2011 YÜksek lisans tez özetleri

AKIN İlknur

Danışman : Doç.Dr. Erol ERÇAĞ

Anabilim Dalı : Kimya

Programı : Analitik Kimya

Mezuniyet Yılı : 2011

Tez Savunma Jürisi : Doç.Dr. Erol ERÇAĞ

Prof.Dr. Reşat APAK

Prof. Dr. Birsen DEMİRATA ÖZTÜRK

Doç.Dr. Kevser SÖZGEN BAŞKAN

Yrd. Doç. Dr. Ayşem ARDA

Nitramin Türü Enerjetik Maddelerin Yanyana Spektrofotometrik Tayini

Tez kapsamında, patlayıcı madde kalıntılarının hızlı ve düşük maliyetli bir şekilde tayin edilmesine duyulan ihtiyacı karşılamak üzere literatürde var olan metodlar incelenmiş ve eksikler belirlenmiştir. Bu noktadan hareketle, sahada yanyana bulunabilecek olan ve birlikteyken ayrılması zor olan aynı patlayıcı sınıfına ait nitramin tipi enerjetik maddeler olan hekzahidro-1,3,5-trinitro-1,3,5-triazin (RDX) ve oktahidro-1,3,5,7-tetranitro-1,3,5,7-tetrazosin (HMX) için seçimli ve kolay uygulanabilen, düşük maliyetli spektroskopik tayin yöntemleri geliştirilmiştir. Bu çalışmada, nitramin sınıfı patlayıcı maddeler olan RDX ve HMX’in aseton-su (1:1 v/v)’ da hazırlanmış çözeltileri için yeni bir kolorimetrik yöntem geliştirilmiş ve geliştirilen yöntem RDX ve HMX’nin değişen oranlarındaki karışımlarına uygulanmıştır. Bu yöntemle birlikte maddelerin ayrı ayrı, yanyana ve TNT varlığındaki karışımları incelenmiştir. Belirlenen yönteme göre maddeler, belirli bir süre alkali ortamda (1 M Na₂CO₃ + 0,04 M NaOH varlığında) oda koşullarında ve sıcak su banyosunda inkübasyona tabi tutulmuşlardır. Hidroliz süresi sonunda, asit ilavesi ile pH istenen değere getirildikten sonra, Griess reaktifi ile muamele edilerek 540 nm’deki absorbansları tespit edilmiştir. Su banyosu hidrolizi neticesinde RDX için bulunan molar absorptivite ve tayin limiti (LOD) sırasıyla, 3,36x10³ L mol^-1cm^-1 ve 0,6 μg mL^-1 ve HMX için bulunan molar absorptivite ve tayin limiti (LOD) sırasıyla, 3,55x10³ L mol^-1cm^-1 ve 0,75 μg mL^-1’dir. Oda koşullarında hidroliz neticesinde RDX için bulunan molar absorptivite ve tayin limiti (LOD) ise, 2,84x10³ L mol^-1cm^-1 ve 1,5 μg mL^-1’dir. HMX ise, oda koşullarında uygulanan hidrolize sonuç vermemiştir. Ayrıca bu yöntem; RDX-HMX, RDX-TNT, HMX-TNTve RDX-HMX-NH₄NO₃ ikili ve üçlü karışımlarına uygulanabilmektedir. Karışımlar için elde edilen absorbansların, karışım içerisindeki her bir maddenin tek başına verdiği absorbansların toplamına eşit olduğu görülmüştür. Bu bağlamda, absorbansların toplamsallığı prensibinden yararlanılarak karışım içindeki her bir maddenin miktarı tespit edilebilmiştir. RDX-TNT karışımları için ise; ortamdaki TNT etkisini minimize etmek amacıyla ardışık ekstraksiyon işleminin uygulandığı farklı bir yöntem kullanılmaktadır. Ayrıca metot, RDX ve TNT’yi bir arada içeren kompozit B (%60 RDX+%39 TNT+%1 dolgu maddesi) ile HMX ve TNT’yi bir arada içeren oktol (%70 HMX+%30 TNT) isimli gerçek patlayıcı madde karışımlarına da uygulandı. Ayrıca Kompozit B örneğindeki RDX-TNT miktarları ve Oktol örneğindeki HMX-TNT miktarları standart bir HPLC yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Literatürde spektrofotometrik yöntemle RDX-HMX ayrımının yapıldığı bir çalışma bulunmamaktadır. Geliştirilen yöntem litratürdeki bu eksikliği giderme açısından önemlidir.