3 -laboratoriyaliq jumis

3 -LABORATORIYALIQ JUMIS

TEMA: GORIZONTAL TÍNDÍRǴÍSHTÍŃ TEXNOLOGIYALÍQ PARAMETRLERIN ANÍQLAW.
Jumıstıń maqseti: Shóktiriw procesin modellestiriw usılı hám tındırǵıshtıń geometriyalıq ólshemlerin esaplaw usılı menen tanısıw.
Teoriyalıq maǵlıwmatlar
Aqaba-suwdı mexanik tazalaw usılı bolıp, eń tiykarǵı hám keń tarqalǵan usıllardan biri esaplanadı. Bul usıl qum ushlaǵıshlarda, tındırlaǵıshlarda, gidrosiklonlarda, Sentrafugalarda, flatatorlarda hám filtrlerde ámelge asıriladı.
Pataslanǵan suwdı mexanik tazalaw imaratlardı tańlaw hám olardıń kórsetkishlerin esaplaw ushın tındırıw kinetikası ayrıqsha áhmiyetke iye. Iymek sızıqlardıń xarekterine qaray, aqaba suwdaǵı suspenziyalardıń ajıralıw procesi haqqında, suw quramındaǵı neft ónimleriniń bar ekenligi yamasa joq ekenligi haqqında ol yamasa bul tazalaw usılınıń qollanıw múmkinshiligi hám maqsetke muwapıqlıǵı haqqında juwmaqlar shıǵarıw múmkin.
Qum ushlaǵıshlar-tazalaw imaratlarınan biri bolıp, olarda pataslanǵan suwdı tındırıw processinde erimegen turpayı dispersli aralaspalar shógedi. Qum ushlaǵıshlardıń geometriyalıq ólshemlerin esaplaw negizin awırlıq kúshi tásirinde zatlardıń shógiw tezligin anıqlaydı.
Suw qatlamınıń bálentligi h (mm) den waqıt τ (sekund ) birliginde sho'getuǵın shókpeniń gidravlik irililigi Ol tómendegi formula arqalı esaplanadı :

(1)

Shókpeniń sho'giwsheńligi (P) tómendegi formula arqalı esaplanadı: (2)
Bul jerde Mg- suwdiń dáslepki ılaylılıǵı, mg/l.
Mi – izertlenip atırǵan suw úlgisinde belgili waqıt dawamında shókpe sho'kkennen keyingi ılaylılıǵı, mg/l.
Qoqım (ılaylı) ǵa kelip túsetuǵın bólekshelerdıń muǵdarı (P) olardıń gidravlik iriligine (Ol) baylanıslı boladı.
(3)
Shóktiriw procesin modellestiriw usılı bul izertlew atırǵan suw qatlamınıń túrli bálentliginen zatlardıń shógiw iymek sızıqları xarakterine tiykarlanǵan bolıp tabıladı.
Qum ushlagishlardı esaplaw tómendegi tártipte ámelge asıriladı.
Berilgen suw sarpı Q ni inabatqa alıp, qum uslaǵıshlar ulıwma maydanı Fum (m²) tómendegi formula arqalı esaplanadı.
 (4)
Bul jerde α - tezlik vertikal quraytuǵın tásirin inabatqa alıwshı koeffisient bolıp, ol tómendegi formula menen hisolanadi:  (5)
(6)
V or - tındırgishda suwdiń ortasha gorizontal tezligi, mm/s.
Bir tındırǵıshtıń eni B (m) tómendegi formula menen esaplanadı :
 (7)
Bul jerde N – tındırgıshtaǵı bólimler sanı
H – tındırǵıshtıń tereńligi.
Tındırǵıshtıń uzınlıǵı L (m) tómendegi formula menen esaplanadı :X
(8)
Jumıstı orınlaw tártibi
1. Ílaylı suwdı payda etetuǵın zat.
2. Shıyshe cilindrler hám pipetka.
3. Konustátizli kolbalar (100 ml)
4. Sekundomer.
5. Foto elektrokallorimetr yamasa Snyollen ásbapı.
Bes cilindrlerde izertlenetuǵın ılaylı suw alıp, tındırıwǵa qóyıladı. Suwdı cilindrda tındırıw waqıtı kestede kórsetilgen (ol oqıtıwshı tárepinen ózgertiliwi múmkin).
Cilindrlerdegi ılaylı suwdı tındırıw waqıtı τ, daq.
Keste

