1,Ta’lim tizimi va turlari

5. Tashkilotchilik qobiliyati - birinchidan o„quvchilar jamoasini uyushtirish muhim vazifalarini hal etishga ruhlantirishni, ikkinchidan o„z ishini to„g„ri uyushganligini nazarda tutadi. o„z ishini tashkil etish deganda ishni to„g„ri rejalashtira olish va uni nazorat qila bilish nazarda to„tiladi. Tajribali o„qituvchilarda vaqtni o„ziga xos his etish ishlanmasini vaqtga qarab to„g„ri taqsimlay olish, belgilangan muddatda ulgurish xususiyati hosil bo„ladi. Dars davomida, kutilmaganda ortiqcha vaqt sarflash hollari uchrab turadi. Ammo tajribali o„qituvchi zarur hollarda darsning rejasini o„zgartira oladi. b. Obro„ orttira olish qobiliyati - o„quvchilarga bevosita emostional irodaviy ta‟sir ko„rsatish va shu asosda obru orttira olishdir. Obru faqat shu asosdagina emas, balki o„qituvchining fanni yaxshi bilishi, mehribonligi, nazokatligi va hakozolar asosida ham qozoniladi. Avtoritar qobiliyatlar o„qituvchi shaxsiy sifatlarining butun bir irodaviy sifatlariga (dadilligi, chidamligi, qat‟iyligi, talabchanligi va hakozolar) shuningdek o„quvchilarga ta‟lim - tarbiya berish mas‟uliyatini his etishga o„zini haq ekanligiga ishonishga, bu ishonchni o„quvchilarga etkaza olish kabilarga ham bog„liq. o„quvchilar qo„pollik qilmaydigan, qo„rqitmaydigan, to„g„ri talab qo„ya oladigan o„qituvchini hurmat qiladilar.
7. Kommunikativ - to„g„ri muomala qila bilish qobiliyati. Bolalarga yaqinlasha olish, ular bilan pedagogik nuqtai nazardan juda samarali o„zaro munosabat o„rnata bilish pedagogik nazokatning mavjudligini bildiradi.
8. Kelajakni ko„ra bilish qobiliyati - o„z harakatlarining oqibatlarini oldindan kurishda, o„quvchining kelgusida qanday odam bo„lishi haqidagi tasavvur bilan bog„liq bo„lgan shaxsni tarbiyalab etishtirishda, tarbiyalanuvchining qanday fazilatlarini taraqqiy etishini oldindan aytib bera olishda ifodalanadigan maxsus qobiliyat. By qobiliyat pedagogik optimizmga, tarbiyaning qudratiga, odamga ishonish bilan bog„liq bo„ladi.
9. Diqqatni taqsimlash qobiliyati - o„qituvchi uchun diqqatning barcha xususiyatlari hajmi, kuchi, idora qilina olishi ham taraqqiy etgan bo„lishi uhimdir. Diqqat ayni bir vaqtda faoliyatning bir qancha turlari o„rtasida taqsimlanish qobiliyati o„qituvchining ishi uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Qobiliyat tajribali o„qituvchi mavzuni bayon qilish mazmunini va formasini o„z fikri yoki o„quvchi fikrini diqqat bilan ko„zatadi, ayni vaqtda barcha o„quvchilarni o„z diqqat e‟tiborida tutadi, toliqish, e‟tiborsizlik tushkunlik alomatlarini hushyorlik bilan ko„zatib boradi, barcha intizom bo„zish hollarini e‟tibordan qochirmaydi, nihoyat shaxsiy hatti harakatlarini ko„zatib boradi. Tajribasiz o„qituvchi ko„pincha materialni bayon qilishga berilib ketib o„quvchilarni e‟tibordan chetda qoldiradi. O„qituvchi yuqoridagi qobiliyatlardan tashqari sabr - toqatli, irodali bo„lishi va ibrat - namuna bo„la olish qobiliyatiga ega bo„lishi lozim. o„qituvchi o„quvchilarni o„zining shaxsiy namunasi, o„z shaxsiy hulq atvori va butun shaxsi bilan ham tarbiyalaydi. Bolalar uchun o„qituvchining har bir hatti harakati namunadir. Bu xolat o„qituvchidan bolalarga nisbatan juda ziyrak munosabatda bo„lishni talab etadi. SHuning uchun o„qituvchi o„zi o„qitadigan fanni mO„qammal bilish bilan birga yuksak axloqiy, ma‟naviy pok, irodali, nazokatli, sabr toqatli, qat‟iyatli, mehnatsevar, kamtar bo„lishi lozim. O„qituvchining irodasi va ahamiyatiga to„xtalib o„tgan maqsadga erishish yo„lida turgan qaramaqarshiliklarning bartaraf qilish uchun zo„r berish bilan bog„liq bo„lgan va ma‟lum maqsadga qaratilg\n ongli hayotiy harakatlar irodaviy harakatlar deb nomlanadi. O„qituvchida irodaviy sifatlarning musaqillik, didaktik, qat‟iylik, o„zini tuta bilish kabi muhim tomonlari bo„lishi kerak. Mustaqillikning mohiyati shundan iboratki, o„qituvchi o„zining ish harakatlarning tevarak atrofdagilarning taziyini, tasodifiy taassurotlar bilan emas, balki o„z ishonch aqidalari, bilimlari va shu vaqtda qanday ish tutish kerakligi haqidagi tasavvurlarga asoslanib belgilaydi.

