2-ma’ruza kimyoning asosiy stexiometrik qonunlari

Ekvivalentlar qonuni. 1804-1814yillardagi Rixter, Dalton va Vollastonlarning tajribalari natijasida ekvivalentlar qonuni aniqlandi. qonun quyidagicha ta’riflandi:

• Ekvivalentlar qonuni. 1804-1814yillardagi Rixter, Dalton va Vollastonlarning tajribalari natijasida ekvivalentlar qonuni aniqlandi. qonun quyidagicha ta’riflandi:
• Reaksiyaga kirishuvchi moddalar massalarining nisbati ularning ekvivalentlari nisbatiga teng, yoki, ham­ma moddalar ekvivalent nisbatlarda ta’sirlashadi.
• Kimyoviy ekvivalentni quyidagicha ifodalash kiritilgan:
• 1 o.q. vodorod yoki 8 o.q. kislorod bilan birika oladigan yoki o’rin almashina oladigan modda miqdori shu moddaning kimyoviy ekvivalenti deyiladi.
• Moddaning kimyoviy ekvivalentini bilish uchun uni tashkil qiluvchi elementning kislorodli yoki vodorodli birikmasini bilish kerak.
• E=A/n = M/n
• bu yerda:E - ekvivalent; A yoki M- atom yoki molekulyar massa; N - valentligi yoki asosligi

Masalan: H2SO4 ning gramm-ekvivalentini hisoblaymiz:

• Masalan: H2SO4 ning gramm-ekvivalentini hisoblaymiz:
• E=98/2 = 49 g/ekv.
• Avogadro qonuni. tabiiy bilishning asosiy qonunlaridan biri- avogadro qonuni italyan olimi avogadro tomonidan 1811 yilda maydonga tashlangan:
• Bir xil sharoitda (bir xil temperatura va bir xil bosimda) va baravar hajmda olingan turli gazlarning molekulalar soni o’zaro teng bo’ladi.
• Keyinchalik(1850 yil o’rtalarida)Jerar tomonidan Avogadro qonuniga asoslanib, gaz holatdagi moddalarning kimyoviy tarkibiga bog’liq bo’lmagan holda molekulyar massasini aniqlashning ikki yo’lini ko’rsatildi: 1-yo’l: bir xil fizik sharoitda har qanday gazning gramm-molekulasi bir xil hajmni egallaydi (o°c, 760 mm. sim. ust.).
• v = 22414 sm3/mol = 22,4 l/mol yoki 22,4 m3/kmol. bu miqdor gazlarning molyar xajmi deyiladi.

2-yo’l: Gazsimon moddaning molekulyar massasi uning vodorodga nisbatan zichligini ikkiga ko’paytirilganiga teng (aniqrog’i 2,016).

• 2-yo’l: Gazsimon moddaning molekulyar massasi uning vodorodga nisbatan zichligini ikkiga ko’paytirilganiga teng (aniqrog’i 2,016).
• Mx = Mh = 2,016dx(H2) 2 pH2
• bu yerda: Dx(H2) - X gazining vodorodga nisbatan zichligi yoki X va H2 gazlari zichliklarining nisbati, bu oddiy fizik eksperiment bilan aniqlanadi.
• 1908-1910 yillarda fransuz olimi Perren tomonidan birinchi bo’lib 10 g molekula gazdagi (n.sh.da) molekulalar soni aniqlandi:
• n = 6,02 • 1023 mol-1 bu son Avogadro soni deb ataladi.

Nazorat uchun savol va mashqlar.

• Nazorat uchun savol va mashqlar.
• 1.«Korpuskula» va molekula o’rtasida qanday farq bor?
• 2.Kimyoviy element massasi energiyaga aylanishi mumkinmi? javobingizni izohlang.
• 3.Tarkibning doimiylik qonuniga qanday moddalar bo’ysunadi?
• 4.H3PO4 va HCl ning ekvivalent massalarini hisoblang.
• 5.Gazning molyar haj mi deganda nima tushuniladi?
• 6.Modda massasining saqlanish qonunini mohiyati nimadan iborat?