22 Ноябрь 2007 г. Romani yazmağim barəDƏ

– Lazım deyil, əziyyət çəkməyin. – bir təhər dedi və qayğıkeş xəstənin bayaqkı söhbətini xatırladı... – Yaxşıyam daha.
Professor heç cür evə gedə bilməzdi, özünü o ölüm qoxulu yuxularının ixtiyarına verə bilməzdi. Odu ki, bir də:
– Daha yaxşıyam, narahat olmayın. – deyib özünü dikəltdi. - Bir azdan özüm asta-asta gedəcəyəm.
Xəstə, həkimlər dağılışandan sonra da getmədi, qapının ağzında dayanıb günahkar üzlə:
– Məni bağışlayın, professor. – dedi. – Sizin işiniz onsuz da ağırdı. Mən də bu yandan. – dedi, sonra çönüb, ehmal addımlarla otaqan çıxdı.
Xəstə gedəndən sonra bir müddət gözü, telefon apparatında qala-qala oturdu. Hər şey izaholunmaz bir qəlizliklə mürəkkəbləşməyə doğru gedirdi… – professor, gözlərinin qabağı tədricən aydışlaşa-aydınlaşa fikirləşdi və yenə hardansa yadına, qorxunc Bozgödəkçəlinin, İstiqlaliyyət küçəsindəki Elmlər Akademiyasının girəcəyində ayaq saxlamasını, qəfildən geriyə çönüb bozumtul üzüylə uzaqdan ona zillənməsini xatırladı… hiss elədi ki, yenə alnına soyuq tər gəldi. Ayağa qalxıb nəfəsliyi açdı, bir müddət pəncərədən küçəyə baxa-baxa, sinəsinin sol tərəfinə qısılan nəfəsini nizamlamağa çalışdı…
Yağış yağırdı…
Hər şey, dahiyanə ustalıqla işlənmiş simmetrik naxışlarla böyür-böyürə, üst-üstə sıralanaraq, hansısa naməlum, qorxunc məntiqli mənzərə yaradırdı... Bütün bunları, əsassız fərziyyəyə, adi təsadüfə, yaxud anlaşılmaz uyğunluğa bənzətmək üçün professor, xırdaca da olsun, səbəb, yaxud, bəhanə tapa bilmirdi... Bütün bu qəliz izaholunmazlığa müəyyən aydınlıq gətirəcək bir şey vardısa, o da akademikin əlyazması idi… O əlyazmanı professor mütləq tapmalyıdı. Ayrı yol yox idi… Bütün bunlardan sonra o, başını aşağı salıb, qurbanlıq qoyun kimi evinə yollana bilməzdi, özünü, o iti qırmaqlı yuxuların ixtiyarına verə bilməzdi...
Stolunun arxasına keçib siyirtməni çəkdi, sonra döyüntüsü hələ də qaydasına düşməyən ürəyini xatırlayıb qəlyanı siyirtmənin dibinə itələdi.
Qapı yenə xırda-xırda döyüldü. Gələn yenə tabelçi idi, armudu stəkanda gətirib gəldiyi çayı professorun qabağına qoyub astaca:
– Limon tapa bilmədim. – dedi və bayaqkı xəstə kimi, ehmal addımlarla otaqdan çıxdı.

***

Akademikin cənazəsi, Akademiyanın böyük iclas salonunun gur işıqlı səhnəsində - qırmızı məxmər üzlü hündür pyedistalın üstündə, gül səbətlərinin və əklillərin ortasında qoyulmuşdu. Cənazə – baş tərəfdən, azca şaquli vəziyyətdə dayandığından, içindəkinin rəngsiz üzü, üfürlənmiş qarnının üstə çarpazladığı sarımtıl əlləri aşağı cərgələrdə oturanlara aydın görünürdü.
Akademikin üzündəki vahimə, olsun ki, gecəki yuxusundan bura olduğu vəziyyətində qalmışdı. Burun pərələri iri-iri açılmış, nazik dodaqları, ağlamsınan tək, büzülmüşdü.