Silindr nomeri	Suwdı tındırıw waqti τ, minut
1 2 3 4 5	10 15 20 25 30

Hár bir cilindr ushın belgilengen tındırıw waqıtı ótkennen keyin, bálentligi h (mm) olshenedi. Pipetka járdeminde suwdiń joqarı qatlamı ajıratıp alınadı hám Snyollen ásbapı járdeminde onıń tınıqlıǵı anıqlanadı. Kesteden paydalanıp, suwdiń tınıqlıǵı onıń ılaylılıǵına M (mg/l) aylantırıladı.

Hár bir suw úlgisi ushın (2) formula járdeminde qattı zatlardıń shógiwsheńligi (P) esaplanadı hám (1) formula járdeminde olardıń iriligi (Ol) esaplanadı. Alınǵan nátiyjeler tómendegi kestede jazıladı.
Jadval

Silindr nomeri	Suvdı tindirıw vaqti, τ, daq	Dastlepki suwdıń ilaylanıwı Mg , mg/l	Tindiril gan suv qatlami nıń biyikligi gi h, mm	Suv dıń tiniqligiP, sm	Tindiril gandan keyin suvdıń loyqaligi Mi , mg/l	Muallaq zarrachalarning cho`kuvchanligi P, %	Zarrachalar ning gidravlik yirikligi, U1, mm/s

Bul keste degi nátiyjeler tiykarında muallaq bólekshelerdiń shógiw iymek sızıqları P f (h) sızıladı hám oǵan qaray, kerekli tındırıw effektine uyqas keliwshi gidravlik irilik U0 anıqlanadı.

Mayda bólekshelerdi belgilengen shóktiriw procenti (Px) tómendegi formula menen anıqlanadı : (9 )
bul jerde Mq=8-12 mg/l - tındırılǵan suwda jol qoyılatuǵın (ruxsat etilgen) qaldıq ılaylılıq

1-súwret. Shókpege kelip túsken qattı bóleksheler muǵdarı (Pi) dıń gidravlik iriligi (U0) ga baylanıslılıǵı.

Keyininen tájiriybe nátiyjelerinen paydalanıp, (4-8) formulalar járdeminde gorizantal tındırgichlardıń kórsetkishleri esaplanadı.
Ílaylılanıp atırǵan tındırgishta suwdiń turıw waqıtı (T0, saat ) tómendegi formula menen esaplanadı :
 (10)
Bul jerde H - suw shógiw regioniniń bálentligi, m.
tx -U0 - ga uyqas keliwshi tındırıw waqıtı (sekund ).
Sınaq sorawları
1. Jumıstı orınlaw rejimin túsindiriń.
2. Shókpediń gidravlik iriligi qaysı formula járdeminde esaplanadı?
3. Shókpediń shógiwsheńligi qaysı formula járdeminde esaplanadı?
4. Qum uslaǵıshlardan qashan paydalanıw múmkin?
5. Qum uslaǵıshlardı esaplaw rejimin túsintiriń.
6. Qattı bólekshelerdi shóktiriw dárejesi qaysı formula járdeminde esaplanadı?
7. Tındırǵıshta suwdı turıw dawam etiw waqti qaysı formula járdeminde esaplanadı?
8. Tındırǵıshtıń keńligi (eni) hám uzınlıǵın qanday esaplaw múmkin?

1. 
   Gruppalarǵa beriletuǵın tapsırmalar
   
2. 
   1-gruppa. Jumıstıń atı, onıń maqseti hám kerekli qurallardı úyrenedi.
   
3. 
   2-gruppa. Jumıstıń teoriyalıq bólegin úyreniw, tiyisli oy-pikirler qılıw.
   
4. 
   3-gruppa. Ólshew hám nátiyjelerdi esaplaw bólegin úyreniw.
   
5. 
   4-gruppa. Nátiyjelerdi alıw.
   
6. 
   5-gruppa. Juwmaqlar qılıw hám ǵárezsiz oylaw