1918-ci ilin o müdhiş günlərində daşnak zabit və əsgərlər aşağıdakı şeiri oxuyaraq şadyanalıq edirdilər:

Bir iki Bakı oldu bizimki

Bir iki qafqaz oldu bizimki

Dıənizdən dənizə

Qara dəniz, aralıq dənizi

Üstəlik Kirit adası

Yaşa çox yaşa Andranik Paşa

Andranik Paşa səni çox yaşa

Andranikin çox çirkin siması haqqında ən düzgün xasiyyətnaməni isə SSRİ Xariic İşlər Komissarı Q.V.Çiçerin verərək həmin tayqulaq iblisi Antantanın agenti adlandırmışdır.

Tariximizin belə müdhiş səhifələrini öyrənməyimiz bu günümüzü eləcə də sabahımızı da qiymətləndirməyimiz üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən amillərdən biridir.

Onu da öyrənməli bə bilməliyik ki, başımıza gələn bəlalarda özümüzün də günahımılz az deyildir.

Bu barədə böyük Üzeyir bəy 1918-ci ildə ürək ağrısı ilə yazırdı: “İndiyə qədər o dərəcədə bişüur olmuşuq ki, bütün Qafqaz millətlərindən təkətəklikdə ədədcə çox olduğumuz halda biz Azərbaycan türkləri haqqında nəinki Avropanın hətta yüz ildən bəri üstümüzdə sahiblik edən rusların da dürüst xəbəri yox idi. Ruslar da bu günə qədər bizə “persian” deyə iran və fars millətlərindən hesab edirlər. Mən özüm bizim “persian” olmayıb türk olduğumuzu Moskva və Petroqraddan əlavə Bakının özündə də bir çox ruslara dəfələrlə qandırmışam.”

Bəşəriyyətə Üzeyir Hacıbəyli kimi korifeylər bəxş edən xalqımız özünün ilahi dəyərlərini öz əli ilə kiçiltməkdən çəkinməmişdir. ən ali yaşayış məskıənuimiz olan Bakımızın küçələrini addımlayarkəın həqiqətən öz qiymətimiz bilməməyin şahidi olursan. Belə ki, sahibkar mağazalarının, elanların, reklamların, hətta dövlət müəssisələrinin qarşısında mənasını bilmədiyim xarici sözlərin yazıldığının şahidi olursan. Belə hallara ürəkdən ağrıyan Üzeyir bəy xüsusi fəxrlə deyirdi ki, “dilimiz firəng dili Avropada olan kimi bütün Qafqazda ümumi bir dil olduğunu məsələn bir ləzgi, bir erməninin və ya bir malakan ilə türk-azərbaycan dili ilə danışmağa məcbur olduğunu isbat etməliyik.”

1918-ci ilin mart ayının sonlarında bolşevik kürkünə bürünmüş Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Sovetinin daşnaklarla sazişə girməsində Bakı ermənilərinin az rolu olmamışdır. Xalqımızın qanına qəltan edilməsindən yerli Bakı ermənilərinin satqınlığı bizə dərs olmalıdır. Azərbaycanlılar isə ermənilərdən dəfələrlə zərbələr alsalar da hər zaman onlardan insanlıq təmənnasında olmuşlar. Milli humanizmimiz nə qədər acınacaqlı olsa da ermənilərin üstümüzə ayaq almasında başlıca faktorlardan biri olmuşdur. Tarixin ibrət dərsləri, yol verdiyimiz səhvlərin təkrarlanmaması üçün bizim üçün ideya silahı olmalıdır.

Ən kəsərli ideya silahımız isə ümummulli liderimiz Heydər Əliyevin düşmənə qarşı amansız olmaq və öz daxili əmin-amanlığımız təmin etməklə milli birliyimizə arxalanıb qələbələrimizi təmin etmək sahəsində bizə verilən tövsiyələri əldə rəhbər tutmağımızıdır.

Ulu öndər tərəfindən 1998-ci il mart ayının 26-da “Azərbaycanlıların soyqıırımı” haqqında imzaladığı fərman erməni calladlığının sübutu üçün bizə hər cür şərait yaratmışdır. Bütün sahələrdə olduğu kimi bu sahədə dəd Heydər Əliyev dühasının və bu dühanın nəzəri ideyalarının bayraq kimi başımız üzərində tutmalıyıq.

Sahib Hüseynov