Həmin bu ifadəylə bir gün əvvəl akademik onunla, klinikasındakı otaqda üzbəüz oturmuş, saman qırığından yapışan tək, içi çıxılmazlıqlar dolu gözlərlə yaxasından asılmışdı… - arxa cərgələrin birində, bir neçə qoca, eynkli qarının arasında oturmuş professor səhnəyə baxa-baxa fikirləşirdi… - Akademikin ölümündə onun da təqsiri var idi və bundan sonrakı ömrünü, bəlkə də artıq barmaqla sayılmış günlərini, bu günah hissi ilə də yaşayacaqdı. - professor fikirləşdi və bu fikirdən içinə qəribə bir üzüntü çökdü…
Salonda - qabaq cərgədə oturan yeddi-səkkiz qadından, beş-on kişidən, onunla yanaşı oturub ciyərlərini xışıldada-xışıldada ağır-ağır nəfəs alan qarılardan, bir də cənazənin ətrafında fəxri qarovulda dayanmaqdan hərəsi bir tərəfə əyilən, sinəsi ordenli qocalardan savayı heç kəs yox idi. Onlar da, cənazənin ətrafında uzun müddət dayanmaqdan, ya nədənsə, getdikcə, tabutda yatan akademikə oxşamağa başlamışdılar.
Salona gücləndirici ilə ötürülən matəm musiqiləri növbələndikcə, akademikin cəsədindən saçan formalinin iyi cərgələr boyu yayılır, hardasa, professora ən yaxın məsafələrdə havadan asılıb qalır, onun, onsuz da hüznlü əhvalını bir az da ağırlaşdırırdı.
Cərgələr getdikcə adamla dolurdu. Adamlar iki-bir, üç bir salona daxil olur, bəziləri, qabaq cərgədə oturan qadınlarla görüşüb salonda yerlərini tutur, bəziləri isə birbaş səhnəyə qalxır, gətirdikləri gül dəstələrini akademikin ayaqları altına düzüb aşağı enirdilər.
Professor, səhnədə, əlvan gül dağının altında uyuyan akdemikin sarımtıl əllərinə baxa-baxa, bütün bu çııxılmazlıq dolu matəmin, cənazədə uyuyan akademiklə bərabər, ona da aidiyyatı olduğunu necəsə hiss eləyirdi… Əslinə qalanda, bu mum rəngli cansız vücudun özünün də, elə bil, dünən onunla üzbəüz oturub daqışa-danışa, gözləri dəqiqədə bir yaşaran akademikə elə bir aidiyyatı yox idi… - professor bığlarının uclarını çeynəyə-çeynəyə fikirləşdi. Akademik indi Allah billir, hardaydı…
Saatına baxdı. Dördə az qalırdı. On-on beş dəqiqədən sonra cənazə götürüləcəkdi.
Ayağa qalxıb, ehmal addımlarla irəliyə keçdi, qabaq cərgədə oturan qara örtüklü qadınların arxasında əyləşib, bir müddət də səhnəyə ordan baxdı.
Akademikin cəsədi, yaxından baxanda, qətiyyən özünə oxşamırdı. Üzü, qəribə natarazlıqla enlənmiş, qaşları qalınlaşmış, bədəni irilmişdi... Ya bəlkə bu, ona elə gəldi?
Birinci cərgədəkilər, barmaqlarının ucunu belə tərpətmədən, donuq səssizliklə səhqnəyə elə baxırdılar, elə bil bu dəqiqə orda nə isə baş verəcəkdi…
Professor, musiqi fasiləsindən istifadə edib irəliyə əyildi, qara örtüklü qadınların tən ortasında oturan yaşlı qadının qulağına, mümkün qədər mülayim səslə:
– Allah rəhmət eləsin. Axır qəminiz olsun… – dedi.
Qadın çönüb yaşlı gözlərlə professora elə baxdı, elə bil indicə professordan nə isə biədəb bir söz eşitmişdi. Sonra üzündəki incik ifadəylə yanındakı qadına işarəylə:
– Mərhumun yoldaşı budu. – dedi.
Akademikin yoldaşı - orta yaşlı, yaraşıqlı bir qadın idi. Üzünün sivri cizgiləriylə professora sarı çönüb astaca:
– Sizi səsinizdən tanıdım. – dedi.
– Mən… - professor dedi və elə o dəqiqə də nə deyəcəyini unutdu. - Allah rəhmət eləsin, axır qəminiz olsun. – deyib geriyə söykəndisə də, sonra yenə irəliyə dartındı. – Dönə-dönə üzr istəyirəm. Yeri olmasa da, sızinlə danışmalıyam. Mümkünsə, təcili.
