3 -berzah Aleminde Ruhların Birbirleriyle Münâsebetleri

Netice

Umumiyetle insanlara bulundukları ve alıştıkları yerden ayrılmak zor gelir. Bu itibarla dünya hayatına alıştıkları için ölümü de pek sevmez, dünyadan ayrılmak istemezler. Ama mü'mine yakışan, gerçekten sevilmeğe layık olan şeyleri sevmektir. Herkes yaşamayı sever ama mü'min, dünyadaki kısa hayattan çok ahiretteki ebedi hayatı sever ve ona, orada mutlu yaşamağa hazırlanır. Büyüklerden biri öyle diyor:

Doğduğun zaman herkes gülüyor, sen ağlıyordun. Dünyada öyle yaşa ki ölünce, herkes ağlarken sen gül.

Ölüm, her canlıya mutlaka uğrayacaktır. Ama asıl ölümden sonrasının nasıl olacağı düşündürüyor insanı. Çünkü ölüm, iyiler için bir kurtuluş çaresi, sevdiklerine kavuşma vesilesi olacağı gibi, kötüler için de azap ve ce­zaya giriş olacaktır. Bu sebeple ölüm korkusu, ölümden sonrasına hazır olmamaktan kaynaklanır. Ahiretini hazırlamış olan mü'minler, ölüme de hazırdırlar ve ölümden asla korkmazlar.

Dünya hayatı ölümle son bulacak, ölümden itiba­ren artık ahiretin ilk durağı olan kabir ve berzah hayatı başlayacaktır. Bu hayat, dünyayı algılamak için verilmiş olan ve hatta dünyadaki eşya ve olaylardan bile sadece bir kısmını algılamaya yarayan duyularla müşahede edile­mez; akılla hiç çözülemez. Çünkü insana verilen akıl, Al­lah Tealâ'nın bizden hikmeti icabı gizli tuttuğu, ilahî sırları araştırmak için değil, kulluk vazifelerini kavrayıp etmek içindir, öyleyse, duyularımızla müşahede edeme­diğimiz ve aklımızla kavrayamadığımız hususlarda sahih haberlerle bildirilmiş olanlara iman etmek mecburiyetin­deyiz. Burada aklın rolü sadece verilen haberi tasdik et­mektir.

Berzah hayatı, bazılarının zannettikleri gibi, in­sanın dünya hayatı ile mahşerden sonraki ahiret hayatı arasında bir duraklama, bir boşluk devresi değildir. Orada da hayat devam edecek, mü'minkafir, iyi-kötü, büyük-küçük herkes mutlaka o hayatı yaşayacaktır.

Berzahta suâlle başlayacak olan bu hayat, nimet yahut azapla devam edecek ve kıyametin kopması için İsrafil (a.s) ın sura üflemesine kadar sürecektir. İkinci üfürüşten sonra ise, kabirde kilerin hepsi yerlerinden kal­kacak, yeniden diriltilecek ve mahşerde toplanacaklardır. Allah Tealâ'nın, Ashab-ı Kehfi daha dünyada iken bir müddet öldürüp, tekrar diriltmiş olması, insanların kabir hayatından sonra nasıl diriltileceklerine dair bir misaldir ki, ilk defa insanları yoktan varetmiş olan Allah Tealâ, ikinci defa onları tekrar çürümüş, toprak olmuş parçalarından yaratmaya da kadirdir şüphesiz. Bu dünya ve içindekileri yoktan var eden Allah, hiç bunların bir benzerini, yahut daha güzelini ve iyisini yaratmaya kadir olmaz mı? ⁸¹²

Ebu Hureyre'nin rivayet ettiği bir hadis-i şerifte bil­dirildiğine göre, kabirden ilk kalkacak olan Hz. Muhammed Mustafa (s) dir. ⁸¹³ Onun arkasından herkes ve bütün canlılar diriltilecek ve hesap, mizandan sonra in­sanlar Cennet ve Cehennnem'e gönderilecek, oradaki ebedi hayatlarına devam edecekler; diğer mahlukat işe toprak olacaktır.

