2. 1-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari

2. 1-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari

2.1-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari
Reja

1. Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar. Ishlab chiqarish omillarining oʻzaro bogʻliqligi va bir- birining oʻrnini bosishi.

   
   

2. Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va uning iqtisodiy asoslari.Ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilishi. Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni.

   
   

3. Ishlab chiqarishning jamiyat hayotidagi ahamiyati. Ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatishning oʻzaro bogʻliqligi.

   
   

4. Tovar va xizmatlar nafliligi va qiymatining yaratilishida ishlab chiqarish omillarining roli. Ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari.

   
   

5. Yalpi ijtimoiy mahsulot. Takroriy hisob. Oraliq mahsulot, pirovard mahsulot, qoʻshilgan mahsulot, sof mahsulot. Zaruriy va qoʻshimcha mahsulot. Qoʻshimcha mahsulot normasi va massasi. Qoʻshimcha mahsulotning zarurligi va ahamiyati.

   
   

Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar. Ishlab chiqarish omillarining oʻzaro bogʻliqligi va bir- birining oʻrnini bosishi.
Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida inson hayotining asosini moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish tashkil etadi. Chunki, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonlari boimasa, ayirboshlaydigan, taqsimlaydigan va iste’mol qiladigan ne’matlarning o‘zi bo‘lmaydi. Har qanday jamiyatda insoniyat iste’molsiz yashay olmaganidek, ishlab chiqarmasdan ham turolmaydi. Shuning uchun ham mamlakatimiz prezidenti va hukumati mustaqillikka erishgan kundan boshlab to hozirgi kungacha ishlab chiqarishjarayonini aholi turmush darajasi va sifatini oshirishning asosiy manbai va yoii deb qarab uni rivojlantirishga alohida e’tibor berib kelmoqda.
Mamlakatimiz prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisida qilgan ma’ruzasida - “Iste’mol tovarlari ishlab chiqarishni kengaytirish va aholining ularga boigan ehtiyojini toiiq qondirish, jumladan, maqbul narxlar bo‘yicha keng turdagi oziq-ovqat mahsulotlari bilan xalqimizni toiiq ta’minlash oldimizda turgan muhim vazifalar qatoriga kiradi”, deb ta’kidladilar. Prezidentimizning bu gaplari aholining о‘sib bornv- chi talablarini mavjud imkoniyat va resurslarimizni real hisobga olgan holda 2030-yilgacha YalM hajmini 2 baravarga oshirish vazifasi qo‘yilgani va mamlakatimizda amalga oshirilayotgan investitsiyalar hajmining asosiy qismini ishlab chiqarishni rivojlantirishga sarflanayotgani bu sohaga qaratilgan katta e’tiboming dalilidir.
Biroq, bugungi kunda iqtisodiyot nazariyasi bo‘yicha yozilgan ayrim ilmiy ishlar, darslik va o‘quv qoilanmalarda ishlab chiqarish jarayonining mazmun-mohiyatini yoritish tamomila e’tibordan chetda qolmoqda. Bu bir tomondan, talabalaming mahsulotlar (tovarlar va xizmatlar) qayerda, kim tomonidan, qanday ishlab chiqarilishini tushunmaslikka olib keladi, ikkinchi tomondan, butun ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonida sodir boiayotgan ishlab chiqarish munosabatlaridan bexabar qolishiga sabab boiadi, uchinchidan esa, butun jahonda sodir boiayotgan iqtisodiy inqirozlaming tub sababini tushunmaslikka olib keladi. Xolbuki inqiroz ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish o‘zining turlari, sifati, hajmi bo‘yicha talabga javob bermasligi ya’ni muomaladagi pul miqdori bilan tovarlar va xizmatlar hajmi o‘rtasidagi nisbatning buzilishi sababli kelib chiqadi.
Ushbu bobda bir-biri bilan uzviy bogiiq boigan ishlab chiqarish omillari va ishlab chiqarish jarayoniga tegishli boigan munosabatlar va muammolami ко‘rib chiqamiz. Ishlab chiqarishning omillari tavsifi, maqsadi va mazmuni ochib beriladi, uning natijalari va samara- dorligi bilan bogiiq masalalar bayoni yoritiladi va «ishlab chiqarish imkoniyatlari» tushunchasiga ham o‘rin ajratiladi. Shuningdek, keyin- gi qo‘shilgan mahsulot nafliligi va uning kamayib borishi, keyingi qo‘shilgan mehnat va kapital unumdorligining pasayib borish qonuni kabi marjinalistik g‘oyalar bilan tanishtiriladi, ulaming kamchilik jihatlari ochib beriladi. Bu yerda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonining har taraflama rivojlantirilishi, bu jarayonlami modemizatsiyalash, tarkibiy jihatdan o‘zgartirish, diversifikatsiyalash hamda muvozanatli va mutanosibli rivojlantirilishi iqtisodiy inqirozdan qutilishning yoki uning oldini olishning muhim y o ii sifatida qaraladi.
Ishlab chiqarish jarayonining mazmunini chuqur anglash uchun eng awalo, ishlab chiqarish omillari va ulaming tarkibiy qismlari bilan tanishib chiqish maqsadga muvofiq hisoblanadi.