– Mənimlə?.. – qadın geriyə çevrilmədən, harasa kənara pıçıldadı.
Professor saatına, sonra yan-yörəsinə baxdı:
– Çox xahiş edirəm, beşcə dəqiqəlik.
– Axı indi…
Qara örtüklü qadınlar çönüb ikrahla professora, sonra akademikin arvadına baxdılar.
– Qulaq asın, istəyirsiz, elə burda danışaq. Bilirsiz, məsələ bundadı ki… - bu məqam professor cənazədəki akademikin, qarnının üstə çarpazladığı əllərindən birini, necəsə tərpətdiyini – kiməsə əl eləyən kimi, qalxıb-endiyini öz gözləriylə gördü... və özünü ələ alıb ətrafdakıların üzlərinə baxdı...
Adamlar bayaqkı hüznlü səbrlə səhnəyə zillənmişdilər.
– ...mənə, mərhumun son əlyazması lazımdı… - professor ağzını, akademikin arvadının qulağına mümkün qədər yaxınlaşdırıb, boğazını yandıran pıçıltıyla dedi. - Mümkünsə təcili…
Akademikin arvadı, professorun son sözlərindən, elə bil diksindi, çönüb kömür bəbəklərini professorun gözünün içinə zillədi və astadan.
– O, sizə o əlyazma barədə nə isə deyib?..
– Bəli… – professor pıçıldadı. – Daha doğrusu, belə demək olar.
Bu sözdən sonra akademikin arvadı bütün bədəniylə professora sarı çöndü, başını professorun qulağına sarı əyib:
– Təəssüf ki, bunu edə bilməyəcəyəm. - dedi.
– Niyə?.. Siz elə bilirsiz…
- Mən onu yandırmışam. – akademikin arvadı professorun sözünü ağzında qoydu. - Dünən… o, keçınəndən sonra.
Akademikin arvadının bu sözündən sonra matəm musiqisi kəsildi və milli himn çalınmağa başladı...
Professor geriyə söykənib, qulaqları uğuldaya-uğuldaya yenə səhnəyə - gül-çiçəyin arasında uyuyan akademikə baxdı. Akademikin əli daha tərpətmirdi...
Ayağa qalxıb, paltosunun ətəkləri cərgələrin tinlərinə ilişə-ilişə salondan çıxdı. Vestibülün aşağı başındakı zibil qutusuna yaxınlaşıb orda, heç kim görməsin deyə, üzü küncə ögüdüsə də, mədəsi boş olduğundan, ağzının içi suyla doldu… Paltosunun cibindən tapdığı yaylığı ağzına basıb divara söykəndi, təngiyən nəfəsini nizama sala-sala, bayaq akademikin arvadının, qəribə gizli həyəcanla ona çatdırdığı son xəbər barədə fikirləşdi... Akademikin işini, olsun ki, arvadına yandırtdırmışdılar. Sonra professor, vestibülün künc-bucağında o baş-bu başa söykənib öz aralarında asta-asta danışan adamlara göz gəzdirə-gəzdirə fikirləşdi ki, indi o, neynəməliydi?.. Kəfən alıb bədəninə sarımalı və yatağına girib boz ölüm elçisinin yolunu gözləməliydi?!..
Hiss elədi ki, bağırmaq, səsi gəldikcə, ulayıb, vestibülün bu səliqəli, akademik sakitliyini pozmaq istəyir...
Bu məqam iki nəfər yüksək rütbəli, orta yaşlı hərbçi pilllələri qalxıb, öz aralarında nə haqdasa astadan danışa-danışa salona daxil oldular.
Hamısı əsəb pozğunluğu və yorğunluqdu. – professor, üzünü divara çevirib pəncərənin məhəccərinə söykəndi. Elə bu məqam salonun ikilaylı, qədim qapıları taybatay açıldı, içəridən bir neçə nəfər vestibülə çıxdı və çox keçmədi ki, salonun adamboylu giriş qapılarında, üstü atlas lentlər və güllərlə bəzədilmiş cənazə göründü. Cənazəni, salona indicə daxil olan hərbçilər və bir neçə cavan adam çıxratdı, ardınca əklillər və qalan camaat çıxmağa başladı.
