2018 yili programi

2.2.3A. Kentsel Altyapı

1. 
   Mevcut Durum
   

İçme ve kullanma suyu şebekesiyle hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı 2014 yılı itibarıyla yüzde 97 seviyesindedir. Yerleşime yeni açılan alanlar ve mevcut şebekelerin yenileme ve bakım çalışmaları dışında içme suyu şebeke inşaatı ihtiyacı azalırken içme suyunu arıtma ihtiyacı artmıştır.

Su havzalarındaki yapılaşmalar, kentsel ve sanayi atik sularının arıtılmadan deşarjı, tarımsal ilaç ve gübre kullanımı, kati atıkların düzensiz olarak alıcı ortama bırakılması gibi nedenler su kaynaklarını hızla kirletmektedir. Bu durum karşısında arıtma tesisi yapımı ihtiyacı artmış ve 2012 yılında 258 olan arıtma tesisi sayısı 2014 yılında 381'e çıkmış olup şebeke ile dağıtılan suyun yüzde 881 arıtılmıştır.

Kanalizasyon şebekesiyle hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı 2014 yılında yüzde 90, toplam nüfusa oranı ise yüzde 84 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında atık su arıtma tesisi hizmeti aian belediye nüfusu oranı yüzde 68'dir.

DSİ tarafından gerçekleştirilebilecek içme suyu temini projelerine talep artmış, bunun yarnnda havza bazında kanalizasyon ve atık su arıtma tesisi yapımı hususunda çalışmalar başlatılmıştır. Artan taleplerin karşılanabilmesi amacıyla DSİ'nin finansman modelinin sürdürülebilir hale getirilmesi ihtiyacı devam etmektedir.

İçme suyu kayıpları konusunda sağlıklı verilere ulaşılamamakla birlikte, faturalandırılamayan (kayıp/kaçak dâhil) su miktarının yüzde 55 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Su temin sistemindeki kayıp ve kaçaklar azaltılarak su kaynaklarının etkin kullanılması önemini korumaktadır.

Yatırım ve işletme maliyetleri, personel, teknoloji seçimi ve denetim gibi nedenlerle atık su altyapı hizmetlerinde yeterli etkinlik sağlanamamaktadır. Özellikle atık su arıtma tesislerinin işletilmesi ve yönetilmesinden kaynaklanan problemlerden dolayı tesisler verimli çalıştırılamamakta olup arıtma tesislerinin işletme ve yönetimine yönelik model geliştirilmesi önem arz etmektedir. Başta yeni kurulan 14 büyükşehir belediyesinde olmak üzere, 6360 sayılı Kanunun uygulama sürecinde su ve kanalizasyon idareleri, hem finansal hem de teknik kapasite açısından önemli sorunlar yaşamaktadır. Nüfusun yüzde 77'sinin büyükşehirlerde yaşadığı göz önüne alınarak su ve kanalizasyon idarelerine yönelik destek mekanizmalarının geliştirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır.

Su ve Kanalizasyon Programından (SUKAP) faydalanan proje sayısı Eylül 2017 itibarıyla 1.243'e ulaşmış olup 2011-2017 döneminde merkezi yönetim bütçesinden yaklaşık 3,2 milyar TL kaynak İLBANK aracılığıyla belediyelere proje karşılığı hibe olarak tahsis edilmiştir.

TÜÎK verilerine göre 2014 yılında toplanan yaklaşık 28 milyon ton evsel nitelikli katı atığın yüzde 63,5'i düzenli depolama sahalarında, yüzde 0,5'i ise kompost tesislerinde bertaraf edilmiştir. 2017 yılı itibarıyla işletmede olan düzenli depolama tesisi sayısı 84'e yükselmiş olup bu tesislerle 1.112 belediyede 52,7 milyon nüfusa hizmet verilmektedir.

2014. 
      yılında 2 adet yakma ve 56 tıbbi atık sterilizasyon tesisiyle hizmet verilirken,
      
2015. 
      yılında 3 yakma ve 58 tıbbi atık sterilizasyon tesisiyle 81 ilde hizmet verilmektedir.
      

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı verilerine göre 2014 yılında piyasaya sürülen yaklaşık 4 milyon ton ambalajın yüzde 60'ı geri kazanılmıştır. Son yıllarda özel sektör tarafından işletilen toplama-ayırma ve geri kazanım tesisi sayısında önemli gelişmeler kaydedilmiş,

2017. 
      yılı itibarıyla tesis sayısı 1.818'e ulaşmıştır.
      

