2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR ƏHLİ SÜNNƏ VƏl cəmaat səLƏFİ saliHİN ƏQİDƏSİ

Xutbətul-Hacə - adı ilə məşhur olan bu duanı, cümə və s. xütbələrdə Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - oxumuşdu. Səhabələrinə də bunu əmr etmiş və özü də onları öyətmişdir. Hədisin ilk hissəini bizə: – Əhməd 1/392-393,432, Əbu Davud 2188, Tirmizi 1105, Nəsəi 3/104-105, 6/69 və «Əməlul Yəum vəl Leyl» 488, İbn Məcə 1892, Darimi 2202, Tayalisi «əl-Musnəd» 1557, AbdurRazzaq «əl-Musənnəf» 10449, Bəzzar «əl-Musnəd» - Kəşful Əstar 1/314, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 5233-5234,5257, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 1-3, Təbərani «Məcmuul Kəbir» 10/10079-10080, Həkim «əl-Mustədrək» 2744, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214-215, Bəğavi «Şərhus Sunnə» 2268 İbn Məsud - radıyallahu anhu – yolu ilə, Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/156-158, Əhməd 1/302,350, Nəsəi 6/89-90, İbn Məcə 1893 və Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 4 İbn Abbas - radıyallahu anhu – yolu ilə, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 5, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/215 Nubeyt b. Şərit - radıyallahu anhu – yolu ilə, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 7221, Nəsəi «Sünnənul Kubra» bax: «Tuhfetul Əşraf» 6/472 № 9148 əbu Musa əl-Əşari - radıyallahu anhu – yolu ilə.

2 Hədisin İkinci Hissəsini – Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/153-156, Əhməd 3/319,371, Nəsəi 3/188-189, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214 Cabir b. Abdullah - radıyallahu anhu – yolu ilə. Bu ləfz Nəsainin ləfzidir. Hədisi Əhməd 3/371 və Müslim: «Sözlərin ən doğrusu» ləfzi yerinə: «Sözlərin ən xeyirlisi» ləfziylə rəvayət edilmişdir. İmam Əhmədin digər rəvayətlərində isə 3/319: «Sözlərin ən gözəli» şəkilindədir. Müslim: «Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bidətdir» ləfzi yerinə: «Hər bir bidət bir zəlalətdir (sapıqlıqdır)» ləfziylə ravayət etmişdir. Hədisin sonunda olan: «Hər bir zəlalət isə oddadır» ləfzini zikr etməmişdir. Bu beş səhabədən başqa hədsi: Aişə - radıyallahu anhə –, Səhl b. Sad - radıyallahu anhu – mərfu olaraq. Mərfu Hədis - Bu o, hədisdir ki, hansısa bir əməlin, sözün və ya sifətin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – ə çatması mərfu hədis adlanır. 1. əl-Mərfu əl-Qövli - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in dediyi söz. 2. əl-Mərfu əl-Feli - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in etdiyi əməl. 3. əl-Mərfu əl-Təqriru - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in görüb qadağan etmədiyi (hər hansısa bir əməl, və ya söz). 4. əl-Mərfu əl-Vəsfiyu - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in ən gözəl əxlaqlı olması. Tabiinlərdən isə İbn Şihab əz-Zuhri isə mursəl olaraq rəvayət etmişdir. Mursəl Hədis - Tabiin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – dən danışır. Lakin onlar arasındakı ravini qeyd etmir. Səhabədən də mursəl rəvayət olur. Bu o, deməkdir ki, səhabə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in sözünü eşitmədən, əməlini görmədən danışır. Bu da onun o, vaxt uşaq olması və ya İslamı sonra qəbul etməsi ilə izah olunur. Bunlar da qəbul edilə bilər. Hədis səhihdir. Muhəddis Muhəmməd Nəsrəddin əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – hədisin bütün rəvayətlərini bir yerə toplayaraq «Xutbətul Həcə» isimli bir kitab yazmışdır. İstəyənlər bu kitaba baxa bilərlər. Ayrıca bax: əl-Albani «Muxtəsər Səhih Müslim» 409, «Mişkətul Məsabih» 3149,5860.

3 Əbu Davud.

4 İmam Əhməd «Musnəd».

5 İbn Kəsir 1/250, Məcmuul Fətava 20/106.

6 Buxari, Müslim.

7 Əbu Davud “Cihad” 4, 2484, İmam Əhməd.

8 Əbu Davud 4607, Tirmizi 2676.