Cənazə professorun lap yaxınlığından ötdü və o, ağır gül dağının içindən, akademikin:«professor!..» - deyən yazıq pıçıltısını elə bil öz qulaqlarıyla eşitdi…
Yıxılmamaqdan ötrü qol-qola girib, cənazənin ardınca ehmal addımlarla yeryən qara örtüklü qadınların kinayə dolu baxışları da, hardansa, professorun lap yaxınlığından ötüb keçdi.
– Professor…
Akademikin arvadı idi, vestibülə dağılan adamların arasından narahat gözlərlə ona baxırdı…

Küçənin bir hissəsində maşınların hərəkəti dayandırılmışdı. Cənazə, İstiqlaliyyət küçəsinin mərkəziylə – professorun, bir neçə gün bundan əvvəlki yuxusunda Bozgödəkçəlinin nəzarətinə düşdüyü küçənin tən ortasıyla harasa üzüyuxarı üzürdü…

Akademikin formalininin iyi, arvadının geiminə hopmuşdu. Qadın addımlarını bilərəkdən yavaşıdıb onunla yanaşı addımlayırdı.
Olsun ki, bütün gecəni, ərinin formalinlənmiş meyiti ilə bir otaqda keçirib. – professor addımlaya-addımlaya fıkirləşdi və belə gecələrin birində, belə bir formalinlənmiş, cansız bədənlə özünü də mənzilinin tən ortasına qoyulmuş tabutda gördü…
– Professor, – akademikin arvadı balaca əl sumkasını sınəsinə basıb xırda addımlarla yanaşı yeriyirdi. – siz demədiz, əlyazma sizin nəyinizə gərəkdi?..
– Mən sadəcə… - professor hiss elədi ki, bütün bu təntənədən, yuxularının davamını andıran bu qara bəbəkli qadından tezcə qurtulmaq istəyir. – onun son işini oxumaq istəyirdim. Mənə o iş barədə danışmışdı…
- Amma mənə elə gəlir… – akademikin arvadı ovcunda bürüşdürdüyü yaylıqla sulu burnunu sildi – …siz məndən nə isə gizlədirsiz. O da son vaxtlar nə isə gizlədirdi məndən.
Professor qadına cavab vermədi. Bunu lüzumsuz hesab etdi. Neçə həftənin yuxusuzluğundan keyiyib ağırlaşmış ayaqlarını ardınca zorla sürüyə-sürüyə fikirləşdi ki, hansı ağılla bura gəldi?..
– Başa düşürəm… – qadın gözlərini qıyıb indi də harasa uzaqlara baxırdı – …hamısı onun o son işinə görə oldu. Özü də deyirdi. Hər şey, o yazını yazmağa başlayandan başladı. Bədbəxtin yuxularına haram qatıldı.
«Yuxularına haram qatıldı…» – professor ürəyində bir neçə dəfə təkrar elədi. Görünür, yuxularına haram qatılan, tək bir o, və bədbəxt akademik deyilmiş. Bu barədə zərb-məsəl də varmış. – fikirləşdi və ayaq saxladı. Akademikin arvadından gələn formalinin iyi elə bil paltosunun boyunluğuna hopmuşdu. Qadına Sarı baxmadan, ağzının içində:
– Məni üzürlü hesab edin. – dedi. –İşə qayıtmalıyam. Sonra çönüb izdihamın əks istiqamətində addımlamağa başladı.
– Professor… - akademikin arvadı tələsik addımlarla ardınca gəlirdi - Dayanın. Görün bir, nə deyirəm… - Bu, onun qeyd kitabçasıdı…. – qadın dik dabanları üstə büdrəyə-büdrəyə, əl çantasından çıxardığı balaca qeyd kitabçasını professora uzatdı – Demək olar, bütün qeydlərini burda aparırdı. Bəlkə burdan bir şey anlayarsız.
Ayaq saxlayıb qırmızı, nimdaş cildli qalın kitabçanı əlinə aldı, o üz-bu üzünə çevirdi. Kitabçanın vərəqləri saralımış, çoxu dibindən qopmuşdu… köhnəliyi, ya nəyi iləsə onun yuxularını xatırladırdı. Elə bil həmin o yarıqaranlıq yuxudakı ağaclıqda süpürləşən an akademikin cibindən sürüşüb düşmüşdü…
– Son günlər elə ölümdən danışırdı, yazıq. Deyirdi, «məni əlyazmamla basırdın…» Mən-axmaqsa... elə bil ağlım yerindən oynadı… – akademikin arvadı qəhərləndi. – Bunu, əlyazmanın yerinə tabutuna qoymaqdan ötrü götürdüm. Nə qədər olmasa… Professor kitabçanı vərəqləyə-vərəqləyə fikirləşdi ki, kitabçanı ona vermək – elə tabuta qoymaq kimi bir şeydi.
