2021 qadimgi xitoy falsafasining asosiy yo’nalishlari

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
39 
w
www.oriens.uz
April
2021
 
 
6. 墨家Moizm maktabiga tejamkorlikni, “ko’p narsani o’z ichiga oluvchi 
muxabbat” ( 兼爱Цzyan ay)ni “loyiqlarini”( 贤syan) ilgari surishni navyam ( 贵guy) 
qadir - qimmatni biluvchi va uni hurmat qiluvchi, (命min) “oldindan taqdirga 
bitilgan” va “bir xillikni” inkor etuvchi ibodatxona qorovullaridan chiqqanlar asos 
solishgan
7
. 
7. Vertikal va gorizontal (siyosiy ittifoqlar)diplomatik maktabini ”ishlarni 
lozim darajada baxsga emas farmoyishga asoslanib bajaruvchi elchilik 
muassasalaridan chiqqanlar yartaganlar”. 
8. Eklektik ensiklopedik, “erkin maktabi”ni kungzichilik va moizm “ismlar 
maktabi” legizm g’oyalarini davlatda tartibni saqlab turish uchun bir-biri bilan 
qo’shilgan maslahatchilardan chiqqanlar yaratishgan.
9.农家“Agrar maktab”ni Xun fanda sakkizta muhim davlat ishlaridan (ba 
chjen) va ikkinchi o’rinda bo’lgan oziq ovqat va mol ishlab chiqarishni boshqaruvchi, 
dehqonchilikka oid muassasalardan chiqqanlar tuzishgan. 
10. “Kichik izohlar maktabi”ni “ko’chadagi fisqu-fasod, mish-mishlar” asosida 
xalq orasidagi kayfiyat to’g’risida ma’lumot yig’uvchi kuyi tabaqali amaldor 
ma’lumot yig’uvchi quyi tabaqali amaldorlardan chiqqanlar tuzishgan. Ammo bu 
maktablar jamiyatda o’z yo’nalishlari ega bo’lsada, keyinchalik kungzi ta’limotining 
kuchayib borishi bilan asta sekin yo’qolib bordi.
Ushbu o’nlik maktablariga asoslangan manbalarini eramizdan avval 3-2 
asrlarning enstiklopedik yodgorliklari bo’lgan Lyuy shi chunstyu ( janob Lyu yaning 
bahor va kuzi) va Xuaynan stzi (Xuaynanlik o’qituvchining asari)da kuzatish 
mumkin. Ularning birinchisida (2 – bob, 5-7) “Osmon ostining o’nta atoqli arboblari 
ro’yxati kiritilgan: 1) yon berishni ko’plarga o’rnak qilib ko’rsatuvchi Lao Szi, 2) 
insonparvarlikni ulug’lovchi Kungzi,
8
3) “mo’tadillik”ni ifodalovchi Modi, 4) 
”soflik”ni ulug’lovchi Guan in, 5) “borliq”ni ulug’lovchi Le Stzi, 6) “tenglik”ni 
maqtovchi Tyan-pyan, 7) “egoizm - xudbinlik”ni sharaflovchi Yan Chju, 8)”kuch”ni 
ko’klarga ko’taruvchi Sun bin, 9)” Oldinga intilish”ni qo’llovchi Van byao, 10) 
“ergashish”ni ulug’lovchi Er lyan.
Xuaynan stzi asarining umumlashtiruvchi yakuniy 
– 21 bobi tarkibida falsafa maktablarining vujudga kelishi ijtimoiy - tarixiy shart – 
sharoitlari to’g’risidagi g’oyalar keltirilgan bo’lib, ular quydagi tartibda ko’rsatilgan. 
1) kungzichilik. 2) Moizm. 3) Daoni Legizm bilan uyg’unlashtirgan Guan stzi 
ta’limoti (er.av 4-3 asrlar). 4) kungzichilikni daosizm bilan uyg’unlashtirilgan va 
7
Фэн Ю-лань. Краткая история китайской философии. - СПб, 1998. - C. 91. 
8
Быков Ф.С. Зарождение общественно-политической и философской мысли в Китае. - М., 1966. - C.
45. 

---