Kabirde ve ahirette azap ve cezadan kurtulup mü­kâfata ermek ve va'dolunan nimetlere kavuşmak için iman ve amelde doğru ve ihlaslı olmak gerekir. İman ve amelin halis olması, Allah için olması; doğru olması da Kitap ve Sünnet'e uygun olmasıyladır. O halde İslam'ın getirdiği iki büyük esas ve bizim, dünya ve ahiret saade­tine ermemiz için, uymamız gereken iki önemli kaide vardır:

a) Allah'tan başkasına ibadet etmemek.

b) Allah'a, Allah ve Rasulü'nün meşru kıldığı şekilde ibadet etmek.

Kabir ve ahiret hayatına inanan mü'minler, oraya hazırlıklı olmak, ebedi hayatlarında mutluluğa ermek için dünyada Allah'ın emirlerine uyarak, dünyalarını ma'mur edeceklerdir. Böylece, hem dünyada adalet içinde mutlu bir hayat yaşayacak, hem de ahiretteki ebedî mutluluk ve nimetlere kavuşacaklardır.

Akıllı müslümana yakışan, ölümden ve ölülerden ibret alarak, kabir azabından Allah'a sığınmak ve kabre girmeden önce güzel amellerle oraya hazırlanmaktır. Ama mü'min, Allah'ın rahmet ve nimetinden ümit kesmeyeceği gibi, azabından da emin olamaz. Yani ne yaptığı hatalar ve günahlardan dolayı kabir azabını nasıl olsa çekeceğim diye ümitsizliğe kapılıp ipin ucunu salıverecek, ne de -kabir azabından kurtaran amelleri sayarken sıraladıkarımızdan- ben falan işi yaptım diye kabir azabından emin olduğunu zannedecek. Allah Tealâ'nın, dilediğini yapan olduğunu bilip, Beynel-Havfi ve'r-Reca' (ümit ve korku arasında) emirleri yapmağa, yasaklardan da kaçınmağa gayret edecektir.

Bu arada ölüm ve ahireti hatırlamak, yahut ölülere dua etmek için zaman zaman yapacağı kabir ziyaretle­rinde de, sünnetten ayrılmayacak, nasıl meşru kılınmış ise öyle ziyaret edecektir. Çünkü kişi, sevdiği kimsenin git­tiği yoldan gitmeğe ve onun ahlakıyla ahlâklanmağa gay­ret sarfeder. Mü'minler ancak Hz. Muhammed (s) i sevip ziyaretlerinde ve her işinde Rasululah (s) ve ashabına uyup, onların yaptığı gibi yapmaya çalışır ki, onların yükseldikleri mertebeye ve kavuştuklan nimete erişebil­sinler.

Bu arada, çeşitli sebeplerle yanlış harekette bulu­nanlar da olabilir. Onlara en münasip yol ve metotlarla Rasulullah (s) in yapmadığı ve yapılmasına müsade etme­diği, hatta yasakladığı şeyleri yapmanın, doğru olmadığını söyleyip, doğruya irşad etmeli. Ama ürkütmeden, nefret ettirmeden; bir taraftan yaptıklarının hatalı olduğunu bil­dirirken, diğer taraftan doğrusunu da öğreterek, onları irşad etmeli. Ve bilmeyerek yaptıkları yanlışlıklardan do­layı -kasıtlı yapanlar hariç- onları, sen susun, busun, kâfirsin, müşriksin... gibi sözlerle itham etmemeli.

Unutmamak gerekir ki insanları, yaptıkları hata­larından dolayı sırf tenkid etmek yetmez; yapmaları ge­reken doğruyu da öğretmek gerekir. Aksi halde, zararlı be­sinlerle beslenmeye alışmış olanın, bunlardan vazgeçir­mek için besinini kesmek, ve onun yerine faydalısını vermemek, onu açlıktan öldürmek olur ki, burada da dur­um yanıdır. Yani yanlıştan vazgeçirirken, yerine doğrusu mutlaka konmalıdır.

Doğru yola ileten, sadece Allah'tır. ⁸¹⁴
Bibliyoğrafya Yazılacak

1 bkz. Bakara: 2/154.

2 Nisa: 4/69.

3 İbnu'l-Kayyim. a.g.e, s. 17; Suyûtî. Büşra'l-Keîb, v. 147 b; Hasan el-'Idvî, a.g.e. s. 74; Rodosîzâde, a.g.e. v. 19 a..