– Professor, söz verin ki, mənə hər şeyi izah edəcəksiz…
– Söz verirəm. – professor fikri kitabçada, ağızucu deyib addımlarını yeyinlətdi, akademikin narahat arvadını arxada qoya-qoya, yolun o biri üzünə keçib qənbər daşlı səkiylə üzüaşağı getdi. Yolun sağ cinahı boyu uzanan bağa daxil olub, özünü iri küknar ağaclarının arasıyla uzanan xiyabana saldı və oturmağa yer axtarmadan, səbri darala-darala kitabçanı vərəqləməyə, qopuq səhifələri o üz-bu üzə çevirməyə başladı...
Səhifələrin çoxu köhnə əlifbayla, ixtisarla yazıldığından, oxunmurdu. Bəzilərində kiçik sxemlər, əcayib xəritələri xatırladan cədvəllər cızılmışdı. Arada, bir neçə boş vərəq vardı. Qalan səhifələr qırıq sözlər və rəqəmlərlə dolu idi. Sözlərdən bəzilərini höccələdi: «dərk olunmaz de…» Sonra yenə, yarımçıq yazıldığından, anlaşılmayan sözlər, qövsvari xətlər, kubşəkilli, rombvari fiqurlar və oxlar gəlirdi…
«Ondan olan bir ruhdur… » burda cümlə qırılırdı və xırda rəqəmlərə oxşar əcaib işarələr gəlirdi. Bir neçə səhifədən sonra: «naqis insan…» sözləri oxunurdu. Səhifənin kənarında yanbayan iki nida işarəsi qoyulmuş və: «ruh – bədən… ruh – şüur - bağı…lar» Professor bu sözü heç cür öxuya bilmədi. «Barmaqlar», yoxsa «bağbanlar», ya «bağırsaqlar»?.. Özüdü ki, var: «bağırsaqlar…» - professor dönə-dönə höccələdi: «şüur və bağırsaqlar…» Şüur və bağırsaqlar?.. Bu nə demək idi?!.. Sonra ardını oxudu:«vəhdət köləliyi…» - fikir qırılırdı, sonra: «O-nun kö-ləsi… onu o, heç vaxt azad… etmə…»
Azad etməyəcək… – professor oxuduğu fikri ürəyində bir neçə dəfə tamamladı. Səhifələrin bir neçəsini o üz-bü üzə çevirə-çevirə, son cümləni bir də oxudu və elə bil dumanlı da olsa, nə isə anladı.
Bəlkə də… Bəlkə yox, həqıqət budu ki, insan azad deyil… - professor fikirləşdi və bu fikirdən, nədənsə bədənində qəribə bir soyuqluq gəzdi. – Hətta yuxularında da.
Akademikin qənaətləri bu idi: məhəbbət və bağırsaqlar… Buna, acı istehzadan savayı, ayrı nə ad vermək olardı?.. – professor fikirləşdi və başını qaldırıb, getdikcə qaralan göyə baxdı. Bu məqam qəfildən, üzbəüz ağaclığın sıxlığından kiminsə ona baxdığını duyub xoflandı… Bədənindən yenə tanış gizilti keçdi və gözü, kitabçanın içindən yerə səpilən qopuq səhifələrdən birinin üstündə oturub, balaca, kor üzüylə aşağıdan-yuxarı ona zillənən ilbizvari, əcayib böcəyə sataşdı… və professor, cərəyan vurmuş kimi, ayağa sıçradı… kitabça əlindən yerə düşüb, qopuq səhifələrini küləyin içinə dağıtdı. Xırda, sarı vərəqlər, akademikin, artıq ölü beyninin son izləri küləyin içiylə burula-burula, bağın dörd bir yanına dağıldı… Professor səhifələrdən bir-ikisini havada tutdusa da, kağızların çoxunun uçub gizləndiyi qaranlıq ağaclığa girməyə ürək eləmədi.
Hava elə bil, birdən qaraldı, həm də soyudu.