192. O’qituvchi tomonidan muloqatga kirishish jarayonida qo’llanadigan muomala uslublari

Muloqot - yunoncha so'z boiib, suhbatlashuv, shaxslararo suhbat va o'zaro fikr alraashuv ma'nosini bildiradi hamda ikki yoki undan ortiq kishilarning so'zlashuvida paydo bo'ladi. Inson muloqot jarayonida ijti-moiy tajriba, ta'lim-tarbiya, turli munosabatlar, axloqiy me'yorlar g'oya va mafkura omillari ta'sirida yashab ijtimoiylashadi va shaxs sifatida ka-molotga yetadi. Kishilar o'rtasidagi o'zaro muloqot pedagogik-psixo-logik fanlarning asosiy kategoriyalaridan bin hisoblanib, u o^;z ichiga shaxslararo munosabatning eng muhim mexanizmlarini qamrab oladi.

Psixologiya fanida muomala kategoriyasi keng ma'noda tushuniladi hamda hamkorlik faoliyatining ichki aloqasini mujassamlashtirib, o'zaro ta'sir va o'zaro munosabatni aks ettiradi va ijtimoiy protsessual faoliyatni ifodalaydi.
Pedagogikada muloqot o'qituvchi va o'quvchilar jamoasining o'zaro ta'sir malakasi, usuli va tizimini anglatib uning mohiyati, o'zaro axborot almashishida, ta'lim va tarbiyaviy ta'sir o'tkazishida, o'zaro bir-birlarini tushunishga erishishlarida namoyon bo'ladi hamda quyidagi xususiyatlarga ega:
• muloqot o'qituvchining pedagogik faoliyatida eng muhim kasbiy qurol hisoblanadi;
• muloqot jarayonida uning maqsadga muvofiq amalga oshirishni ta'minlash uchun ijtimoiy nazorat va ijtimoiy qonuniyatlar muhim aha-miyatga ega;
• o'qituvchi va o'quvchi munosabatlarining eng muhim tarkibiy qismi muloqot sanalib, motivatsiyada motiv qanday ahamiyat kasb etsa, u ham xuddi shunday muhim rol o'ynaydi;
• pedagogikada muloqot - o'qituvchining o'quvchilarga ta'sir o'tka-zish asosida o'zaro munosabatini faol tashkil qilishi, muayyan bir maq-sadni dastur asosida amalga oshirishning rejalashtirilgan funksiyasini bajarishidir;
• muloqot - hamkorlik faoliyatining ehtiyojidan vujudga kelib chi-qadi va shaxslararo munosabat rivojlanishining ko'p qirrali jarayoni hisoblanadi;
• noto'g'ri pedagogik muloqotdan o'quvchilarda qo'rquv, o'z kuchi-ga ishonchsizlik paydo bo'ladi, ularning diqqat-e'tibori, ishchanlik harakati susayadi, nutq dinamikasi buziladi, mustaqil va erkin fikrlash qobiliyati pasayadi.


Pedagogik muloqot — bu o 'qituvchining o 'quvchilar bilan darsda va darsdan tashqari faoliyatda o 'zi uchun eng qulay bo 'lgan psixologik muhitni vujudga keltirib, ijobiy ruhiy iqlimni yaratishi uchun imkoniyat beruvchi kasbiy munosabatidir.