9 Həkim, əl-Albani səhih.

10 Buxari 4487, İbn Həcər «Fəthul Bəri» 8/172.

11 İbn Məcə 2/479.

12 Əbu Davud 2/503, Tirmizi 3/367, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 1348.

13 İmam Əhməd «Musnəd» 4/102, əl-Albani «Ziləlul Cənnə».

14 əl-Albani «Səhih Tirmizi» 2/333.

15 Müslim.

16 əl-Xatib «Şərəfu Əshəbil Hədis» 28-29, İbn Adiy «əl-Kamil» 1/152,153, 3/902, Saleh əl-Suheymi «Ulul Əbsarın Qeyidləri» s. 64.

17 Əbu Davud «Məlahim» 4391.

18 Məcmuul Fətava 4/137.

19 «Lisanul Ərab», «Kamusul Muhit», «Mucəmul Vəsit» Ayn, Kəf, Dəl maddəsi.

20 əl-Miğrari «Tahrirul Məkan» 1/18.

21 İkanuul Avam və İlmil Kəlam s. 62.

22 Şərhul Cəvhərə s. 111.

23 «Lisanul Ərab», «Kamusul Muhit» Sin, Ləm, Fə maddəsinə bax.

24 Buxari, Müslim.

25 «Lisanul Ərab» 13/225.

26 Darimi «Sünən» səh 57.

27 «Mucəmul Vəsit» 1/136.

28 «Məcmuə Fətava» 3/157.

29 Muxtəsər İbn Kəsir 2/236.

30 Tirmizi 2165, Həkim «Müstədrək» 1/114, İmam Əhməd «Musnəd», əl-Albani – İbn Əbu Asimin «əs-Sünnə» əsərində səhih olduğunu qeyd edir.

31 əl-Albani «Səhih Sünnən Tirmizi».

32 İbn Kəsir «Təfsir» 1/390.

33 Əhməd «Musnəd» 4/278-375, əl-Albani həsən.

34 İmam Əhməd «Musnəd» 1/435,465, Nəsai 10/95 h. 11109, Darimi 1/60, əl-Albani «Ziləlul Cənnə» 1/5 H. 17. Sələfi Salihin, Əhli Sünnə vəl Cəmaat haqqında geniş məlumata Nasir AbdulKərim əl-Əqlin «Məhfumu Əhli Sünnəti vəl Cəmaat» adlı əsərinə baxa bilərsiniz.

35 İmam Əhməd «Musnəd» 4/182-185, 5/435, əl-Albani səhih.

36 Buxari.

37 Əhməd 1/215, Nəsai 5/268, 4063, İbn Məcə 3029, Həkim 1711, əl-Albani “Səhihul Cəmİ” 2680.

38 Müslim 2670, Əbu Davud 4608, Əhməd 1/386, Əbu Yəla 5004.

39 Nass - Quran və Sünnə (ayə və hədis) deməkdir.

40 Əhməd, Tirmizi, İbn Məcə.

41 Tirmizi «Zuhd» 57, İbn Məcə «Fitən» 23, əl-Albani «Səhih Silsilə» 147.

42 Buxari.

43 Müslim.

44 Buxari.

45 Səhih Sünnən Əbu Davud, əl-Albani səhih.

46 «Lisənul-Ərab» 12/293.

47 Hənif - Əbu Hənifə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Hənif – haqq üzərində düz yeriyən və ona uyan kimsə deməkdir. Bütün dinlərdən üz çevirərək haqqa yönələn kimsədir». «Lisanul-Ərab» 9/157, «İbn Kəsir təfsir» 1/186,187, «Muhtarus-Sihah» s. 159. Digər bir tərif: «Şirkdən uzaq olan, Allaha ixlas üzərində bina edilmiş dinin adıdır». «Uç əsas» Seyx Useymin – rahmətullahi aleyhi – nin şərhi ilə.

48 Nəsx – lüğətdə nəql etmək, axtarmaq deməkdir. İstilahi Mənası – şəri bir dəlilin hökmünü yaxud da ləfzini Kitab və Sünnətdən bir dəlil ilə qaldırmaq deməkdir. Hökmü qaldırmaq. «Usuli Fiqh» Şeyx Useymin.

49 Müslim.

50 Fətva əl-Kubra 1/335, 348, əl-Ubudiyyə s. 34.

51 Buxari, Müslim.

52 Buxari, Müslim.

53 Müslim.

54 əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 1/12, 3816.