Belediyeler toplamak veya toplatmakla yükümlü oldukları ambalaj atıklarına ilişkin yönetim planlarını hazırlayarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığına sunmaktadır. 2017 yılı Eylül ayı itibarıyla 650 belediyede ambalaj atıklarını kaynağında ayrı toplama çalışmaları yürütülmektedir.

2016. 
      yılı itibarıyla tehlikeli atıklann yönetimi için 44 atık yakma ve beraber yakma, 434 tehlikeli atık geri kazanım ve 8 birinci sınıf düzenli depolama tesisi bulunmaktadır.
      

Katı atık yönetiminde öncelikle üretilen çöp miktarının azaltılması ve atığın kaynakta ayrıştırılarak toplamaya hazır hale getirilmesi için hanehalkiarının bilinçlendirilmesi önemini korumaktadır.

Belediyeler, katı atık yönetiminde toplama ve taşıma konularındaki görevlerini büyük ölçüde yerine getirirken, atık bertarafı konusunda gereken etkinliği sağlayamamakta; işletme koşullarındaki olumsuzluklar önemli çevresel sorunlara yol açabilmektedir. Düzenli depolama tesisi sayısı artmakta ancak faaliyetteki tesislerin kapasitesinin artırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Ayrıca eski çöplük alanlarının rehabilitasyonu ve kırsal alanda katı atıkların yönetimi ile ilgili sorunlar devam etmektedir.

Katı atık yönetiminde belediyelerin zaman ve finansman kaynaklarını daha verimli kullanmaları amacıyla mahalli idare birlik modelinin etkin uygulanması önemli görülmektedir. Bu yöntemle yürütülen katı atık projeleri artmakla beraber kurulan tesislerin işletilmesinde yaşanan sıkıntılar devam etmektedir.

Atık yönetiminde ekonomik ve çevrese! faydalar açısından geri dönüşüm ve geri kazanıma yönelik farkındalığın ve çevre bilincinin artırılması, geri kazanılmış ikincil ürüne ait standartların geliştirilmesi, teşvik ve yönlendirme sisteminin iyileştirilmesi ihtiyacı devam etmektedir. Ambalaj atıklarının azaltılması, tekrar kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı, kaynağında ayrı toplanması, taşınması ve ayrıştırılması önemini korumaktadır.

Atık yağlar, atık pil ve akümülatörler, ömrünü tamamlamış lastikler, elektrikli ve elektronik eşya atıkları, hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atığı, ömrünü tamamlamış araçlar gibi öze! atıkların toplanması, taşınması, geri kazanımı ve bertarafına yönelik eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat çalışmaları devam etmektedir.

Yüksek kentsel nüfus artış hızı, plansız kentleşme ve motorlu taşıt sayısındaki artışa bağlı olarak kentiçi ulaşımda yaşanan trafik sıkışıklığı, çevre kirliliği, trafik kazaları, aşırı yakıt tüketimi ve zaman kaybı gibi sorunlar artarak devam etmektedir. Kentiçi ulaşımda yaşanan problemler insanların yaşam kalitesini olumsuz etkilemekte, ekonomik ve sosyal kayıplara yol açmaktadır.

Kentiçi mobil ulaşım uygulaması Moovit tarafından yapılan kıyaslamaya göre ortalama yolculuk mesafesinde İstanbul metropoller arasında ilk sırada yer almaktadır. Toplam yolculuk süresi açısından Sao Paulo ve Toronto şehirlerine kıyasla daha iyi durumda olan İstanbul, duraklarda bekleme süresi bakımından ise Los Angeles ve Roma'yı geride bırakmaktadır.

Şehir__Üike'>Tablo II: 70- Seçilmiş Metropollerdeki Kentiçi Ulaşım Göstergeleri Şehir	Üike	Toplam Yolculuk__Mesafesi__(km)'>Yolculuk Süresi (dk)	Duraklarda Bekleme Süresi (dk)	Ortalama Yolculuk Mesafesi (km)
Berlin	Almanya	62	10	9,1
Madrid	İspanya	62	11	9,5
Paris	Fransa	64	12	10,8
San Francisco	ABD	77	13	9,1
Buenos Aires	Arjantin	79	14	8,9
Roma	İtalya	79	20	6,8
Londra	İngiltere	84	13	8,9
Los Angeles	ABD	86	20	11,1
New York	ABD	87	15	9,5
Mexico City	Meksika	88	11	9,9
İstanbul	Türkiye	91	19	12
Sâo Pauio	Brezilya	93	19	7,8
Toronto	Kanada	96	14	10

Kaynak: Kürese! Şehirlerde Toplu Taşıma Kullanım Raporu, Moovit, 2016.

