3 Amaçlarımız

3


Amaçlarımız  

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• 
  Metot etüdünün iş etüdü içerisindeki konumunu ve önemini açıklayabilecek,
  

• 
  Metot etüdünün bir işlem sürecinin kavramsal boyutu olduğunu tanımlayabilecek,
  

• 
  Metot etüdünün sembollerini ve aşamalarını listeleyebilecek,
  

• 
  Bir işin en kolay, en ekonomik, en çabuk ve en etkin nasıl yapılabileceğini açıklayabilecek,
  

• 
  Metot etüdü tekniğini hayatın her alanında uygulayabilecek
  

bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar

Verimlilik

Üretkenlik

Metot etüdü

İş akışı

Süreç değerlendirme

İşlem, muayene, stok, taşıma, gecikme

Metot mühendisliği

Yerleşim düzenlemesi

İçindekiler

• 
  Giriş
  
• 
  Verimlilik ve üretkenlik
  
• 
  İş etüdünde metot etüdü ve iş ölçümünün yeri ve ilişkileri
  
• 
  Metot etüdü, tanım, tarihsel gelişim
  
• 
  Metot etüdünde uygulama nasıl yapılır?
  
• 
  Mevcut yöntem ve alternatif çözümler
  
• 
  Metot etüdünde kullanılan şema ve grafikler
  
• 
  Metot mühendisliği ve iş etüdünün temel öğeleri
  
• 
  Metot geliştirme açısından üretim faaliyetlerinin önemi
  
• 
  Yerleşim düzenlemesinin metot etüdündeki yeri ve uygulama nedenleri
  
• 
  İş etüdü uygulamalarında insan ve önemi
  

Metot Etüdü
GİRİŞ

Kaynakların kıt, ihtiyaçların sınırsız olduğu dünyamızda, mevcut kaynaklarımızı ne kadar etkin kullandığımız yaptığımız işin değerini belirleyen en önemli faktördür. Bu ise işin odağındaki insanın işi ne kadar kolay, ekonomik, gecikmelere izin vermeksizin yaptğına bağlıdır. Yapılan işin değerini onu kullanan belirleyecektir. O halde müşteri (iç veya dış), iş yapandan her türlü israfa engel olacak bir düşünce tarzı içerisinde, elindeki kaynakları ne kadar etkin kullanarak ürün, mal veya hizmet elde ettiğine bakacaktır. O halde yapılmakta olan bir iş, gerçekleştirildiği süreç bazında analiz edilmelidir. Hangi işlemlerden geçtiği, hangi yollarla taşındığı, stok ihtiyacı, muayene yani kalitesinin tespiti için yapılacak gözlemler, olabilecek gecikmeleri ile detaylanmalı ve artık o iş ile ilgili bir yol haritası olarak sembolleştirilmeli ve standartlaştırılmalıdır.

Bu ünitede her türlü israfın giderilmeye uğraşıldığı, adına “Yalın Düşünce” dediğimiz düşüncenin eyleme dönüşmesinin ilk adımı olan metot etüdü teknikleri kavramının ayrıntılı açıklaması, örnek ve uygulamalarla verilecektir.

VERİMLİLİK ve ÜRETKENLİK

Verimlilik genel olarak “belirli bir zaman diliminde üretimden elde edilenlerin (çıktıların) fiziksel ya da parasal değerinin aynı dönemde kullanılan üretim faktörlerinin (girdilerin) fiziksel veya parasal değerine oranı” şeklinde ifade edilebilir. Buna göre verimlilik artışı için, girdinin sabit tutularak çıktıların arttırılmasının ya da daha az girdi ile aynı veya daha fazla çıktının elde edilmesinin sağlanması gerekir. Üretkenlik ise ürünlerin fiziksel anlamda ifadesidir. Yani bir buzdolabı fabrikasının yıllık 300.000 adet buzdolabı üretim kapasitesi, tesisin ürün adedi üzerindeki teknolojik verileri , onun üretkenliğini belirlerken; üretim faktörlerinin (tesis, malzeme, tezgah, işgücü, sermaye, karlılık vb.) girdi/çıktı oranı yukarıdaki bölümde de belirtildiği gibi verimlilik olarak ifade edilecektir. Aynı şekilde bir evin yemek ihtiyacı için kullanılan hammaddelerin (sebze, un, kuru yaş bakliyat,yağ vb.) yemeği hazırlayanın daha az bakliyat , daha az yağ ve daha az enerji (doğal gaz, elektrik) kullanarak aynı yemek miktarını ve lezzetini hedeflemesi verimlilik ve üretkenliğin artışını simgeler.

Günümüzde hızlı nüfus artışına bağlı olarak tüketim isteklerinin çeşitlenerek artması, tüketici bilincindeki değişiklikler, hızlı ürün değişikliği gerekleri ve buna karşın kaynakların giderek kıtlaşması; bu kıt kaynaklardan olabildiğince verimli yararlanılmasını bir zorunluluk haline getirmektedir. Öte yandan verimli çalışan işletmeler, artan ulusal ve uluslararası rekabet ortamında rakiplerine karşı önemli üstünlükler elde edebilmektedirler. Bu nedenle her türlü mal ve hizmet üretiminde verimlilik artışı sağlayacak olanakların araştırılması işletmelerin, kurumların ve kişilerin her zaman gündemlerinde olması gereken bir konudur.