55 «əl-Əqidətul-Vasitiyyə» İbn Teymiyyə.

56 Müslim.

57 Buxari, Müslim.

58 Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Xəta üzərində bina edilən hər bir şey xətadır».

59 Nəfy - İnkar etmək.

60 Buxari «Cənaiz» 1, Əhməd 5/242.

61 Müslim 26.

62 Müslim 27.

63 Buxari 99.

64 Müslim 31.

65 Buxari 128, Müslim 32.

66 Buxari 16, Müslim 43.

67 İbn Həcər «Fəthul Bəri» 13/289, İbn Rəcəb «Cəmiul Ulumi vəl Hikəm» s. 338, İbn Əbi Asim «əs-Sünnə» 1/12,13.

68 Məryəmə Dediyi Söz – Allah İsa – əleyhissəlam – ı sözlə yaratdı. Hansı ki, Cəbrail – əleyhissəlam - ilə göndərmişdir. İsa – əleyhissəlam – ın ruhunu. İsa – əleyhissəlam - özü Allahın kəlamından deyildir. Allah buyurur: «Ol!» və o, olur. İmam Əhməd – rahmatullahi aleyhi – deyir ki: «İsa – əleyhissəlam – «Ol!» sözündən yaranmışdır. Allah buyurur: «Ol!» və İsa – əleyhissəlam – da oldu. Ondan Gəlmə Ruhdur – isa ruhu idi. Necə ki, Allahın yaratmış olduğu digər məxluqların ruhları kimi. «Allah yanında İsa da Adəm kimidir. Allah onu torpaqdan yaratdı. Sonra ona «OL!» dedi. O, da oldu». (Ali İmran 59).

69 Buxari, Müslim.

70 İbn Hibban 2324, əl-Həkim 1/528 səhih demiş, əz-Zəhəbi də razılaşmışdır.

71 Tirmizi 2639, 2641, İbn Məcə 4300, Əhməd 4/213, əl-Həkim 1/5,6, 213.

72 Müslim 23.

73 Şərik – bir şeydə hissəsi olan kimsədir.

74 «Tövhidi Əvvələn» s. 15.

75 «Lisanul Arab» 3/450 Vəhhadə maddəsi.

76 «Cəvharətud Tövhid» s. 10

77 «Haşiyətu Kitabi Tövhid» s. 11.

78 «Məcmuu Fətava» 1/34.

79 «Məcmuu Fətava» 2/7.

80 «əl-Huccə Fi Bəyani Məhaccə» 1/306.

81 «Dəru Təaridu Aqli və Nəql» 1/306.

82 «Məcmuatur Rəsailin Nəcdiyyə» 4/4, «əd-Durərus Səniyyə» 1/48.

83 «Usuli Dini İslam» s. 7.

84 «Cəvharətud Tövhid» s. 10.

85 «Məcmuu Fətava» 2/20.

86 «Şərhu Kitabu Tövhid Min Sahihi Buxari» 1/38.

87 Durerus Səniyyə 1/107.

88 Fətva 1/135.

89 Şərhu Əqidətul Təhaviyyə 1/21-23.

90 Tənbihatus Sunniyyə s. 33.

91 Əqidətul Muslimin 1/248.

92 Məcmuu Fətava 2/22.

93 İbn Mənzur «Lisanul Ərəb» 1/399.

94 Nütfə – məni mənasındadır. Nütfə bəzən də saf su adlanır.

95 Aləqa – laxtalanmış qan, ziyil deməkdir. «O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı». (əl-Ələq 2).

96 Mudğa - çeynənilmiş ət parçasına oxşadığı üçün bu ad verilmişdir.

97 Buxari, Müslim.

98 İbn Mənzur «Lisanul Ərəb» 1/399.

99 Buxari.

100 Minhəc – metod, yol, Sələfi Salihin yolu.

101 Buxari, Müslim.

102 İstiazə – xoşlanılmayan bir şeydə himayə edilməyi istəmək deməkdir. «De ki: Pənah aparıram sübhün Rəbbinə». (əl-Fələq 1). «De ki: Pənah aparıram insanların Rəbbinə». (ən-Nəs 1).

103 Müslim 486, İmam Əhməd «Musnəd» 6/201, İbn Məcə 3841, Əbu Davud 879.

104 əl-Albani «Həsən».

