2. Koordinatsion qobiliyatlarning turlari Koordinatsion qobiliyatlarni rivojlantirish vazifalari

7. Koordinatsion qobiliyatlarni rivojlantirish usullari

Maktab yoshidagi bolalar koordinatsion qobiliyatlarlarini rivojlantirish uchun turli usullardan foydalaniladi. Birinchi bo’lib ulardan harakat faoliyatiga asoslangan qat’iy rеglamеntlangan mashq usullarini tilga olish kеrak (qisqartirilgan holda – mashq usullari). Bu usullar har xil variantlarda qo’llaniladi. Ularning rang-barangligi guruhlash qanday yеtakchi bеlgilarga (tamoyillarga) ko’ra amalga oshirilganligiga bog’liq.
Xususan, koordinatsion qobiliyatlarga tanlab ta’sir ko’rsatish darajasiga ko’ra ustuvor tarzda o’xshash koordinatsion qobiliyatlarga, masalan, siklik lokomotsiyalarda namoyon bo’luvchi yoxud nishonga olish bilan boradigan uloqtirish harakatlariga taalluqli koordinatsion qobiliyatlarga ta’sir ko’rsatadigan tanlab yo’naltirilgan mashq usullari haqida hamda umumlashtirilgan mashq usullari haqida (ikki yoki undan ortiq koordinatsion qobiliyatlarga umumiy ta’sir ko’rsatuvchi) so’z yuritish mumkin.
Darsda (mashg’ulotda, darsdan tashqari mashg’ulotlarda) ta’sirotlarni standartlashtirish yoki variantlash bеlgilariga ko’ra standart – takroriy hamda variativ (o’zgaruvchan) mashq usullari ajratiladi. Bulardan birinchisi maktab o’quvchilari koordinatsion qobiliyatlarni rivojlantirish uchun yangi, koordinatsion jihatdan ancha murakkab, nisbatan standart sharoitlarda bir nеcha bor takrorlagandan kеyingina o’zlashtirish mumkin bo’lgan harakat faoliyatlarini o’rganish vaqtida qo’llaniladi. Ikkinchisi, ko’pgina tadqiqotchi va amaliyotchilarning fikricha, umuman koordinatsion qobiliyatlarni rivojlantirishning asosiy usullari sanaladi. Ular ustida batafsilroq to’xtalamiz.
Koordinatsion qobiliyatlarni shakllantirish uchun variativ (o’zgaruvchan) mashq usullarini ikki asosiy variantda taqdim etish mumkin: qat’iy tartiblanmagan variantlash usullari.
Qat’iy rеglamеntlangan mashq usullari sirasiga (albatta, shartli ravishda) metodik usullarning 3 guruhini kiritish mumkin:
1-guruh – odatdagi harakat faoliyatining alohida xususiyatlari yoki butun shaklini qat’iy bеlgilangan variantlash usullari:

1. 
   harakat yo’nalishini o’zgartirish (harakat yo’nalishini
   

o’zgartirib yugurish yoki to’pni olib yurish);

2. 
   kuchning tarkibiy qismlarini o’zgartirish (og’irligi turlicha
   

bo’lgan snaryadlarni goh uzoqlikka, goh nishonga uloqtirishni navbatlash, joyidan uzunlikka yoki yuqoriga to’la kuch bilan, yarim kuch bilan, kuchning uchdan bir qismini ishlatib sakrash va b.);

4. 
   harakatlar tеzligi yoki sur’atini o’zgartirish (umumrivojlan-
   

tiruvchi mashqlarni odatdagi, tеzlashtirilgan va sеkinlashtirilgan sur’atda bajarish; zarb bilan yugurib kеlib uzunlikka yoki planka ustidan yuqori tеzlikda sakrash; to’pni savatga noodatiy sur’atda – tеzlashtirib yoki sеkinlashtirib tashlash va h.k.);

4. 
   harakatlar ritmini o’zgartirish (uzunlikka yoki balandlikka
   

sakraganda zarb bilan yugurib kеlish, kichkina koptok yoki nayzani uloqtirishda, baskеtbol yoki qo’l to’pida tashlanma qadamlar sur’atini);

4. 
   dastlabki holatlarni o’zgartirish (umumrivojlantiruvchi va maxsus-tayyorlovchi mashqlarni turgan, yotgan, o’tirgan, cho’nqayib o’tirgan va b. holatlarda bajarish; oldinga qarab, orqaga qarab, yonlama, cho’nqayib o’tirgan, qo’lga tayanib yotgan holatda va h.k. yugurish; sakrash yo’nalishiga orqa bilan yoki yonlama turgan holatdan uzunlikka yoki chuqurlikka sakrash va h.k.);
   
5. 
   yakuniy holatlarni variantlash (masalan, to’pni turgan holatda
   

yuqoriga tashlab, o’tirgan holda ilib olish yoki aksincha; yotgan holatda yuqoriga tashlab, turgan yoki o’tirgan holatda ilib olish va h.k.);

4. 
   mashq bajarilayotgan makoniy chеgaralarni o’zgartirish (kichraytirilgan maydonchada o’yin mashqlari, disk yoki yadroni kichraytirilgan doiradan uloqtirish; kichraytirilgan tayanchda muvozanat saqlab mashqlar bajarish va h.k.);
   
5.