3 – Leksiya. So’ndirilmegen ha’k ha’m uglerod qos oksidin aliwdin’ teoriyasi ha’m texnologiуаliq esaрlari

(mm.sın.baǵ.)	10,5	12,9	15,5	21,1	31,3	61,2	316,5	602,5
760,0

Bul maǵlıwmatlardan kórinip turǵanınday, nıń ústindegi niń basımı, na zárúr bolǵanına qaraǵanda, bir qansha tómen temperaturada atmosferalıq basımǵa jetedi (2-tablicaǵa qarań), yaǵnıy magniy karbonatı jeńil tarqaladı. Olay bolsa, uglerod qos oksidin alıw ushın tı ábden jaramlı material bolar edi. Biraq payda bolıwshı ammiakti nen regeneraciyalaw ushın jaramsız. Magniy oksidi suw menen júdá ásten sóndiriledi. Bunda payda bolıwshı magniy gidroksidi – , kalciy gidroksidine – qaraǵanda, derlik 200 ese tómen eriydi (komnata temperaturasında), hám sonlıqtan aktivligi kem. Magniy oksidi, hák tası pechlerinde payda bolıwshı, basqa birikpelerdiń balqıtpasında eriwge uqıplı, bunda ol suyıq fazanıń payda bolıw temperaturasın páseytedi. Usı sebepke bola pechtiń shamotlı qaplamasınıń jemiriliwine kómeklesedi. Solay etip, karbonatlı shiyki zattaǵı tı, zıyanlı aralaspa sıpatında qaralıwı tiyis.
Karbonatlı shiyki zattıń hám janılǵınıń ıǵallıǵın puwlandırıw ushın, qosımsha janılǵı sarıplanıwı talap etiledi. Janılǵınıń janıwı ushın qosımsha muǵdarda hawa zárúr, onıń quramındaǵı azot pechte alınıwshı uglerod qos oksidin suyıltıradı. Solay etip, ıǵallıqtıń bolıwı zıyanlı. Tek nıń tarqalıwına talap etiliwshi janılǵınıń teoriyalıq sarıplanıwında, 100 kg na 5,4 kg uglerod zárúr bolatuǵınlıǵın esaplaw múmkin. Bul jaǵdayda 40 % kól. shamalas nen turıwshı gaz alınıwı múmkin bolar edi. Ámeliyatta bárhulla jıllılıqtıń ısırap bolıwına jol qoyıladı, onıń ólshemlerinen is júzinde sarıplanǵan janılǵı hám hawa muǵdarı, sonıń menen birge pech gazindegi niń konsentraciyası da baylanıslı boladı. Tómende janılǵı sarıplanıwınıń gazdegi niń konsentraciyasına tásiri kórsetilgen:

100 kg na uglerodtıń muǵdarı, kg	7	8	9	10	11	12	14
CO2 niń konsentraciyası, kól.%	41,9	39,9	38,2	36,9	35,6	34,7	33,7

Óndirislik sharayatlar ushın kalciy karbonatınıń tarqalıw tezligi úlken áhmiyetke iye, kúydiriw waqtınıń uzaqlıǵı, bul demek, pechtiń ónimdarlıǵıda oǵan baylanıslı.

niń tarqalıwı bóleksheniń betinen ishine qaray júredi. Bóleksheniń tarqalǵan hám tarqalmaǵan bólimleri arasındaǵı bóliniw shegarasın sırtqı kórnisi boyınsha ayırıw múmkin. Bóliniw shegarasınıń tereńge súńgip barıw tezligi boyınsha tarqalıw tezligi haqqında bahalaw múmkin. Tarqalıw tezligi baylanıslı bolǵan, baslı faktor – qorshaǵan ortalıqtıń temperaturası. Grafikten kórinip turganınday (4-súwret), temperaturanıń artıwı menen nıń tarqalıwı tezligi birden ósedi.
Bólsheklerdiń tolıq kúydiriliw uzaqlıǵı da bólekshelerdiń ólshemlerine baylanıslı (5-súwret). Kúydiriw uzaqlıǵı kúydiriliwshi materialǵa jıllılıq beriw tezligine baylanıslı boladı, yaǵnıy janılǵınıń janıw tezligine, janıw ónimleriniń aralastırılıw sharayatlarına, kúydiriliwshi material menen kontaktlesiw betine h.t.b. Kokstiń ornına janılǵı sıpatında antracitti qollanıw kúydiriw uzaqlıǵın artırıp jiberedi, óytkeni antracit kokske qaraǵanda tıǵızraq hám ásten janadı. Pechtegi gaz aǵımı háreketi tezliginiń kúsheyiwi kúydiriwdi jedellestiredi, óytkeni bunda janıw ónimleriniń aralastırılıwı jaqsılanadı. Solay etip, kúydiriw uzaqlıǵına kóplegen faktorlar tásir etiwi múmkin, olardıń ishinde eń baslısı kúydiriw zonasındaǵı temperatura bolıp esaplanadı. Kóp muǵdarda “kóp taplanǵan” ónım payda bolmawı ushın, temperaturanı 1250 ⁰C tan joqarı kóteriw usınıs etilmeydi.

Tarqalııw sızıǵınıń kóteriliw tezligi, sm/saat	Q orshaǵan ortalıqtıń temperaturası, ^0C	Bólekshelerdiń qalıńlıǵı, sm	Kúydiriw waqtı, saat