Verimlilik tekniklerinin etkin olarak kullanıldığını söylemek oldukça zordur. Aksine kıt olan kaynaklarımızı (insan, makina, malzeme, enerji, vb) oldukça kötü kullanıyor olmamız üzücü bir gerçektir.

Kaynaklarımızı kötü kullanıyor olmamızın ana nedenleri olarak; genel olarak verimlilik kültür ve bilincine sahip olamayışımız ve verimlilik artırma teknik ve yöntemlerini bilmiyor olmamız gösterilmektedir.

Verimliliği artırmaya yönelik teknikler genel olarak Endüstri Mühendisliği konuları arasında yer almaktadır. Tanımda endüstri mühendisliği; mal ve/veya hizmet üretmeye yönelik sistemlerin tasarım, kuruluş ve işletimlerinin en iyi ve ekonomik olmasını sağlamayı amaçlayan bir mühendislik dalıdır. İş etüdü, hareket etüdü ve bunlara bağlı olarak yerleşim yeri düzenlemesi Endüstri Mühendisliğinin ’ nin önemli teknikleridir. Bu nedenle de İş Etüdü çalışmaları sürekli gelişmektedir.

İŞ ETÜDÜNDE METOT ETÜDÜ VE İŞ ÖLÇÜMÜNÜN YERİ VE İLİŞKİLERİ

Bir işin birim başına daha az masraf ile daha kısa zamanda ve daha kolay yapılabilmesini sağlamak amacı ile bütün faaliyetlerin sistematik incelenmesi, “iş etüdü” olarak tanımlanabilir. Diğer bir tanıma gore iş etüdü; işgücü, makina, malzeme ve teçhizattan en yüksek verimlilik düzeyinde yararlanmak ve insan yapısına en uygun çalışma şeklini belirlemek amacı ile işin yeni metodunu geliştirmek ve geliştirilen metotun standart süresini hesaplamaktır.

Tanımı ve Önemi

İş etüdü, insan çalışmasını bütün ilişkilerini de göz önüne alarak inceleyen ve bu durumu etkileyen bütün etmenleri gelişme olanağı yaratabilmek amacı ile sistematik bir şekilde araştırmaya yönelen bir teknik olup özellikle metot etüdü ve iş ölçümü teknikleri ile kullanılan genel bir kavramdır.

İş etüdü, mevcut kaynaklardan fazla sermaye yatırımı yapmaksızın en yüksek oranda yararlanılmasını sağlayabilir. Bu da verimlilik ile olan yakın ilişkisini gösterir.

Üretim birimlerinde işlemlerin incelenmesi, düzeltilmesi yeni çalışmalar değildir. Pek çok yönetici önemli düzenlemeler yaparak verimliliği artırmayı başarabilmişlerdir. Ancak bu inceleme ve düzenlemeler belli bir sistematik içerisinde yapılamamıştır. İş etüdünün önemi de burada ortaya çıkmaktadır. İş etüdünün önemi ve yararlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:

1. 
   İşlemleri yeniden inceleyip, düzenleyerek bir üretim biriminin verimliliğini artırır. Bu yöntem normal olarak tesisat ve donatım için çok az yatırım gerektirir.
   
2. 
   İşlemle ilgili bütün etmenleri göz önüne alır.
   
3. 
   Elde edilen tasarruflar gözle görülür.
   
4. 
   Üretim planlamasının gerektirdiği performans standartlarının konmasını sağlayan en iyi yöntemdir.
   
5. 
   Üretim yapılan her yerde kullanılabilir.
   
6. 
   Karar vericinin elinde etkin bir inceleme ve değerlendirme aracıdır.
   

İş etüdü uzmanı, işgöreni ele alırken iyi bir yaklaşımda bulunmazsa öncelikle işgörenlere ve sonra da yönetime ters düşer. Genellikle Türkiye’deki durum da budur. Etüt uzmanına karşı bir ön yargı mevcuttur. İşgören işinden olabileceği endişesini taşımaktadır. Uygun bir anlatımla işgörene etüdün yararlarını ve özellikle kendisine çalışma koşulları yönünden getirilecek rahatlığı anlatmak gereklidir.

Şekil-1 İş Etüdü, Metot Etüdü ve İş Ölçümünün İlişkileri (ILO 1966, International Labor Office .Geneva)

