3 – Leksiya. So’ndirilmegen ha’k ha’m uglerod qos oksidin aliwdin’ teoriyasi ha’m texnologiуаliq esaрlari

11-Suwret. Hákti túsirip alıw ushın mexanizm (ulita):
1 – aylanba relsli jol, 2 – rolikler, 3 – ótkermeli (privodlı) shesternya,
4 – tisli shesternya, 5 – ulita, 6 – qalpaq, 7 – gewek val, 8 – pechtiń tómengi kojuxı, 9 – aylanba stol, 10 – aylanba transporter, 11 – aǵıw ornı (techka),
12 – qalaqlı túsiriw mexanizmi (trefel).

Túsiriwshi mexanizmniń tiykarǵı bólimi (11-súwret) – ulita 5. Ol tóbesi joqarıǵa qaraǵan konustı payda etiwshi, vint tárizli bet kórnisinde boladı. Sızılmada bunday bet suw ógizdiń baqanshaǵın eske saladı. Bul qurılma áste aylanǵanda (0,5-2 ayl/min), qıya vinttiń ústinde jaylasqan hák, tómenge qaray jıljıp, ústinde jatqan bólekshelerdi ózi menen alıp ketedi, hák pechtiń shaxtasınan buralıp shıqqan sıyaqlı bolıp shıǵadı. Bul qurılmanı suw ógizdiń baqanshaǵına uqsaslıǵı saldarınan, sonday-aq mexanizmniń, qaraǵanda kózge belgisiz dárejede ásten aylanıwı sebebinen, ulita (suw ógiz) dep ataydı. Ulita polat kolcolarǵa tirelgen, segiz dana roliklerde 2 jatadı, hám sheńber boylap relsli jolda 1 júredi. Ulita tisleri tómen qaraǵan, tisli shesternyalardan 4 turıwshı, berilis járdeminde hám berilisler sisteması arqalı elektromotor menen baylanısqan, ótkermeli (privodlı) shesternya 3 arqalı aylandırıladı. Ulita aylanǵanda hák qır dógeregi boylap, oraylasqan túrde jaylasqan qozǵalmas aylanba stolǵa 9 bir tegis túsiriledi. Ol jerden jıynalıw shamasına qaray tómende jaylasqan óz aldına motordan háreketke keliwshi, aylanba tronsporterǵa 10 tógiledi. Transporter aylanǵanda onıń ústindegi hák, transporterdiń ústinde techkanıń qasında qatırılǵan (súwrette kórsetilgen), qozǵalmas pıshaq járdeminde techkaǵa 11 taslanadı. Keyin, trefel dep atalıwshı qalaqlı túsiriwshi mexanizm 12, hákti lentalı transporterǵa saladı hám keyin onı saqlaw bunkerine alıp barıwshı, aylanba transporterge jetkerip beredi.

Trefel, yamasa sektorlıq azıqlandırıwshı, tek hákti túsiriw ushın emes, al pechtiń tómengi tárepiniń germetizaciyası ushında xızmet etedi. Ulitanıń kósheri boylap ishi gewek val 7 jaylasqan, oǵan joqarısınan hák túsip ketiwinen qorǵaw ushın, ol qalpaq 6 penen qorshalǵan. Usı val boylap qalpaqtıń astına, janılǵınıń janıwı ushın zárúr bolǵan hawa beriledi. Bunnan tısqarı, hawa ulitanıń periferiyaları boylap, túsip kiyatırǵan ıssı hákke qarama-qarsı túrde beriledi. Hawanı beriw ushın, arnawlı, shixtanıń jumıs sharayatına hám júklengen shixta qabatınıń biyikligine baylanıslı 1,9-4,93 kPa (220-370 mm.suw.baǵ.) dı qurawshı qarsılıǵın jeńiwge uqıplı ventilyator xızmet etedi. Tómende, kirgizilgen hawanıń basım beriwi, ulıwma túsiriwshi mexanizmdi germetizaciyalawǵa májbúrleydi, bunıń ushın pechtiń tómengi tárepi polat kojux 8 penen jabılǵan.
Sırt ellerdegi soda zavodlarınıń hák tası pechlerinde hákti valikli túsirgishler (12-súwret) járdeminde túsiredi. Valikli túsirgishler qollanǵanda pech shaxtasınıń dóngelek kesimi suwıtıw zonasında tarayadı hám bara-bara túsirgish ólshemindey kvadratqa aylanadı. Valikli túsirgish jigirma dana tisli valiklerden 2 turadı, olar juplasıp biri ekinshisine qarama-qarsı aylanadı, bul túsirgishke túsken “kozlı” dep atalıwıshı úyindini buzıwǵa imkaniyat beredi. Ulitalı pechlerde bul jumıstı qoldan orınlawǵa tuwra keledi.
Pech shaxtasınıń tómengi bólimindegi valiklerge podshivnik ornatıw ushın kesesine aralıq (balka) 3 qoyılǵan, ol shaxtanıń shıǵarıwshı kvadrat tárizli kesimin eki tuwrı múyeshli sańlaqqa ajıratadı, olarda eki sekciyadan valikler ornatılǵan. Valiklerdiń hár bir sekciyasına óz aldına, berilisli qurılmalı elektrodvigatel 1 xızmet etedi. Valikli túsirgishte hár bir sekciya dvigateliniń aylanıw jiyiligin óz-aldına tártiplestiriw múmkinshiligi kózde tutılǵan, bul pech kesiminiń hár qıylı uchastkalarında háktiń túsiriliw jedelligin tártiplestiriw imkanın beredi hám usınıń menen kúydiriw zonasınıń gorizontallıǵın saqlaydı. Valiklerdiń astında hákti qabıllawshı bunker jaylasqan, bul jergede, pechte janılǵınıń janıwı ushın zárúr bolǵan, hawa beriledi. Hawa bunkerden pechke, valiklerdiń arasınan ótip, pechtiń barlıq kesimi boylap ótedi, bul hawanıń shaxtada bir tegisrek bólistiriliwine iykemlestiredi (ulitanı qollanǵanda hawanıń periferiyalar boylap beriwge qaraǵanda). Valikli túsirgishtiń jumısı isenimli, xızmet kórsetiwi hám ońlanıwı ápiwayı, ulitaǵa qaraǵanda 4 ese jeńil.