Professor paltosunun yaxalığını qaldırıb ətrafına baxdı. Bağ bayaqkı kimi kimsəsiz idi. Şəhərin mərkəzində belə bir bağın olduğundan bu vaxtacan xəbərsiz olmağı, birdən-birə professora qəribə gəldi… Sonra o, xoflu-xoflu dörd bir yanına boylana-boylana, onu xiyabana gətirən küknarlığa tərəf addımladı. Addımladıqca, bayaqdan bəri buralardan bir kimsənin ötüşmədiyi barədə fikirləşə-fikirləşə, qəfildən öz-özünə vahimələndi.
Hava qaraldıqca, ağaclığın xışıltısı da böyüyüb çoxalırdı… və professorun yadına, bu gecəki yuxusunu, eynilə bu sayaq xışıltının içində boğula-boğula xırıldayan akademikin qətlini salırdı... Professor küknarlığa çıxıb bağın girişinə tərəf addımladısa da, girişə çata bilmədi. Girişin əvəzinə, iri gövdəli qovaq ağaclarının sıralandığı ayrı bir xiyabana düşdü. Buranın küləyi, qəribəydi ki, tamam ayrı cür əsirdi. Ağacların budaqlarını tərpətmədən, hardasa aşağılarda uğuldayırdı.
Professor bir müddət xiyabanın tən ortasında dayanıb dura-dura, heç nə fikirləşmədən, uğultuya qulaq asdı, sonra çönüb gəldiyi yolla geriyə addımlaya-addımlaya gırişi, bağın ayrı səmtlərində axtardısa da, giriş deyilən yerdən əlamət tapa bilmədi. Bağın girişi, necəsə, yoxa çıxmışdı… Yoxsa, hava belə idi, qaraldıqca, sirli bağın olan-qalan girişlərini də bağlayıb yoxa çıxarırdı?..
Külək, getdikcə bərkiyirdi. Professor, ayaqlarının yaddaşıyla bağın mərkəzi hissəsini tapıb, bura ha tərəfdən, bağın hansı səmtindən daxil olduğunu yadına salmağa çalışdısa da, yadına, kitabçada gözünə sataşan əcayib işarələrdən savayı heç nə düşmədi… Bağın dörd bir tərəfi, tən bölünmüş alma oxşarlığıyla biri-o birinin davamına oxşayırdı…
Sonra necəsə qəfildən, hardansa yaxınlıqdan, professorun qulağına trolleybus siqnalı, adda-budda maşın səsləri dəydi…
Addımlarını yeyinlədib, səs gələn tərəfə getdi və yarı yolda dəhşət içində donub qaldı…
…Qarşıda, yenə həmin sıx qovaq ağacları idi... Gözləri vahimədən qarala-qarala ətrafına baxdı.
Bağın dörd bir yanı, həmin eyni biçimli sıx qovaq ağacları idi… Yaxın küçələrdən güllə vıyıltısıyla ötüşən maşın kortejinin səsi eşidilirdi. Ruporda kiminsə qalın tembrli səsi həyəcanla:
– Yolları boşaldın!.. Yol verin!.. Yol verin!.. – deyirdi.

III FƏSİL

«Hökmdarların qəlbi oxunmur…»

Bibliya, Solomonun hekayətləri XXV fəsil, 3-cü bölmə

– Vi Lillahi həmd… Allahu Əkbər kəbirə…

…Dizi üstə düşüb namazın, divarlar boyu əks-səda verən duaları altında alnını döşəməyə toxundurdu, duanın sözlərini deyib, dikəldi, sonra bir də təzim elədi və dizi üstə düşüb alnını döşəməyə qoydu. Xalçadan motal iyi gəlirdi…
– Və əzzə yundəhu və həzəməl əhzəba vəhdət…
Hamıyla bir ayağa qalxdı, sağ tərəfində dayanıb duanın sözlərini ağzının içində deyə-deyə, harasa tavana baxan nazirin, uşaq üzünə bənzər kök, tüksüz sifətinə baxdı.
Nazirin gözləri fikirli, üzünün əzələləri gərgin idi. Elə bil doğrudan Allahla ünsiyyətdəydi.
