2-modul. Taraqqiyotning “O„zbek modeli” va uning o„ziga xos xususiyatlari
О„zbekistonda siyosiy islohotlar. Milliy davlat boshqaruv tizimining
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1. О„zbekistonda siyosiy islohotlar. Milliy davlat boshqaruv tizimining
yaratilishi. О„zbekistonda Prezidentlik institutining joriy qilinishi va takomillashuvi. XX asrning 80-yillari ikkinchi yarmida sobiq Ittifoqda rо„y bergan tanazzul О„zbekistonda Prezident lavozimini ta‟sis etish zaruriyatini keltirib chiqardi. Prezident lavozimining joriy etilishi respublika mustaqilligi uchun kurash kuchaygan va milliy davlatchilik rivojida prinsip jihatdan yangi bosqichga о„tilayotganligini anglatar edi. Shu bilan birga, respublikada prezidentlik instituti hokimiyat mexanizmining samaradorligini, mamlakatdagi barqarorlik, qonuniylik va huquq-tartibotning samaradorligini qat‟iyan oshirish vositasi bо„lib xizmat qilishi lozim edi. Ayniqsa, О„zbekiston kabi kо„p millatli mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy holat og„irlashib borayotgan bir davrda jamiyatni jipslashtirish yanada muhim edi. Bunday sharoitda siyosiy tizimning yangilanayotgan mexanizmi, avvalo, shunga kо„maklashmog„i, bu tizimning ishlarida ichki va tashqi siyosat, strategik yо„nalishlar va ularni amalga oshirish sohasidagi amaliy ishlar mujassamlashib, yaxlit harakatga aylanishi lozim edi. Prezident о„zining amaliy ishi bilan turli ijtimoiy-siyosiy harakatlar о„rtasida ijtimoiy muloqotni rivojlantirish uchun sharoit yaratishi, mamlakatda tinchlik va millatlararo totuvlikni ta‟minlashi, shuningdek, favqulodda vaziyatlarda – tabiiy ofatlarda, jamoat tartibi jiddiy buzilgan hollarda oliy vakolatlar sohibi bо„lgan 3 tashkilotchi va muvofiqlashtiruvchi arbob sifatida ish kurishi kerak edi. Ayni vaqtda Prezident lavozimi ta‟sis etilgan taqdirda ham Oliy Sovet davlat hokimiyatining oliy organi bо„lib, u qonun chiqaruvchi, hukumat-ijrochi- boshqaruvchi organ bо„lib qolaveradi. Prezident esa mazkur tizimda qonun chiqaruvchilik bilan ijrochilik faoliyatini о„zaro bog„laydigan mustahkam bо„g„in vazifasini bajaradi. 1990 yilda mazkur lavozim ta‟sis etilayotgan vaqtda bu lavozimning joriy etilishi Ministrlar Sovetining vakolatini cheklashi mumkin, degan xavotir ham bо„ldi. Biroq, hukumatning vakolatlari amalda о„zgarmay qoldi. Shu munosabat bilan Ministrlar Soveti о„z ishi tо„g„risida har yili Oliy Kengashga hisob beribgina qolmay, bu haqda Prezidentni muntazam xabardor qilib turishi belgilab qо„yildi. Ayni paytda hukumat, vazirliklar va davlat qо„mitalari qonunlar bilan bir qatorda о„z faoliyatida Prezident farmonlariga amal qilishlari shart ekanligi mustahkamlandi. Prezident huzurida tashkil egilgan organ Prezident Kengashi davlat vakolatlari bilan ta‟minlandi. Davlat boshqaruvining mazkur zamonaviy va samarali shaklini yuzaga keltirishda xalqimizning davlatchilik sohasidagi kо„p ming yillik tarixiy tajribalari, diyorimizning muayyan shart-sharoitlari, xalqning an‟analari va mentaliteti, о„ziga xos xususiyatlari, shuningdek, hozirgi zamon ilg„or davlatlarining tajriba va yutuqlari nazarda tutildi. Qayd etish joizki, bugungi kunda BMTga a‟zo bо„lgan 193 ta davlatdan 143 tasida, ya‟ni qariyb 75 foizida Prezident lavozimi ta‟sis etilgan. Respublikamizda prezidentlik lavozimi murakkab vaziyatda ta‟sis etildi. Qayta qurish, oshkoralik vaziyatida xalq xо„jaligini rivojlantirish, aholiga zarur turmush sharoitlarini yaratib berishda kо„plab murakkab, hal qilinmagan muammolar borligi aniqlandi. Ayrim viloyatlarda ijtimoiy-siyosiy vaziyat izdan chiqqan, qonunni buzish hollari kо„paygan edi. Xalq bunday noqonuniy xatti- harakatlarning zudlik bilan payini qirqishni talab qilayotgan edi. Bularning barchasi prezident lavozimini kechiktirmasdan joriy etishni talab qildi. О„zbekiston SSRning birinchi Prezidenti istisno tariqasida respublika Oliy Kengashining 1990 yil 24 martdagi sessiyasida saylandi. Islom Abdug„aniyevich Karimov yashirin ovoz berish yо„li bilan О„zbekiston SSRning Prezidenti etib saylandi. L.Levitin va D.S.Karlaylning “Islom Karimov – yangi О„zbekiston Prezidenti” nomli kitobida shunday deyiladi: “1990 yilning mart oyida Islom Karimov о„sha paytdagi ittifoqdosh respublikalar rahbarlari orasida birinchi bо„lib Prezidentlikka saylandi. Moskva buni juda salbiy qabul qildi. Gorbachyov ochiqdan-ochiq g„azablandi. Boshqa respublikalar rahbarlari esa, Karimovning Prezidentlikka saylanganini qalban qо„llab-quvvatlasa-da, unga havas qilsa-da, televideniye va minbarlarda Gorbachyovning “16 prezidenti bor davlat qanday davlat bо„ladi”, degan sо„zlarini qaytarish bilan band bо„ldilar. (Bu Gorbachyovning navbatdagi mantiqiy fikri edi yangidan paydo bо„layotgan dav- latlar ittifoqida 16 ta parlament raislari bо„lishi mumkin emishu, 16 ta Prezident bо„lishi mumkin emas emish). Karimovdan qutulish uchun tazyiqning barcha yо„llaridan foydalanib kо„rishdi. Gorbachyov uni о„taketgan amalparast deb 4 aybladi. Bu vaqtda, men ishonamanki, Karimov haqoratlangan va xо„rlangan О„zbekistonning obrо„sini kо„tarish haqida о„ylardi. 1990 yilning 26 martida О„zbekiston Oliy Kengashi Prezidentlikni joriy etdi va meni shu lavozimga sayladi. Shundan sо„ng men Moskvaga – SSSR Davlat Kengashi yig„ilishiga keldim. Gorbachyov meni О„zbekiston Prezidenti deya piching, haqoratomuz sо„zlar bilan kengash a‟zolariga tanishtirdi va tartibga solib qо„yishga va‟da berdi. Bu yerda u prezidentlikni bekor qilishni nazarda tutdi. Men unga shunday javob berdim: “Agar suhbat shunday davom etadigan bо„lsa, men Kengashni tashlab ketaman”. Sо„ng Moskva har qanday yо„l bilan bо„lsa ham meni olib tashlashga urindi, ammo hech narsaga erisha olmadi. Kuchlar endi boshqacha edi. Meni qо„llab-quvvatlagan xalq ham boshqacha fikrlay boshlagandi”. Bu kurashda Karimov о„zi va xalqi uchun hamma narsaga tayyor yо„lboshchi sifatida g„olib chiqdi” ( Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|