2011 YÜksek lisans tez özetleri

Asetilkolinesteraz’ın Bazı Tıbbi Bitkiler Tarafından İnhibisyonu

Günlük hayatta kullanılan çeşitli sentetik kimyasalların neden olduğu olumsuz sonuçların ortaya çıkması doğal bitkisel ilaçlara ve organik gıdalara karşı büyük bir ilginin uyanmasına neden olmuştur. Bugün pek çok ilaç, bitkilerden elde edilen kimyasal maddeler temel alınarak ya da başka kimyasallarla karıştırılarak endüstriyel biçimde hazırlanmaktadır.

Bu çalışmada, çeşitli hücreler arasındaki sinirsel iletişimi sağlayan kimyasallardan biri olan asetilkolin (ACh) nörotransmitterinin, sinir iletimi tamamlandıktan sonra asetik asit ve koline hidrolizini gerçekleştiren ve Alzheimer gibi nörodejeneratif bir hastalıkla yakından ilgili olan asetilkolinesteraz (AChE) enziminin inhibisyonunun araştırılması hedeflenmiştir. Alzheimer hastalığında beyin anatomisindeki karakteristik değişikliklerin çoğu korteksteki ACh nörotransmitterinin eksikliğinden meydana gelmektedir. Bu bölgesel hasar da, başta hafıza ve diğer bilişsel beceriler olmak üzere belli beyin işlevlerinde azalmalara yol açmaktadır. Kolinerjik eksikliğin klinik tablo ile olan yakın ilişkisi nedeni ile ACh’in sinaptik aralıkta daha uzun kalmasını sağlamak, günümüzde hastalığın semptomatik tedavisinde en sık uygulanan stratejidir. Bu amaca yönelik olarak en fazla asetilkolinesteraz enzim inhibitörleri kullanılmaktadır.

Çalışmamızda, beyin ve sinir sistemi üzerinde direkt ya da indirekt etkileri olduğu düşünülen 20 farklı bitki kullanılarak hazırlanmış olan sulu, etil alkollü, asetonlu ve etil asetatlı ekstrelerin ve 20 farklı kimyasal maddenin AChE aktivitesi üzerine inhibitör etkileri incelenmiştir. AChE aktivitesi, modifiye Ellman yöntemine göre spektrofotometrik olarak mikroplate okuyucuda tayin edilmiştir.

Çalışılan sulu bitki ekstreleri içinde, IC₅₀ değerinin en düşük olması nedeni ile en yüksek AChE inhibisyonunu sırası ile adaçayı, soğan, oğul otu, kapari ve muz ekstreleri göstermiştir. Etil alkollü bitki ekstreleri içinde, IC₅₀ değerinin en düşük olması nedeni ile en yüksek AChE inhibisyonunun sırası ile şahtere otu, sakız ağacı, muz, biberiye ve soğan tarafından sağlandığı tespit edilmiştir. Asetonlu bitki ekstreleri içinde, yine IC₅₀ değerinin en düşük olması nedeni ile en yüksek AChE inhibisyonunu sırası ile yeşil çay, ısırgan otu, sarımsak, muz, havuç, soğan, şahtere otu ve bakla ekstrelerinin gösterdiği saptanmıştır. Çalışılan etil asetatlı bitki ekstreleri içinde ise, IC₅₀ değerinin en düşük olması nedeni ile en yüksek AChE inhibisyonunu sırası ile muz, bakla, şahtere otu, soğan ve kapari göstermiştir. Kimyasal maddeler içinde en yüksek AChE inhibisyonunu kojik asidin gösterdiği görülmüştür. Kojik asidi takiben β-karoten, (-)-epikateşin, L-prolin, edaravon ve (+)-α-lipoik asidin AChE üzerinde güçlü inhibitör etkileri saptanmıştır.

Sonuç olarak elde edilen verilerden, incelenen tüm bitkilerin belli inhibisyon aktiviteleri olduğu saptanmıştır. Ancak bunların içinden özellikle muz (Musa sapientum) ve soğanın (Allium cepa), dört farklı çözücü ile hazırlanan her bir ekstrede de güçlü asetilkolinesteraz inhibisyon etkileri gösterdikleri görülmüştür.