1–Ma’ruza. Metallar haqida tushuncha. Rudalar. Reja

Quyma cho‘yanlarni yumshatish rejimlari: a - ferritli bolg‘alanuvchan cho‘yan, quyma olish rejimi; b - perlitli bolg‘alanuvchan cho‘yan, quyma olish rejimi;


Bo‘shatish. Toblangan cho‘yan quymalarini ichki zo‘riqish kuchlanishlaridan holi etish maqsadida bo‘shatiladi. Bo‘shatish rejimi kutilgan qattiqlikka ko‘ra belgi- lanadi.Agar qattiqligi yuqori bo‘lishi talab etilsa, past (200-250°C) da, qattiqligi pastroq bo‘lishi talab etilsa, yuqori 450 600°C da bo‘shatiladi. Cho‘yan quymalarning puxtaligini, qattiqligini, korroziyaga bardoshligini oshirish bilan yeyilishga chidamli qilish maqsadida po‘latlar singari kimyoviy-termik ishlovlar ham beriladi

Nazorat savollari

1. Olov bardosh metallarning turlarini sanab bering

   
   

2. Cho’yon termiklar haqida ma’lumot bering.

   
   

14–Ma’ruza : Mis nikel alyumini va kumush metallari.

Reja:

1. Mis qotishmalari

   
   

2. Alyuminiy qotishmalari

   
   

Mis qotishmalari

Misni Zn, Sn, Pb, Fe, Mn va boshqa elementlar bilan hosil qilgan birikmalariga misqotishmalarideyiladi.Misqotishmalarinikimyoviytarkibigako‘ra,latunlargavabronzalargaajratiladi:

Latunlar.Latun Cu bilan Zn ning qotishmasi bo‘lib, uning mexanik va texnologik xossalari yuqori bo‘ladi. Ularning keng foydalaniladiganlari tarkibida rux miqdori40-42% gacha bo‘ladi. Latunlarning mexanik va texnologik xossalarini yanada yaxshilashi uchun ularga ma'lum miqdorda Al, Cu, Fe, Zn va boshqa elementlar qo‘shib maxsus latunlar olinadi. Latunlarga qo‘shiladigan elementlarning turi va miqdori qotishmadan kutilgan xossalarga qarab belgilanadi. Latunlarning texnologik ko‘rsatkichlariga ko‘ra bosim bilan ishlanadigan (deformatsiya beriladigan) va quymalar olinadigan xillariga ajratiladi. Quyidagi12-jadvalda latunlar markalari, asosiy mexanik xossalari va ishlatilish joylariga misollar keltirilgan. Bosim bilan ishlanadigan latunlar yuqori plastik xossaga ega bo‘lib, ulardan olingan quymalar bosim bilan ishlanib listlar,lentalar,trubalar tayyorlanadi. Quyma latunlarning oquvchanligi yuqori bo‘lib, likvatsiyaga kam beriluvchi antifriksion xossaga ega bo‘ladi. Bu qotishmalardan podshipniklar, vtulkalar,chervyakli vintlarning zagotovkalari qoliplarga quyish yoli bilan tayyorlanadi.
12-jadval