4 İbnu'l. Kayyim, a.g.e. s. 17; İbn Kesir. Tefsir, c. 1, s. 522; Ro­dosîzâde, a.g.e, v. 19 b.

5 bkz. Al-i İmran: 3/169-170.

6 Mu'ccmu'l-Vasit, e. I, s. 57; Atay Kardeşler, Arapça-Türkçe Büyük Lügat, c. 1. s. 128; Abnu'l-Kayyim. a.g.e, s. 18.

7 A.b. Hanbel, Müsned, e. II, s. 335.

8 A. b. Hanbel. Müsned, c. VI, s. 425; A. Siracuddin, a.g.e, s. 106-107.

9 Suyûtî, B. el-Keîb. v. 144 b.

10 A. Siracuddin, a.g.e. s. 107: İbnul-Kayyim. a.g.e. s. 19.

11 Suyûtî, B. el-Keib, v. 148 b.

12 Abdullah Siracuddin, a.g.e, s. 107.

13 bkz. Suyûtî, Şerhu's-Sudûr, v. 53 a.

14 Suyûti. Şerhu's-Sudûr, v. 38 b: v. 173 b.

15 Suyuti. Büşra'1-Keib, v. 147 b; Suyûtî, Şerhu Süneni'n-Nesâî, c. IV, s. 34; Hasan el-'Idvî. a.g.e, s. 73; Abdullah Siracuddin. a.g.e, s. 106.

16 Al-i İmrân: 3/169-170

17 Suyûti, Ş.Sünen'n-Nesâi, c. IV, s. 34; H. el-'Idvî. a.g.e. s.73.

18 Miraç hadisi için bkz. Buhâri, Sahih. Salât, 1, c. I. s. 91-92; Müslim, Sahih, İmân, 74, c. 1, s. 148; A. b. Hanbel. Müsned. c. V. s. 143: İbn Kesir, el-Bidâye ve'n-Nihaye, c. I. s. 97, Beyrut, 1977.

19 Hadis-i Şerifin, İbn Hıbban'ın Sahih'inde Ebu Hurcyre'den rivay­et edilen şeklinde: "Mü'minlerin ruhlarının yanına getirilir ve ğaib olan birini bulanların sevinci gibi sevinirler," denilmektedir, bkz. Abdullah Siracuddin, a.g.e, s. 106.

20 bkz. Nesâî, Cenâiz, 9. o. IV, s. 8-9; Suyûti, Ş. Sudur, v. 37 a; B. el-Keîb, v. 144 b; İbnu'l-Kayyim, a.g. e, s. 20; Rodosizâde, a.g.e, v. 26a; A. Siracuddin, a.g.e. s. 106.

21 İbnu'l-Kayyım, a.g.e. s. 19; Birgivî, R. Fi Ah. Etfali'l-Müslimin, s. 85; Birgivi bu konuyu işledikten sonra, vasiyyet etmeden ölenlerin berzahta konuşamaya­caklarını ve berzah ehlinin sorularına cevap veremeyeceklerini ilave eder. (bkz. a.g.e, s. 85.)

22 İbnul-Kayyım, a.g.e. s. 19; Rodosizâde, a.g.e, v. 25 a.

23 Rodosîzâde, a.g.e. v. 7 b.

24 İbnu'l-Kayyim. a.g.e. s. 12.

25 Hasan el-'Idvî. a.g.e, s. 16. Mısır. 1316.

26 Aynı eser, a. yer.

27 İbnu'l-Kayyım, a.g.e. s. 7; Rodosîzâde. a.g.e. v. 8 b.

28 Prof. Dr. Süleyman Toprak, Ölümden Sonraki Hayat Kabir Hayatı, Esra Yayınları: 246-255.

29 Zuhruf: 43/45.

30 bkz. Abdullah Siracuddin. a.g.e, s. 109-110.

31 bkz. İbn Kesir. Tefsir, c. IV, s. 129.

32 Bu husustaki hadisler için bkz. Buhâri. Sahih. Salât, 1, c. I, s. 91-92; En­biyâ, 5, c. IV, s. 106-107; Müslim, Sahih, İman. 74, c. I, s.148: Fezâil, 42, c.IV, s.1845; Mesâi, Sünen, Kıyâmu'l-Leyl, 15, e. III, s. 215; A.b. Hanbel, Müsned, c. III, s. 120, 248; c. V, s. 59, 143,

33 Ebu Davud, Sünen, Sünne, 17, c. IV, s. 226.

34 bkz. Abdullah Siraeuddin, a.g.e, s. 110-113.