Fikirləşdi ki, qəribədi, illər ötdükcə, hamı yaşa dolub qırış atdıqca, bu uşaq üzlü nazir ildən-ilə elə bil gəncləşir, gözləri durulur, üzü aydınlaşır, təmənnasız təbəssümü, üzünü körpə üzünə bənzədir. Nazir bütün bu illəri ona sadiq qala-qala, uzaqdan-yaxından, irili-xırdalı əmrlərinə tabe olub hüzurunda müntəzir dura-dura, həm də sən demə, altdan-altdan gəncləşirmiş. Nazirin bu gəncləşməyində, onun əleyhinə yönələn fitnəkar fəndi andıran nə isə vardı elə bil...
Şeyx sol tərəfində, həmişəki kimi, qəsdən bir addım qabaqda dayanmışdı ki, onu, namazın müntəzir icrasında görməsin. Şeyxdən bir addım arxada, balaca, cansız başı, oyuncaq əllərinə oxşar bükülməyən qolllarıyla əyilib-qalxan daxili işlər nazirinin ifadəsiz üzü, tükdən çox, qara, mərmər papağa oxşar şəvə saçları, başının, ryuncaqvari, yalançı hərəkətləri namazın rəvan ahənginə heç cür uyuşmurdu. Nazir namaz qılmaqdan çox, işgüzar vücuduyla, hansısa təcili gizli hərbi tapşırığı səylə yerinə yetirməklə məşğul idi elə bil.
– …və sübhanallah bukratan və La İlahə İlləlahu vəhdə…
Yenə hamıyla bir dizi üstə düşüb alnını döşəməyə söykədi və fikirləşdi ki, bəndələrini gündə beş dəfə dizi üstə çökdürmək, köləliyini yadına sala-sala, başını döşəməyə vurdurmaq Allahın nəyinə gərəkdi görən?.. Bəlkə Allah bundan güc alır?.. Bəlkə Allah elə bundan güc alır?..
Dikəlib əllərini açdı, duanın sözlərini ağzının içində dedi.
Arxada, onunla bir dizi üstə oturub dua oxuyanların bütün diqqəti onda idi, bilirdi. Odu ki, bütün hərəkətləri, dəqiqliyinə qədər düzgün eləməyə çalışırdı.
Arxada, hamıdan qabaqda baş nazir dayanmışdı. Son illərin hadisələrindən sonra, gərginlik və qorxudan böyüyüb, daha kiçilmək bilməyən iri, qara bəbəklərini bu dəqiqə onun peysərinə zilləmişdi. Son vaxtlar baş nazirin bu şəvə bəbəkləri hara zillənirdisə, oralara kölgə salırdı.
– …və əla ali Seyyidi Mühəmməd və əla Əshahi Seyyidinə Mühəmməd… və əla Ənsari Seyyidinə Mühəmməd…
Sözsüz ki, baş nazirə, hələ onun ölümü lazım deyildi… – fikirləşdi. – Nə baş nazirə, nə də onun böyür-başında dayanan o biri «sadiq» nazirlərə. O səbəbdən ki, bu gün onun ölümü bir çox şeyi dəyişib bulandıra bilərdi, bu dəqiqə arxasında yetim üzlərlə daynaıb, xoşbəxt həyəcanla namaz qılan bu nazirləri - külək, durğun gölün üzünə yığışan həşəratı dağıdan kimi, bircə həmləyə qovub dağıdardı.
…Arxada kimsə öskürdü. Elə bil onun beynindən keçənlər boğazında qaldı...
Gölün özü də şübhəli vəziyyətdə idi… – fikirləşdi və yenə təzim elədi.
Yox, onun ölümü bu dəqiqə heç kimə lazım deyildi. Qocalmağı isə lazım idi… – fikirləşdi və ayinin icrasıyla hamıyla bir ayağa qalxıb salavat çevirdi.
Qocalmağı bu dəqiqə hamıya hava və su kimi lazım idi. Odu ki, arxasında oturub-durub dua oxuya-oxuya, neştər gözləriylə onun əzələlərinin vəziyyətini güdürdülər, qocalığından xəbər verəcək ləngimələrini və büdrəməlrini altdan-altdan izləyir, xırdaca ləngiməni, ya büdrəməni, susuz balıq su damlasını dərisiylə içən tək, acgöz-acgöz canlarına çəkirdilər. Olsun ki, bu tədbirli böcəklərin canlarındakı xofu, bircə qocalmağı əridirdi…
Orası da qəribəydi ki, bu həşəratlar onun hüzurunda, səbəbi özlərinə də məlum olmayan, lal bir təhlükə hiss edirdilərsə də, həm də necəsə, onsuz bacarmırdılar.