105 Müslim 34.

106 Buxari, Müslim.

107 Müslim.

108 Tirmizi 2516, əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 7834-cü hədis.

109 Buxari 6/61, İbn Məcə 11/216.

110 Müslim şərhi 5/814 (Muslim «Zuhd» 2).

111 «Səhihul Cəmi» 5423.

112 Tirmizi 5/82, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 453.

113 Buxari 4/63, Müslim şərhi 5/816.

114 Tirmizi.

115 Müslim10/82.

116 Müslim 2956.

117 Müslim 2960.

118 Tirmizi, əl-Albani səhih.

119 Bu haqda daha geniş Fil surəsindən və Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in həyatı ilə bağlı kitablardan oxuya bilərsiniz.

120 Əbu Davud 4297, Əhməd 5/278.

121 İmam Əhməd «Musnəd» 1/391, Həkim «əl-Müstədrək» 1/509, İbn Hibban.

122 İmam Zəhəbi «Uluv».

123 Buxari 6410, Müslim 2677.

124 «əl-Fiqhul Əkbər» s. 302.

125 İbn Cərir ət-Təbəri təfsir kitabında. Sənədi zəifdir.

126 Buxari 4479.

127 Təvil – sözü çevirmək, dəyişmək, sözə başqa məna vermək, ayə və hədisi zahiri mənasından çıxardıb Quran və Sünnənin demədiyi mənalara yozmaq deməkdir.

128 Buxari, Müslim, Əhməd 1/266,314, İbn Məcə 166, Təbərani «əl-Kəbir» 10587,10617, Bəğavi «Şərhu Sunnə» 3942.

129 Qahtani «Ulumul Quran».

130 Məşhur şair olub. Əsrində şairlərinin lideri idi. Zəhəbi «Siyer» 13/487, ibn Kəsir «əl-Bidayə vən Nihayə» 11/81.

131 Əsrinin şairi, ədəbiyyatçı olub. Əsl adı Əbu Tayyib Əhməd b. Hüseyn b. Həsən əl-Cufi əl-Kufi. Peyğəmbərlik iddiasında olduğu üçün Mutənəbbi ismi ilə tanınmışdır. Bir çox şirk və batil olan şerləri vardır. Tövbə etdiyi də söylənilir. Zəhəbi «Siyer» 16/199,201.

132 Kufəli olan Hişam kəlamçılıqla tanınmış. Dövründə İmamiyyənin rəisi sayıldığı kimi İmamiyyənin bir qolu olan Hişamiyyənin qurucusudur. Hicri 190-da ölmüşdür. İmamət haqqında, Allahı cisimləndirrmə və yaratdıqlarına xüsusilə də insana bənzətmək kimi bir çox azğınlıqlar etmişdir. Bax: «Məqalətul İslamiyyə» 1/133,134.

133 «əl-Fiqhul Əkbər» s. 59,302.

134 «əl-Fiqhul Əbsat» s. 52,53.

135 İmam Bəğavi «Şərhus Sunnə».

136 İmam Bəğavi «Şərhus Sunnə».

137 «əl-Əqidətul Təhaviyyə» s. 25.

138 «əl-Mənaqib» İmam Əhməd 221.

139 Buxari 6410, Müslim 2677.

140 Mudric - Bu o, hədisdir ki, ravi tərəfindən hədisin sənədinə və ya mətninə əlavə edilir. Buna görə də deyilir ki: Hədisin İsimlər olan bölümü ravi tərəfindən əlavədir və bu Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in sözləri deyildir. Çünki Vəlid b. Müslimin - Tirmizi, İbn Hibban, Beyhəqi, Təbərani, İbn Xuzeymə, İbn Nueym – Allah Onlardan Razı Olsun - yolu ilə gələn rəvayətlərində İsimlər arasında böyük fərqlər vardır. İbn Teymiyyə - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Artıq elm əhli ittifaq etmişlər ki, hər iki rəvayət – Tirmizi, İbn Məcə - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in sözləri deyil, bəzi Sələflərin sözləridir…“. “Raddu Alə Mərisi” səh. 326, “Mədaricus Səlikin” 3/410, İbn Kəsir “Təfsir” 2/269, “Fəthul Bəri” 11/214-217, “Muhəllə” 8/31. Bax: İsim Və Sifətlər Tövhidi – Kitabına.

141 Buxari, Müslim.

142 Buxari 6410, Müslim 2677.

143 İmam Əhməd «Musnəd» 1/391, Həkim «əl-Müstədrək» 1/509, İbn Hibban.

