3 – Leksiya. So’ndirilmegen ha’k ha’m uglerod qos oksidin aliwdin’ teoriyasi ha’m texnologiуаliq esaрlari

3. Hák tasın kúydiriw pechleri bóliminiń úskeneleri hám oǵan xızmet kórsetiw
Hák tasın-kúydiriw pechi tiykarǵı úsh bólimnen turadı: shaxta, júklewshi hám túsiriwshi mexanizmler. Hák tasın kúydiriw pechleriniń gerbish órilgen vertikal shaxtası hár qıylı ólshemlerge iye bolıwı múmkin. Shaxtasınıń ishki diametri 2,3 ten 8 m ge shekem hám biyikligi 12,3 ten 36,6 m ge shekem bolǵan pechler boladı. Pechtiń diametri artıp barıwı menen onıń ónimdarlıǵı asadi, ol shaxtanıń ishki kesiminiń 1 m² nan alınıwshı háktiń múǵdarın kórsetedi. Biraq pechtiń diametrin úlkeytiw, onıń kese-kesimi boylap shixtanıń hám hawanıń bir tegis bólistiriwindegi qıyınshılıqlarǵa baylanıslı boladı. Pechtiń biyikligin asırıw hák penen hám gaz benen alıp ketiliwshi jıllılıqtıń ısırap bolıwın kemeytedi, bul janılǵı sarıplanıwın kemeytedi hám gazdegi niń koncentraciyasın asıradı. Ekinshi tárepten, pechtiń biyikligi joqarılawı menen shixta qatlamınıń qarsılıǵı artadı, usınıń aqıbetinde, hawanı jetkerip beriw ushın energiya sarıplanıwı artadı. Sonday-aq pechtiń joqarısına karbonatlı shiyki zattı hám janılǵını kóteriwge sarıplanatuǵın shıǵınlar kóbeyedi.
Házirgi waqıtları shaxtasınıń diametri 6,2 m hám biyikligi 22,6 m bolǵan pechler qollanıladı. Shaxtanıń forması cilindr kórnisinde. Shaxtasınıń diametri 3,5 m den úlkenlew bolǵan pechlerdiń cilindrlik forması, pechtiń tómenine qaray kesilgen konus formasına aylanadı. Tap usınday ótiw shaxtanıń bazı-bir konstrukciyalarında da hám onıń joqarı bóliminde de ushırasadı. Usınıń arqasında, shaxtasnıń ólshemleri júklewshi hám túsiriwshi mexanizmlerdiń ólshemlerine iykemlesedi. Bunnan tısqarı, shaxtanıń joqarǵı hám tómengi kesimleriniń kishireyiwi menen shixta hám hawa pechke kelip túskende, olardıń bir-tegis –bólistiriliwi jeńillesedi.
7-súwrette shaxtasınıń ishki diametri 4,7 m hám biyikligi 18 m bolǵan pech kórsetilgen. Shaxta ishki tárepinen otqa shıdamlı (shamotlı yamasa xromagnezitli) gerbish 4 penen órilgen. Shamotlı gerbishtiń 40 % mas. hám 60 % mas. nen turadı. Onıń otqa shıdamlılıǵı (yamasa jumsartıw temperaturası) 1580-1770 ⁰C. 196 kPa (2 kgs/sm²) basım astında onıń deformaciyalanıp baslawı 1190-1500 ⁰C lardan baslap-aq bayqaladı. Sonlıqtan kúydiriw zonasında 1200 ⁰C tan joqarı temperaturalarda qaplamanıń balqıwı ámelge asıwı múmkin. Xromomagnezitli gerbishtiń otqa shıdamlılıǵı 2000 ⁰C, kPa (2 kgs/sm²) basım astında onıń deformaciyalanıw temperaturası 1450-1680 ⁰C tı quraydı, yaǵnıy ol ádewir isenimlirek hám shamotlı gerbishke qaraǵanda, uzaq waqıt kapital ońlawsız jumıs islewi múmkin.