1.Çoxmənalılıq haqqında məlumat. Çoxmənalılığın əmlə gəlməsi

Sözün həqiqi və məcazi mənaları: Sözün həqiqi və məcazi mənalarını müəy­yən­ləş­di­rən meyar çox vaxt nisbi olur. Həqiqi mənada işlədilən söz konkret olaraq əşyani, hadisəni, prosesləri və s. adlandırır. Həqiqi məna elə bil əşyaya bilavasitə yönəldilmişdir. Həqiqi mənalı sözlər üslubi cəhətdən neytral və ekspressiv olur. əsas məna əsasında yeni mənalar inkişaf edir. Məcazi məna yeni, əlavə mənadır. Əsas mənanın işlənmə sahəsinin dəyişməsi nəticəsində söz yeni vəzifə daşımalı olur. Həqiqi məna yeni mənaların yaranması üçün əsas sayılır. Çünki konkret mənalarda söz iki ad və məntiqi vəzifə ifadə edir. Məcazi məna söz şüurumuzda başqa fikrin əşyasının xüsusi işarəsi kimi çıxış edəndə yaranır. Həmin fikrin əşyasına oxşarlığına görə bağlanır. Həqiqi məna məfhumla bilavasitə, məcazi məna isə bilvasitə əlaqədardır.

Dildə işlədilən sözlər həm həqiqi, həm də məcazi mənada işlədilir. əşya və ya hadisəni həqiqi məfhum kimi dərk və təsəvvür etdirən məna həqiqi (kitab, qələm və s.) əşya və hadisəni həqiqi məfhum kimi təmsil etməyən məna məcazidir ( Daş qəlbli insanları neylərdin ilahi).

Həqiqi məna sözdə əsas, məcazi məna isə qeyri-əsasdır. Sözün əsas mənası ilə onun məcazi mənada işlənməsi arasında müəyyən əlaqə mövcuddur. Həmin əlaqə əsasında söz öz həqiqi mənasına əsasən məcazi mənada işlədilir və yeni məna çaları yaradır. Sözün məcazi məna kəsb etməsi müxtəlif şəkildə olur. Sözlər, əsasən, mətofora, metonimiya yolu ilə məcazi mənalarda işlədilir.

Həqiqi məna əşyanı bilavasitə əks etdirir, müstəqim tərzdə əşyaya yönəlmiş olur. Burada sözün əlavə, məcazi mənaları yada düşür. Məsələn, kitab, çörək, ev, ot, buğa və s.

Zaman keçdikcə sözün səs tərkibi dəyişməz qalır, amma onun həqiqi mənası dəyişə bilər. Məsələn, “gümrah” sözünü götürək. “Gümrah” sözü fars dilində həqiqi mənada azğın, yolunu azan, dindən dönən deməkdir. Indi bu söz Azərbaycan dilində sağlam mənasında işlədilir. Göründüyü kimi bu söz (gümrah) indi öz əvvəlki səs tərkibini saxlamış, amma əvvəlki həqiqi mənasından uzaqlaşmışdır.

Öz tarixi inkişafi prosesində sözün həqiqi mənası bir sıra əlavə həqiqi mənalar da kəsb edə bilər. Sözün əsas əşyavi-həqiqi mənası adətən bir olur, törəmə əşyavi –həqiqi mənalar isə bir və ya bir neçə ola bilər. Tarixi inkişaf prosesində sözün əsas əşyavi-həqiqi mənası unudularsa, törəmə mənalardan biri onun yerini tuta bilər. Əslində sözün çoxmənalılığında sözün əsas və törəmə həqiqi mənaları birlikdə sözün məna qrupunu təşkil edir. Istər əsas, istərsə də törəmə həqiqi mənalar daim nitq prosesində müxtəlif səbəblərlə əlaqədar olaraq dəyişmələrə məruz qalır. Sözün mənasında ən mühüm dəyişiklik onun məcazi mənada işlədilməsi ilə əlaqədar olur. Sözün həqiqi mənası bilavasitə predmetə yönəlir, bilavasitə onunla əlaqədar olur. Sözün məcazi mənası isə predmetlə bağlı olmur. Başqa cür desək, məcazi məna yalnız həqiqi məna vasitəsilə və onun sayəsində predmetlə əlaqələnir. Sözün məcazi mənasının işlənməsi və onun başa düşülməsi üçün həqiqi məna əsas olmalıdır. Sözü eşidən hər kəs əvvəl onun həqiqi mənasını, sonra məcazi mənasını dərk edir. Məcazi mənanı dərk etmək üçün müəyyən vaxt lazım gəlir. Məsələn, “Tülkü”sözü müəyyən bir heyvanın adıdır. Bu sözün məcazi mənada işlənməsi(hiyləgərlik) yalnız həqiqi məna əsasında mümkün ola bilər.

Həqiqi məna daha müəyyən, daha sabit olur. O, əşyanın ictimai başa düşülməsini

əks etdirir, mətndən asılı olmur. Məcazi məna isə fərdi və subyektiv ola bilər, daha mücərrəddir, davamlı olmur, mətndən asılıdır.