144 Favaid 1/166.

145 Favaid 1/162.

146 Hüluliyyə – Allahın Zatıyla hər yerdə olduğunu qeyd edənlərdir. Onlar Allahın Məiyyə – Birlikdə, bərabər olmaq sifətində həddi aşaraq Allahın ona yaxın olan (əl-Mukərrəbun) şəxslərə hulul etdiyini (yəni nüfuz etmək, girmək, iki şeyin bir şeymiş kimi birləşməsini) irəli sürən sapıq firqədir.

147 İsim Və Sifətlər barədə daha geniş məlumat üçün bax: İsim Və Sifətlər Tövhidi – kitabına.

148 İbn Qeyyim «Savaikul Mursələ» s. 92, «Bədaiul Fəvaid» 2/249, Kitabu Sibaveyh 1/309.

149 Səhih Əbu Davud 1341, Səhih İbn Məcə 3111.

150 Müslim, Əbu Davud, Tirmizi.

151 Beyhəqi «Əsmə vəs Sifət» s. 10.

152 İbn Əbi Şeybə “Musənnəf” 4/69-70.

153 Səhih Sünnən Əbu Davud 3/895, «Avnul Məbud» 13/37, İbn Həcər «Fəthul Bəri» 13/375.

154 İbn Kəsir 8/378, Qurtubi 9/6565.

155 Tirmizi 3544, Əbu Davud 1495.

156 Əbu Davud 2/80, İbn Məcə 2/1268, Nəsəi 3/52, Tirmizi 5/550.

157 İbn Kəsir 3/223.

158 Qurtubi 1/580.

159 Əbu Davud 3451, Tirmizi 1314, əl-Albani “Səhih Sünən Tirmizi” 2/32, “Səhih Sünən İbn Məcə” 2/15.

160 Tirmizi 2722.

161 İbn Mənzur «Lisanul Arab» Cə-Bə-Rə maddəsi.

162 Tirmizi 2492.

163 Müslim, İmam Əhməd 4/395,401, İbn Məcə 195, Darimi «ər-Rədd aləl Mərisi» s. 173, Beyhəqi «Əsmə və Sifət» s. 402, əl-Albani «Muhtasarul Uluvv» s. 86, «Səhih Cəmius Səğir» 1860.

164 Müslim 1/93, H. 147.

165 Müslim 1015.

166 Tirmizi 2819.

167 Əbu Davud 4063.

168 Müslim.

169 Buxari, Müslim.

170 Müslim 2064

171 Əbu Davud.

172 İbn Kəsir 2/12.

173 Tirmizi 2799, 2495, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 1796.

174 Buxari 6320, Müslim 2714.

175 Tirmizi 2516, əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 7834-cü hədis.

176 Buxari 3/2-4, Müslim 769.

177 Beyhəqi «Əsmə vəs Sifət» s. 12,13.

178 Buxari 811, Əbu Davud “Kitabul Ədəb” 4955, Nəsəi 5389, əl-Albani “Mişkət” 4766, “İrva” 2615.

179 Müslim 2697.

180 Hikmət – Lazım olan feli, lazım olan formada, vaxtda etməyə deyilir.

181 Beyhəqi «Əsməu vəs Sifət» 53.

182 Müslim 476.

183 Nəsai 837.

184 Buxari «Azan» 74,82, Müslim 414.

185 Buxari 3276.

186 “Səhihul Tərğib vət Tərhib” 1/273.

187 Buxari.

188 Əbu Davud 1488, Tirmizi 3551, İbn Məcə 3865. Musnəd 5/438, əl-Albani “Səhih Tirmizi” 3/179.

189 Buxari 6091, Müslim 313.

190 Əbu Davud 4012.

191 Buxari.

192 Müslim.

193 Buxari, Müslim.

194 Bax: Fatihə 1,2, Fussilət 2, İsra 110.

195 Müslim 395.

196 Buxari «Ədəb» 13.

197 Buxari «Cənaiz» 32, Müslim «Cənaiz» 9,11.

198 Müslim 2754.

199 Bax: Nisa 16, Furqan 68-71, Əhzab 43, Fəth 14.

200 Müslim 2592.

201 Müslim 2593.

202 Riba – dörd mərhələdə haram edilmişdir. 1) Rum 39. 2) Nisa 160,161,. 3) Ali İmran 130. 4) Bəqərə 275-279.

203 Əbu Davud 3451, Tirmizi 1314, əl-Albani “Səhih Sünən Tirmizi” 2/32, “Səhih Sünən İbn Məcə” 2/15.