Kentiçi ulaşımda yaşanan sorunları çözmek amacıyla, başta raylı sistemler olmak üzere toplu taşıma sistemlerine yönelik yatırımlara devam edilmektedir. Türkiye'de 2017 yılı sonu itibarıyla 12 büyükşehirde (İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Eskişehir, Kayseri,

Samsun, Antalya, Konya, Gaziantep ve Kocaeli) raylı toplu taşıma sistemi (metro, hafif raylı sistem, tramvay) işletilmektedir. Ülkemizdeki en yaygın metro ağına sahip şehir olan İstanbul'un ve dünyanın diğer önde gelen kentlerinin metro altyapısı ve kullanımına dair bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Tablo II: 71- Dünyanın Önde Gelen Şehirlerindeki Metro Altyapısı ve Kullanımi

Şehir	Ülke	Hat Sayısı	İstasyon Sayısı	Uzunluk (km)	Yıllık Yolculuk Sayısı
New York	ABD	24	468	1.056	1,75 milyar
Paris	Fransa	16	300	213	1,5 milyar
Londra	İngiltere	11	270	400	1,27 milyar
Pekin	Çin Halk Cum.	17	232	462	3,4 milyar
Tokyo	Japonya	13	290	309	3,2 milyar
Berlin	Almanya	10	143	146	507 milyon
Moskova	Rusya	12	194	323	2,49 milyar
Sâo Paulo	Brezilya	5	61	69	2,49 milyar
Seul	Güney Kore	9	291	325	2,56 milyar
Dubai	BAE	2	47	74	138 milyon
İstanbul	Türkiye	6	70	95	403 milyon

Kaynak: http://www.businessinsider.com/best-public-transportation-systems-around-ttie-world-2015-8, (Erişim Tarihi:03.1û.2017)

Özellikle büyükşehirlerimizde kentiçi raylı sistem projelerinin hızlı bir şekilde tamamlanmasını sağlamak amacıyla sö2 konusu projelerin Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca bütçe kaynaklarıyla yapılması imkânı getirilmiştir. Bu kapsamda, Gayrettepe-İstanbul Yeni Havalimanı ve Bakırköy-Kirazlı metro projelerinin yapım çalışmalarına devam edilmekte; Halkalı-lstanbul Yeni Havalimanı ve Yenikapı-lncirli- Sefaköy metro projelerinin ihalelerinin ise yıl içerisinde yapılması beklenmektedir.

Öte yandan, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen Karşıyaka Tramvayı ile Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen Otogar-Sekapark Tramvayı 2017 yılında hizmete girmiştir. Ayrıca İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen projelerden Üsküdar-Ümraniye-Çekmeköy metro hattının yapım çalışmalarında sona gelinmiştir. Söz konusu hat 2017 yılı sonunda kısmen faaliyete geçecek olup geri kalan işlerin 2018 yılı içerisinde tamamlanması beklenmektedir.

2. 
   Amaç ve Hedefler
   

Nüfusun sağlıklı ve güvenilir içme ve kullanma suyuna erişiminin sağlanması ve atık suyun insan ve çevre sağlığına etkilerinin en aza indirilerek etkin yönetiminin gerçekleştirilmesi temel amaçtır.

Belediye atıklarının öncelikli olarak kaynağında ayrıştırılarak ekonomik değeri olan atıkların geri kazanılmak üzere diğer atıklarla karıştırılmadan toplanmasının sağlanması, geri kazanımı mümkün olmayan atıklar için düzenli depolama tesislerinin kurulması ve eski çöp sahalarının kapatılarak rehabilitasyonu amaçlanmaktadır.