35 İbnu'l-Kayyim, a.g.e, s. 8; Rodosîzâde, a.g.e, v. 8 b; Vücûdî, Muhammed b. Abdulaziz, Ahvâl-i Alem-i Berzah, v. 9 a, elyazma, İst. Süleymaniye Küt. Halef Ef. Böl Nr. 237.

36 İbnu'l-Kayyim, a.g.e, s. 29; Rodosîzâde. a.g.e, v. 39 b.

37 Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mârifetname. c. I. s. 60.

38 Rodosîzâde, a.g.e, v. 28 a.

39 Rodosîzâde, a.g.e, v. 15 a- 16 a.

40 Hucûrat: 49/2.

41 İbn Kesir, Tefsir, c. IV, s. 206.

42 Lokman: 31/18.

43 İbnu'l-Kayyim, a.g.e, s. 15; A. Siracuddin, a.g.e, s. 113-114.

44 İbnu'l-Kayyim, a.g.e. s. 15; A. Siracudydin. a.g.e, s. 114.

45 Îbnu'l-Kayyim. a.g.e, s. 15

46 A. Siracuddin, a.g.e, s. 115.

47 Prof. Dr. Süleyman Toprak, Ölümden Sonraki Hayat Kabir Hayatı, Esra Yayınları:255-261.

48 el-Meydânı, Abdurrahmaiı Habnneke, el-Akidetül İslâmiy ye ve Üsüsüha. s. 646, Şam, 1979; d-Rulî, M. Sa'id Ramazan. Kübra'l-Yakiniyye, s. 331.

49 bkz. Hacc: 22/7.

50 el-Bûtî, a.g.e, s. 331; S. Sabık, Fıkhu's-Sünne, c. I, s. 571.

51 Hasan el-Idvi. a.g.e, s. 55, M. Kestelîyye, 1277.

52 el-Eş'ari, Makâlât, s. 282; Beyanul-İ'tikad Ala Mezhebi Ehli's-Sünneti ve'l Cemaat, s. 5, elyazma, Konya Y. ağa Küt. Nr. 6696/3; S. Sabık, F. Sünne, c. I, s. 571

53 Ebu Haniie, Nu'manb. Sabit, Vasiyyetname, v. 113 b, elyazma, Konya Y. ağa Küt. Nr. 7173/7; el-Bûtî, a.g.e, s. 329.

54 Süleyman b. Abmed b. Mustafa er-Kûmi, el-Fevâidus-Seniyye, v. 18 a, el-yazma, Konya Y. ağa Küt nr. 258; Abdurrezzak b. Halil, Takribu'l-Meram Fi Şerhi Tehzibi'l-Kelâm, v. 229 a, elyazma, Konya, Y.ağa Küt. Nr. 634.

55 İbrahim:14/27.

56 Beyhakî, a.g.e, v. 22 a.

57 Buhâri, Sahih, Tefsir, 4, c. V, s. 220; Cenâiz, 85. c. II, s. 101; Müslim, Salrih , Cennet, 17, c. IV, s. 2201, İbn Mâce, Sünen, Zühd, 32, c. ll, s. 1427; Nesâi, Sünen .Cenâiz, 114. c. IV, s. 101, 102; Ebu Davud, Sünen, Sünnet, 27. c. lV, s. 329-

58 Beyhakî, a.g.e, v. 21 a; Mücâhid, Tefsir, c. I, s. 325.

59 Suyütî, Şerhu's-Sudûr, v. 58 a.

60 Beyhaki, a.g.e, v. 21 b.

61 Suyûti, Ş.Sudûr. v. 58 a.

62 Kendisinden bu konula hadis rivayet edilen sahabe isimleri için bkz. Suyûti. Ş. Sudur. v. 50 a; 179 b.

63 Müslim, Sahih, Cennet, 17, c. IV, s. 2200-2201; Bu hadis Müslim'in Sahih'inde buraya kaydardır. Diğer hadis kitaplarında devamı da var.