204 Müslim 34.

205 Müslim, Əbu Davud 4975.

206 Müslim 2246, İbn Məndə “Tovhid” 2/118, Əhməd 2/395,491.

207 İmam Əhməd “Musnəd” 3/495, əl-Albani “Səhih”.

208 Müslim 591.

209 Buxari «Əzan» 148, Müslim «Salət» 56.

210 Buxari, Müslim.

211 Tirmizi 5/519, Əbu Davud 2/92.

212 Buxari.

213 Buxari, Müslim.

214 Əbu Davud 4806, Əhməd 4/25, Buxari “Ədəbul Mufrad” 211, Nəsəi “Əməli Yəvmul Leyl” 2482, əl-Albani “Səhih Cəmi” 3594.

215 Əhməd 3/153,241.

216 Müslim 487.

217 Əbu Davud 1493, Əhməd 3/120,158,225, Tirmizi «Dəvət» 63.

218 Beyhəqi «Əsməul Husnə» s. 91, 484.

219 Nəsəi 1/200, əl-Albani “Səhih Nəsəi” 1/86-87, H. 393.

220 Buxari 2442, Müslim 2699.

221 Buxari «Təhəccüd» 6, Müslim «Sifətul Munafiqun» 2819.

222 Əbu Davud «Vitr» 26, Nəsai «Səcdə» 60, Musnəd 2/299.

223 Tirmizi 1955.

224 İmam Əhməd «Kitabu Zuhd» 361,362.

225 Buxari “Kitabu Tibb” 5675, “Fəthul Bəri” 10/210, H. 5750, Müslim “Kitabu Səlam” 2191.

226 Buxari 1166.

227 Müslim 1062.

228 Əbu Davud 4699.

229 Tirmizi 3513.

230 Tirmizi, əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 4214, «əl-Mişkət» 4336, «Təxric ət-Tərğib» 2/268-ci hədis.

231 İmam Əhməd «Musnəd» 4/54.

232 Buxari 6345, Müslim 2730.

233 Qurtubi 1/152.

234 Bu kəlmələr heç də onu açıqlamır ki, insan istədiyini edə bilər. Xeyr! Bu kəlmələr bizə onu açıqlayır ki, insan günah etdikdən sonra dərhal tövbə edərsə Allah onu bağışlayar.

235 Buxari 7507, Müslim 2758.

236 Buxari, Müslim.

237 Müslim 2699.

238 Müslim 2590.

239 Buxari 7416, Müslim 1499.

240 Bax: Həşr 23, Cumə 1.

241 Buxari 2992, Müslim 2704.

242 Əbu Davud, Tirmizi.

243 Buxari, Əhməd, Tirmizi.

244 Müslim.

245 Əbu Davud, Əhməd.

246 Nəsai.

247 Əbu Davud.

248 Tirmizi.

249 Buxari, Müslim.

250 Tirmizi.

251 Müslim 1015.

252 Əbu Davud, Tirmizi.

253 Müslim.

254 Kəbənin şimal-qərbində yerləşən bir yer.

255 Həcc mərasimində Ərafət dağında günbatan zamanı Zəvvarların olduğu yer.

256 Müslim.

257 Qurtubi 1/333-336.

258 Beyhəqi s. 26,27.

259 Müslim 2715.

260 Buxari 2291.

261 Müslim 2699.

262 Müslim 1563.

263 Tirmizi.

264 İbn Teymiyyə «Fətvaul Kubra» 16/293,296, Beyhəqi «Şərhu Əsməul Husnə» s. 264.

265 Qurtubi «Əsna fi Şərhi Əsmailləhil Husnə» 1/131,132.

266 Bax: Rəd 9, Həcc 62, Loğman 30, Səbə 23, Ğafir 12.

267 İbn Kəsir 8/343, Qurtubi 10/676.

268 Əhməd 3/491.

269 Bəni Kinanə qəbiləsinin ibadət etdikləri bütün adıdır. Kəbədə yerləşirdi.

270 Buxari 3039, Təfsir Ali İmran 10, Məğazi 9,17,20, Əbu Davud 2662.

271 Buxari, Müslim.

272 əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 469.

273 Müslim 1955, AbdurRazzaq “Musənnəf” 4/392, əl-Albani “Səhih Cəmi” 1/129, “İrva” 7/293.

274 Buxari 6412.

275