– La İlahə İlləllahu və Həzəmən Əhdə ba Vəhdət…
La İlahə İlləlahu və la nabdü…
Hamıyla bir dizi üstə oturdu…
Şeyxin kök budları dizi üstə oturmağa mane olur, dəqiqədə bir, onu oturduğu yerdə laxladıb böyrü üstə yıxmağa cəhd edirdisə də, o, ehtiyatı əldən vermir, bədəninin olan-qalan qüvvəsini toplayıb tarazlığını mümkün qədər saxlayırdı.
Ürəyi sıxıldı... O, bu adamlara, onların öz rahatlıqlarına görə, balaca canlarının, canlarından da əziz tutduqları əmlaklarının toxunulmazlığı naminə lazım idi. Onlar bunu utanmadan, elə beləcə, açıqca da deyirdilər: «Bu ölkəni müharibənin cəngindən qurtarsanız, siz qurtaracaqsınız. Balalarımızı xilas edəcəksiz, aclığın qarşısını siz alacaqsınız. Yiyə durun bizə…»
Alnını döşəməyə söykəyib fikirləşdi ki, min bir nəfəs qoxuyan bu havasız yerdə, bu şüursuz böcəklərlə yanbayan oturub qıldığı namaz, bu müsəlman adət-ənənələri niyə ona bu qədər yaddı?..
Bu havasız məscid, bu darıxdırıcı butavari naxışlar, iniltili azan səsi, sözləri heç cür dilinə yatmayan anlaşılmaz ərəb duaları…
Arxada kimsə dalbadal üç dəfə asqırdı, sonra fınxırıb, sanki açarı buran kimi, burnunu burub bağladı.
Məscidin, xırda, zərli naxışlarla işlənmiş, dar nəfəslikli tavanına baxdı…
Tavan, üzüyuxarı qalxdıqca daralırdı və bu quruluşuyla məsçidin içinə qəribə bir darısqallıq gətirirdi elə bil… Yoxsa, onun ürəyi sıxılırdı?..
Dikəlib oturdu, əllərini, kitab oxuyan tək qarşısında cütləyib, duanın sözlərini ağzının içində deyə-deyə fikirləşdi ki, indi bu qorxaq böcəklərlə bir bu darısqallıq qoxulu yerdə namaz qılmasaydı da, həmin bu adamlarla bir şəhərdə yaşamalı, torpağa da, əvvəl-axır onlarla bir gömülməlidi.
Ayaq üstə dayanan yerdə təzim etdi və torpaqda onunla yanbayan yatacaq adamlar haqqında fikirləşdi.
Torpaqda onunla yanaşı, olsun ki, ömürlərini, öz səthi anlayışlarıyla, naxışlı, ucuz sözlərlə, cılız dünyalarını təsvir etməyə həsr edən yazıçıları, ya da, öz köləgələrindən qorxan, bacarıqsız dövlət xadimlərini basdıracaqdılar… Sonra bu fikirdən, burnuna, Fəxri xiyabanın dörd bir yanında, qəbirlərin böyür-başında, ölü sümüklərinin toxumalarından şirələnib saralan xırda, sarı ləçəkli çiçəklərin ölüm qoxulu ətri dəydi…
Namaz sona yetəndə, hamı ayağa qalxıb üst-başını sahmana salanda, Şeyx, əyilib-qalxmaqdan pörtüb tərləyən sifətiylə, məsul gərginlikdən altı kölgələnən gözləriylə ona yaxınlaşdı hər iki əlini uzadıb, əlini, kök əllərinin içində yumşaq-yumşaq sıxdı, arada elə bil əyilib öpmək də istədi:
– Böyük savabdı. Cümə axşamı, şəhidlərin ruhuna namaz qılmaq, böyük savabdı. – dedi. – Bu gün, bu əziz gündə bura təşrif buyurmağınız, qiymətli vaxtınızdan ayırıb…
…Şeyxin əlləri tərli idi… Onun əlini, isti, ətli əllərinin içində saxlayıb buraxmaq bilmirdi və get-gedə daha məhəbbətlə sıxırdı, sıxdıqca da, niyəsə gözləri parıldayırdı.