20-mavzu. Pulning xalqaro munosabatlardagi xarakat reja

20.2-jadval

AQShningoltinnuqtalari

Oddiysharoitda	Funt kursioshganda	Funt kursitushganda
GBP/USD:4,8660 Tashish xarajatlaribilan4,9000	GBP/USD:5,000	GBP/USD:4,700
100GBP=490USDGBP/USD:4,8660 tashishxarajatlaribilan4,9000	100GBP=500USDUSGBoltinchiqibketadiAQShpulmassasiqisqaribBuyukBritaniyadakengayadi,buesaUSDkursinioshishigaolibkeladiGBP/USD:5,000	100GBP=470USDGBUSOltinchiqibketadiBuyukBritaniyapulmassasiqisqaribAQShdakengayadi,buesaUSDkursinitushishigaolibkeladiGBP/USD:4,700

USD($) 20, 672=trounsioltin(31, 1g.)GBP(£) 4,248=trounsioltin
Oltinnivalyutalardagiqiymativalyutakursinibildirardi:
$20, 672/£4,248=4, 866,'ni
£1 =$4,866
Buningnatijasida
AQShdaoltinzahirasiqisqarib,BukBritanidaortishigasababbơladi,'niAQShpulmassasiqisqaradi,BukBritanidapulmassasiningkengayishinarxlarningơsishi,AQShdasapasayishigaolibkeladi.Vabujarayon1funt=4.966gachadavometadi.
Urushxarajatlariniqoplashuchunsoliqlar,zayomlarvainqlsibilanbirgaoltinhamjahonpulisifatidasarflandi(208mlrdoltindoll.).Valyutacheklovlariơrnatildi.Valyutalarkursimajburiyvashusababdannorealdi.Urushboshlanishibilanmarkaziybanklaroltinnialmashtirishnitơxtatdivaxarajatlarniqoplashuchunmissinioshirdi.1920yilgakelibAQShdollariganisbatanfuntasterling1/3qismga,fransuzfrankivaitalilirasi—2/3,nemismarkasisa—96%gaqadrsizlandi.
Milliyvalyutalarzaminidagioltinmiqdorlari1914yilgachao'zgarmaganvatabiiyki,ularo'zgarmagunchaularningbir-biriganisbatankurslarihambarqaroredi.Shusababli"oltinstandarti"-bu,qat'iyyokibarqarorvalyutakurslaritizimiedi,desakmubolag‘abo'lmaydi.Butizimbirqatorijobiytomonlargaega.Xususanboshqametallargaqaragandaoltintabiatdakamuchraydiganvanoyobmetallbo'lganligisabablidavlatlartomonidanuningmiqdoriniko'paytirishnihoyatdamushkul. Bundanchiqdi, davlatlarvamarkaziy(milliy)banklaro'zxohishlaribilanoddiyginapulmuomalasihajminio'stirishgavainflyatsiyanirag‘batlantirishimkonigaegaemasedilar.
Birinchijahonurushigachadunyoningyetakchidavlatlaridainflyatsiyaningnisbatanpastbo'lishholatlarivayetakchivalyutalarkurslariningkeskintebranishikuzatilmagan.Bundayholato'shayillardapulsarmoyalarivaishchikuchiresurslaribirmamlakatdanboshqamamlakatgaerkinhechqandayto'siqsizoqibo'tishimumkinligibilanasoslangan.
1880yildanto1913yilgacha"oltinstandarti"tizimidavlatlargao'zxarajatlariniinflyatsiyahisobigamoliyalashtirishimkoninibermaganligisabablibarchadavlatlardaijtimoiymahsulotninghajmitezsur'atlarbilano'sdi.
Birinchijahonurushiningtugashibilanko'pchilikdavlatlaro'zlaridayanaqaytadan"oltinstandartini"kiritishgaurindilar.Biroqularningbundayharakatlarizoeketdi,chunkimavjudsharoitda"oltinstandarti"nikiritishuchunzaruromillaryo'qedi.
Birinchijahonurushioqibatidajahonbozoridadavlatlararomunosabatlardapaydobo'lganvalyutatartibsizligiuzoqqacho'zilmadivavalyutamunosabatlarining"oltinstandarti"o'rnigamaydongaoltingahamdayetakchikapitalistikdavlatlarvalyutalarigaasoslangan"oltin-devizstandarti"chiqadi.Bundaxorijiyvalyutadagidavlatlararohisob-kitoblaruchunmo‘ljallanganto'lovvositalaridevizlardebatalaboshlandi.
1922yildaGenuyadakonferensiyasidaoltin-devizstandartigaasoslanganvalyutatizimishakllantirildi.
Xususiyatlari:

• 
  30davlatvalyutasioltinvadevizolargaasoslangan di
  
• 
  Valyutaparitetlaribevosita(Fransiya,AQShvaB.Br.)hamdabilvosita(Germanivaboshqa)
  
• 
  Erkinxarakatlanuvchikurslartiklandi
  
• 
  Valyutaviytartibga solishfaolsiyosatgaasoslanaredi
  

BirinchivaIkkinchijahonurushlariorasidagijahonvalyutatizimini"oltin-devizstandarti"tizimidebatasabo'ladi.Budavrayniqsadavlatningiqtisodiyotgakuchliaralashuvibilanxususiyatlidir.Deyarlibarchadavlatlardabojxonato'siqlari kiritilib,oqibatdakapitalga,ishchiresurslarigabo'lgantalabvataklifningerkinaloqasijahonbozoridachegaralandi.
IkkinchiJahonvalyutatizimi1922yildaGenuyashahridabo'libo'tgankonferensiyadadavlatlararokelishuvsifatidayuridikjihatdanshakllanganedi.Mazkurxalqarokonferensiyaarafasidajahonning30danziyoddavlatlariningpultizimlarioltin-devizstandartigaasoslanganedi.Davlatlarningmilliykreditpullarixalqaroto'lovvazahiravositalarisifatidaishlatilaboshlandi.BiroqBirinchivaIkkinchiJahonurushlariorasidagidavrdazahiravalyutasimaqomirasmiyravishdabiror-birvalyutagahalibiriktirilmaganedi.
Davlatlarning"oltinstandarti"tizimidanqaytishioqibatidadevizlibanklarvadavlatlarqog‘ozpullarmuomalasinikengaytirishimkonigaegabo'ldilar.Birinchijahonurushidanso'ngba'zidavlatlardaqog‘ozpullaremissiyasininghajmiqarqandaytarixiychegaralardanoshibketdivabuo'znavbatidainflyatsionjarayonlarninggurkirabo'sishigaolibkeldi.Inflyatsiyajarayonlariningkuchayishipulxo‘jaligidagibarchazaruriyhisob-kitoblarniamalgaoshirishuchunkerakbo'lganbarchama'lumotlarningbuzibko'rsatilishigaolibkeldi.Birdavlatbozoridanboshqadavlatlarbozorlarigavalyutalaroqimininghajmivasur'atikeskinkuchaydi.Londonningdunyoningyetakchivalyutabozorisifatidagimavqeipasaydi.MaydongaN'yu-YorkvaParijsingariyangiyetakchivalyutabozorlarichiqib, Londondunyobankirivazifasiniuzil-kesilyo'qotdi.