Kentlerimizde toplu taşıma sistemi yatırımlarında yolculuk talepleri esas alınacak, otobüs sistemlerinin yaygınlaştırılmasına öncelik verilecek, otobüslerin yetersiz kaldığı güzergâhlarda ise raylı sistemler tercih edilecektir. Bu doğrultuda doruk saatte ve tek yönde tramvay sistemleri için asgari 7.000 yolcu/saat, hafif raylı sistemler için asgari 10.000 yolcu/saat ve metro sistemleri için asgari 15,000 yolcu/saat düzeyinde yolculuk talebi şartı aranacaktir. Raylı sistem projelerinin yatırım programına alınması aşamasında projelerin ekonomik ve mali yapılabilirliğinin yanı sıra teklif veren belediyenin mali yapısı da göz önünde bulundurulacaktır. Projelerin finansmanında öz kaynak kullanımı esas olacak, dış finansman kaynaklan sadece yüksek teknoloji uygulamalarını içeren işlerin yapımında kullanılacaktır,

Politika ve Tedbirler

Politika/Tedbir	Sorumlu/İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
İçme suyu ve kanalizasyon yatırım ve hizmetlerinin sağlanmasında mali sürdürülebilirlik gözetilecektir. (Kalkınma Planı p.980)
Tedbir 374. İçme suyu ve kanalizasyon yatırım taleplerinin sağlıklı bir şekilde yönetilebilmesi için ilgili kuramların mali yapılannın sürdürülebilir olmasına yönelik finansman modelleri geliştirilecektir.	DSİ (S), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Mahalli İdareler	Aralık Sonu	Artan yatırım talebinin sağlıklı bir şekilde yönetilebilmesi için DSİ Genel Müdürlüğünün içme suyu proje finansmanının sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulmasına yönelik finansman modeli geliştirilecektir.
Şehirlerde kanalizasyon ve atık su arıtma altyapısı geliştirilecek, bu altyapıların havzalara göre belirlenen deşarj standartlarını karşılayacak şekilde çalıştırılmaları sağlanacak, arıtılan atık suların yeniden kullanımı özendirilecektir. (Kalkınma Planı p.981)
Tedbir 375. Atıksu arıtma tesisi yönetim modeli geliştirilecektir.	Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (S), İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, DSİ, Mahalli İdareler	Aralık Sonu	Mevcut evsel atıksu antma tesisleri incelenerek Türkiye genelinde uygulanacak evsel atıksu arıtma tesislerinin finansmanı, işletilmesi ve denetimine yönelik model ortaya konulacaktır.
Katı atık yönetimi etkinleştirilerek atık azaltma, kaynakta ayrıştırma, toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf safhaları teknik ve mali yönden bir bütün olarak geliştirilecek; bilinçlendirmenin ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesine öncelik verilecektir. Geri dönüştürülen malzemelerin üretimde kullanılması özendirilecektir. (Kalkınma Planı p.982)
Tedbir 376. Katı atık yönetiminde mahalli idare birliklerinin etkin çalışmasına yönelik mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.	İçişleri Bakanlığı (S), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, İLBANK, Mahalli İdareler	Aralık Sonu	Mahalli idare birlikleri tarafından kurulan tesislerin işletilmesi sırasında yaşanan sıkıntıların giderilmesi amacıyla ilke ve esaslar belirlenecek ve gerekli mevzuat değişiklikleri yapılacaktır.
Kentiçi ulaşımda kurumlar arası koordinasyon geliştirilecek, daha etkin planlama ve yönetim sağlanacak, kentiçi ulaşım altyapısının diğer altyapılarla entegrasyonu güçlendirilecektir, (Kalkınma Planı p.983)
Tedbir 377. Kentiçi raylı sistem projelerinin incelenmesi ve onaylanmasına ilişkin esasları düzenlemeye yönelik yönetmelik hazırlanacaktır.	Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, Büyükşehir Belediyeleri	Mart Sonu	655 sayılı KHK gereğince kentiçi raylı sistem projelerinin incelenmesi ve onaylanmasına ilişkin esasları düzenlemeye yönelik yönetmelik hazırlanacaktır.
Tedbir 378. Belediyeleri n raylı sistem projelerinin Ulaştırma, Denizcilik ve	Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı,	Mart Sonu	655 sayılı KHK'ya dayanarak 2010 yılında kabul edilen

Haberleşme Bakanlığı tarafından

devralınmasma ilişkin usu! ve esasları düzenlemeye yönelik yönetmelik hazırlanacaktır.

Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Btiyükşehir Belediyeleri 2010/1115 sayılı Şehir içi Raylı Ulaşım Sistemleri, Metrolar ve Bunlarla ilgili Tesislerin Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca Üstlenilmesi, Devralınması ve Tamamlanmasını Müteakip Devri ile İlgili Şartların Belirlenmesine İlişkin Kararın kapsamının netleştirilmesi, projelerin Bakanlıkça değerlendirilmesi, devralınması ve tamamlanması süreçleri ile belediyeler tarafından Hâzineye yapılacak geri ödeme usul ve esaslarını düzenlemeye yönelik bir yönetmelik hazırlanacaktır.