2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR

5. Tanımaq məqsədilə ləqəbdən istifadə etmək. Topal, sarışın, kor və s. Burada da üç şərtə riayət etmək lazımdır 1) Əgər onu başqa adla tanıtmaq olmursa. 2) Qəsdi qeybət yox tanıtmaq olmalıdır. 3) O, şəxs də bu (ləqəbdən) razı olmalıdır. Fatimə b. Qeys - radıyallahu anhə – rəvayət edir ki, bir gün: «Ya Rəsulullah! Əbu Cəhm və Muaviyə mənə elçi göndəriblər (bu haqda nə deyə bilərsən?)». Peyğəmbər: «Muaviyəyə gəldikdə o, malı olmayan bir fəqirdir. Əbu Cəhm isə dəyənəyini çiynindən endirməz (çox səyahət edər). (Başqa rəvayətdə: Qadınları çox döyər)» deyə buyurdu¹¹⁶⁶.

6. Müsəlmanları şərdən qorumaq üçün onlara bir çox xeyirli nəsihətlər vermək. Evlənmək istədikdə evləndiyin şəxs haqqında məlumat toplamaq, ticarət əlaqələri qurmaq istədiyin kimsə haqqında: «Filan kimsə ilə ticarət əlaqələri qurmaq istəyirəm necə insandır?» deyilə bilər. Əmanəti filan kimsəyə əmanət edə bilərəmmi? və s. bu kimi suallarla nəsihət istənilən bir kimsəyə müraciyət edildikdə o, heç bir şeyi gizlətməyərək (soruşulan haqqında) məlumat verməli, nəsihət niyyətilə onun pis sifətlərini söyləməlidir. Həmçinin hədis raviləri haqqında məlumat vermək ki, insanlar zəif hədislərə əsaslanaraq əməl etməsinlər. Bu müsəlman alimlərinin icması ilə caiz və vacibdir. Çünki İslam alimləri hədislərdə olan ravilər haqqında bir çox əsərlərdə yazmışlar. Aişə - radıyallahu anhə – rəvayət edir ki, bir nəfər Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına daxil olmaq üçün izn istədi. Peyğəmbər: «Nə pis yoldaşdır!» dedi. O, kimsə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına daxil olduqda Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ona qarşı yumşaq sözlər söylədi. Aişə: «Ya Rəsulullah! Bir az öncə onun barəsində bu cür sözlər söylədin. Sonra isə onunla yumşaq danışdın. Peyğəmbər: «Ey Aişə! Qiyamət günü insanların Allah qatında ən şərlisi (şərindən) alçaq hərəkətlərindən qorunmaq üçün insanların tərk etdikləri kimsədir» deyə buyurdu¹¹⁶⁷. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Nə gözəl kişidir Əbu bəkr, nə gözəl kişidir Ömər, nə gözəl kişidir Əbu Ubeydə. nə gözəl kişidir Useyd b. Hudeyr, nə gözəl kişidir Sabit b. Qeys b. Şəmmas, nə gözəl kişidir Muaz b. Amr b. Cəmuh, nə gözəl kişidir Muaz b. Cəbəl». Sonra da: «Nə pis kişidir filankəs, nə pis kişidir filankəs» deyə yeddi nəfərin adını çəkdi¹¹⁶⁸.

Qeybət etdikdə bu dörd şərtə riayət etmək lazımdır: 1. Səmimi qəlblə Allah rizası üçün etmək. Alçaltmaq. gözdən salmaq məqsədilə olmamalı-dır. 2. Qeybət etdiyin şəxs o, günahı açıq-aydın etməlidir. 3. Qeybətini etdiyin şəxs sağ olmalıdır. 4. Adil olmalısan, yalnız etdiyini deməlisən (məsələni şişirtmək, böyütmək, əlavələr etmək olmaz).