64 Buhâri, Sahih, Cenâiz, 66, e. II, s. 92; Cemiz, 86, c. II, s. 102; Nesâî, Sünen Cenâiz, 109-110, c. IV, s. 97-98; Ebu Davud, Sünen, Sünnet, 27, c. IV, s. 329; A.b. Manbel, Müsned, o. III, s. 126. 233-234.

65 A,b. Hanbel. Müsned, c. III, s. 3-4; Beyhakî, a.g.e, v. 26 a.

66 Müslim, Sahih, Cennet, 17, c. IV, s. 2200.

67 A. b. Hanbel. Müsned, c. III, s. 346; Suyûtî, Ş.Sudûr, v. 51 a-51 b; v. 180 a.

68 Buhâri, Sahih, Cenâiz, 85, c. II, s. 102.

69 Nesâî, Sünen, Cenâiz, 115, c. IV, s- 104.

70 Aynı eser, a. yer.

71 Buhâri, Küsûf, 10, c. 11, s. 28; Müslim, Küsur, 3, c. II, s, 624.

72 bkz. A. b. Hanbel, Müsned, c. IV, s. 352-353.

73 Suyûti, B. el-Keîb, v. 145 a-145 b; Seyyid Sâbık, el-Akâidu'l-İslâmiyye, s. .338-339; S. Sabık, F. Sünne, c.1, s. 574-575.

74 Tirmizı, Sünen, Cenâiz, 70, c:. II, s. 267.

75 İbn Mâce. Sünen, Zühd, 32. c. II, s. 1426.

76 A. b. Hanbel, Müssned, c. IV, s. 139-140.

77 Bazı eserlerde hadis-i serilin sadece mü'minin durumunu anlatan buraya kadarki kısmı zikredil inektedir, bkz. Hasan d-Idvî. a.g.e. s. 36, M. Kesteliyye, 1277; Rodosîzâde, a.g.e, v. 51 a-51 b.

78 Ebu Davud'un tahric etliği metinde suâllere gülerek, bilmiyorum, diyeceği bildiriliyor, bkz. EbuDavud, Sünen, Sünnet. 27, o. İV, s. 239-240.

79 Ebu Davud, Sünen, Sünnet, 27, c. IV. s. 239-240; A.b. Hanbel, Müsned, e. IV, s. 287-288; c. IV. s. 295-296.

80 Sübkî, Şifau's-Sikam. s. 168.

81 bkz. Gazzâlî, İhya, c. IV, s. 483-484.

82 Aynı eser, e. IV. s. 484.

83 Rodosîzâde, a.g.e, v. 13 b; Vucüdi, a.g.e, v. 15 a.

84 Ebu Davud, Sünen, Cenâiz, 72, e. lll, s. 215; Muhammed b. İsme Sübülü's-Selâm,c. I, s. 202; Beyhakî, a.g.e. v. 27b

85 Tîrmizî, Sünen, Zühd, 3, c. III, s. 379; İbn Mace, Sünen. Zühd, 32, 1426.

86 Müslim, Sahih, Cenâiz, 26, c. II, s. 663, İbn Mâce, Sünen. Cenâiz, 481; Ebu Davud, Sünen. Cenâiz, 60, c. III. s.

276; A. b. Hanbel, Müsned, 481; Ebu Davud, Sünen. Cenâiz, 60, t:. III, s. 276; A- b. Hanbel, Müsned, 491.

87 Ebu Davud, Sünen. Cihad, 15, c. III, s. 9; A. b. Hanbel.Müsned, c. lV, s. 150; C. V, s. 440.

88 Ahmed b. İbrahim b. İsa. er-Redd... s. 554,

89 Beyhakî, a.g.e, v. 38 a; Suyütî, Şer hu s-Sudur, v. 53 a; v. 181 a; V. 55 b-56 a da da aynı haber Tbn Ömer'in kendisinden naklediliyor; er-Razî, M. b. Ebi Bekr, el-Hidâye, v. 84 a.

90 Gazzâlî, İhya, c. IV, s. 487; Ahmed Faiz, el-Yevmü'l-Ahir Fi Zilali'1-Kur'an, s. 88 da da Ata'dan rivayet edilen şekliyle naklediliyor.

91 Ebu Şekur es-Sâlimî, et-Temhid fi Beyani't-Tevhid, v. 146 a, elyazma, Kon­ya Y. ağa Küt. Nr. 6628.

92 en-Nesefi, Ebu'l-Mu'în.Tabsıratül-Edille, v. 283 b, elyazma, Konya, Y. ağa Küt. Nr. 5296.

93 Taftazâni, Ş. Makâsıd, c. II, s. 162.

94 Taftazânî, a.g.e, c. H, s. 162; Kemal b. Ebi Şerif, a.g.e, s. 229-230; Zeynuddin Kasım el-Hanefi, a. g. e, s. 228; el-l Harpûtî, Abdullalif, tenkihul-Kelâm, s. 323, İst. 1330.

95 Z. Kasım el-Hanefi, a.g.e, s. 228.

96 İbnu'l-Hakim es-Samerkandî, Ebul-Kasım İshak b. Muhammed, es-Seva dü' 1 -Azam. s. 15, İst. 1288.

97 Hasan el-'Idvî, a.g.e, s. 27, Mısır, 1316; s. 56, M. Kesteliyye, 1277.

98 Pezdevî, Sadru'l-İslam. Terc. Şerafettin Gölcük, Ehl-i Sünnet Akaidi, s. 2.37, İst. 1980, Nimet ve azap suâlin akabinde olacağı için, kabir suâlini inkâr edenler, dolayısıyla nem et ve azabı da inkâr edeceklerinden, inkarcılar hakkında ileride ayrıca bilgi verilecektir.

99 Mü’min: 40/11.

100 el-Harpûti, a.g.e, s. 322; K. b. Ebî Şerif, a.g.e. s. 229.

101 Şehristâni, el-Milel ve'n-Nihal, c. I, s. 102-103.

102 el-Harpûtî. a.g.e, s. 320; Gazzâlî, Ebu Hâmîd, el-İktisad Fi'1-İ'tikâd, s.202, Beyrut, 1969; Gazzâlî, Ebû Hâmid, Kavâ'idu'l Akâid, v. 19 a, elyazma, Konya, Y. ağa Küt. Nr. 532/1.

103 en-Nesefi, Ebu'l-Bere kât, Umdetu Akideti Ehli's-Sünneti vel-Ceinaat, v. 22 a, Konya Y. ağa Küt. Nr. 6696/2, Muhammed Emin eş-Şirvânî, Şerhu Kavaid'l-Akaid, v. 121 a, Konya, Y, ağa Küt, Nr. 532/2.

104 Bakara: 2/3.

105 Rodosizâde, a.g.e, v. 27 b.

106 Prof. Dr. Süleyman Toprak, Ölümden Sonraki Hayat Kabir Hayatı, Esra Yayınları: 263-278.

107 Gazzalî. Terc. Bir Heyet, el-Munkuzu Mine'd-Dalal, s. 36, İst. 1970.

108 Hacc: 22/7.

109 Suyûtî, Ş. Sudur, v. 55 b.

110 el-Lukânî, a.g.e, s. 220.

111 Muhammed Emin, Tenviru'l-Kulüb, s. 57, Beyrut, 1372 h.

112 İbn Hazm, el-Fasl, c. IV, s. 67.

113 Kasas: 28/68.

114 İbrahim:14/27.

115 Mümin: 40/11.

116 bkz. İbn Hazım, a.g. e, c. IV. s. 68.

117 el-Harpûtî, a.g.e, s. 322; Kemal b. Ebi Şerif, a.g.e, s. 229.

118 bkz. İbn Hazm.a.g.e, c. IV, s. 68-69.

119 Sübkî, a.g.e, s. 168.

120 Ebu Davud, Sünen, Sünnet, 27, c. IV, s. 239-240. A. b. Hanbel, Müsned, e. IV.s. 287-288; c. IV, s. 295-296: Suyutî, Ş. Sudur, v. 51 a; v. 180 b; Suyütî, Büşra'1-Keib, v. 142 b; Sübkî, a.g.e, s. 167: Rodosîzâde, e.g.e, v. 51a-54 b; Hasan el-Idvî, a.g.e, s. 36, M. Kesteliyye, 1277.

121 Müslim, Sahih, Cennet, 17, e. IV, s. 2201; Ebu Davud, Sünen, Sünnet, 27, c. IV, s. 239; A. b. Hanbel, Müsned, c. III, s. 126; c.lll, s.233-234; Buhâri, Sahih, Cenâiz, 66, c. II, s. 92; Cenaiz, 86, c. II, s. 102; Nesâi, Sünen. Cenaiz, 109-1 10, c. IV, s. 97-98.

122 72 ve 73 nolu dipnotlarda verilen kaynaklar ve ; İbn Mace. Sünen, Zühd, 32, e. II, s. 1428; A. b. Hanbel, Müsned, c. VI, s. 352-353.

123 er-Razi, Muhemmed b. Ebi Bekr, a.g.e, v. 84 a.

124 İbn Mace, Sünen, Zühd, 32, e. II. s.' 1428.

125 Müslim, Sahih, Cennet,17, e. IV, .s. 2203.

126 el-Münziri, a.g.e, e. II, s. 499; Sübki, a.g.e, s. 152.

127 Sübki, a.g.e, s. 157-158.

128 İbnu'l-Kayyim, a.g.o, s. 180; Muhammed Ali es-Şerelî, a.g.e, c. I, s. 203.

129 Ahmed b, Hanbel, Müsned, c, III, s. 346; Beyhaki, a.g.e, v. 51 a; Suyûti, Ş. Sudur, v. 51b; 180 b.

130 İskilipli Atıl"Hoca, Mir'utu'l-İslâm, s. 183-184. (Frenk Mukallitliği ve İslam adlı eserin sonunda).

131 Suyûti, Ş. Sudur, v. 53 a.

132 Beyhaki, a.g.e, v. 28 b- 29 b.

133 el-Harpûti.'a.g.e. s. 324.

134 İbnu'l-Hümam. a.g.e, s. 232; d-Harputi, a.g.e, s. 325.

135 en-Nahlâvî, a. g. e, s. 222; Tanrıbuyruğu , fi. Salih, İslâm İtikadı, s. 1 15, İzmir, 1953; Y. b. Ebî Bekr el-1 Hanfî, Esîru Melâhide, v. 109 a, Nr. 6759/4: İskilipli Atıf Hoca, a.g.e, s. 180; Y. b. Ebî Bekr el-Hanefi, K. Akâiri, v. 58 b, elyazma, Konya Y. ağa Küt. Nr. 4886/9; Bilmen, Ö. Nasuhî, Mülahhas İlm-i Tevhid Akaid-i İslâmiyye, s. 77, İst. 1962.

136 El-Harpûtî, a.g.e, s. 319-320. İmam Kbû Tâhir el-Kazvini, insanda yer mad­delerinden alınmış ve hiçbir zaman değişmeyen bir zerre bulunduğunu ve ka­birde suâle cevap vererek olanın da, ruhun ilgisiyle bu asil zerre olacağını söylemiştir. İkinci sûra üflendiğinde ise diger kısımlar toplanıp buna eklenir, (el-Cisr, Hüseyin Ef. R. Hamidiyye Terc:, s. 345-346.)

137 Gazzâlî, Dürrelü'l-Fâhire. v. 312 b.

138 S. Sabık, el-Akâidu'1-İslâmiyye, s. 239; S. Sabık, F. Sünne, c. I. s. 572-573.

139 Bu misâl için bkz. en-Nesefi, Ebul-Mu'in, T. Edille. v. 284 b; Taftazânî, Ş. Makâsıd, c. II. s. 163: Abdurrezak b. Halil, a.g.e. v. 230 b.

140 Gazzâlî, kavâ'idul-Akaid. v.19 a; Gazzâlî, el-Akide’tul-Kudsiyye, s. 32.

141 Gazzâlî, d-İktisâd Fi'1-İ'tîkâd. s. 202.

142 Muhammed Emin eş-Şirvâni, a.g.e, v. 122 b; v. 78 b-79 a. Nr. 535.

143 İsmail Hakkı, Mevâidu'l-En'âm Fi Berâhini Akâidi'l-İslâm. s. 133.

144 el-Harpûti, a.g.e, s. 320.

145 el-İci, Adududdin, el-Mevâkıf, . 111. s. 242, Matbaay-ı Amire, 131 Ih; İsmail Hakkı Ef., Metâlib-1 İrfâniyye ve İzahât-ı Nûniyye, s. 120, 121, İst. 1311; el-Cisr, Hüseyin Ef., el-Husûnu'1-Hamîdiyye, .s. 148, Mısır, 1323 h.