METOT ETÜDÜNÜN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ

Metot etüdü tanım olarak; “Bir işyerinde veya iş yapılan bir ortamda, işlerin nasıl yapıldığı ve daha iyi nasıl yapılabileceği ile ilgilenir. Her türlü israfın önlenmesine ilişkin inceleme için çalışır. Bir faaliyetin yapılmasının en uygun yöntemini belirler.” şeklinde veya “Bir işin mevcut ve önerilen metotlarla yapılmasına ait verilerin sistemli bir biçimde toplanması ve irdelenmesi yoluyla daha kolay ve verimli metotlann geliştirilmesi ve (mümkünse) maliyetin düşürülmesidir“ şeklinde tanımlanabilir. O halde öncelikle “iş” kavramı nedir? İş, “bir sonuç elde etmek, herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak yapılan etkinlik, çalışma veya bir değer yaratan emek” veya “üzerinde fiziksel ve/veya zihinsel bir değer katılarak ortaya çıkan etkinlik” olarak özetlenebilir. Tanımlar, girdilerle çıktıları karşılaştıran verimlilik sürecinin, metot ile olan ilişkisini son derece net göstermektedir. Bir iş olarak tanımlanan her türlü faaliyet metot etüdünün konusudur. Bir buzdolabı üretimi, yemek yapımı sırasında yapılan hareketler, bir hastane laboratuarında kan tahlili sırası bekleyen hastalar ve kan alan hemşirenin hareketleri, bir büro çalışanının dosya işlemleri vb. bu faaliyetlere örnek olarak gösterilebilir. Metot etüdü kapsamında söz konusu hareketler detaylı olarak incelenmektedir. Üretim/hizmet içeriğinde barındırdığı “değerler” ve bunların akışları iş analizinde başta metot olmak üzere etüdün temel konularıdır.

Metot etüdünün tarihçesi, iş etüdü tarihçesidir. Öncelikle metotu ortaya koyan çalışmaların sonunda, yani akışın belirlenmesi durumunda, diğer analitik faaliyetlere girişilebilecektir. Bu nedenle iş etüdü konusunda ilk yazılı çalışmalar M. Ö. 1686-1728 yıllarında Babil Kralı Hammurabi'nin yaptırdığı inşaatlara, M.Ö 200 yıllarında yapılan Çin Seddi inşaatlarına, Hristiyan din adamı Augustinus'un bir gümüşçü ustasının atölyesine M.S. 400 yıllarında yaptığı ziyaret ve orada gördüğü iş bölümü çalışmalarına aittir.

Son 200 yılda önemli gelişme gösteren İş Etüdü çalışmalarında kayda değer ilk çalışma, 1762 senesinde Cenevre'de genç mühendis Peronnet'in toplu iğne üretimi üzerine yaptığı iş etüdü çalışmasıdır. 10 işgörenin her birinin baştan sona bir iğne üretiminin tamamını yaparak gerçekleştirdikleri günde 200 adetlik top1u iğne üretimini, iş akışını 18 ayrı işleme ayırarak, ayrıca basit işyeri ve aracı düzenlemeleri ile söz konusu işgörenlere bu işlemleri dağıtarak günde 48.000 adede çıkarmıştır. Böylece maliyetleri önemli ölçüde düşürerek toplu iğne fiyatını da herkes tarafından alınabilir hale getirmiştir. Daha sonraki önemli gelişmeler F.W. Taylor, F. B. Gilbreth, L.M. Gilbreth, H. Fayol ve C. E. Bedaux'a aittir. Bu kişilerin çalışmaları aynı zamanda “Bilimsel Yönetim” ve dolayısı ile de “Endüstri Mühendisliği”nin tarihçesi olarak kabul edilmektedir (Tanyaş, 1995).

Her yönetici bulunduğu kuruluşta, kaynakları o kuruluşun amaçlarını gerçekleştirecek biçimde kullanmakla yükümlüdür. İşgören ürettiği üründe ve yaptığı hizmette bu yaklaşımı izlemekle yükümlüdür.

Bu kaynakların en önemlileri olan insan; makina, takım, çalışma alanı ve malzemenin kullanılmasıyla yakından ilişkili olduğu için iş etüdü, her kademeden yöneticiyi ve işgöreni yakından ilgilendiren bir konu olarak kabul edilir.

Örneğin, daha iyi bir iş yeri yerleşimi ile insan ve malzemenin daha az hareket etmesi sağlanabilir; makinaların daha iyi kullanılması, teknolojiden, otomasyondan yararlanılması üretimi arttırabilir veya ara stokların tezgah veya iş istasyonu önündeki yığılmasını önlenebilir; işin yapılış yöntemleri değiştirilerek, basitleştirilerek, gerekirse birleştirilerek veya ortadan kaldırılarak insan gücünden tasarruf edilebilir.

Üretkenlik üç boyutlu bir kavramdır:

• 
  işin metodu
  
• 
  hızı
  
• 
  insan-malzeme-takım-teçhizat kullanımı.
  

Bu öğelerden zaman ve kaynaklarla ilgili olanlarında doğal kısıtlamalar olduğu halde, metot üzerinde hiç bir kısıt yoktur. Başka bir deyişle işin yapılış yöntemi değişikliğe çok açıktır.

Kısacası ideal bir işletmede;

• 
  Hammade-Malzeme
  
• 
  Tesis,
  
• 
  Tezgah,
  
• 
  İşgören,
  
• 
  Zaman,
  
• 
  Enerji vb.
  

Yukarıdaki kaynakların en verimli şekilde kullanılması için planlama faaliyetleri yapılmalıdır. Amaç iş standartını aşağıdaki dökümanlarla düzenli hale getirebilmek ve bu dökümantasyondan da sürekli gelişim esnasında yararlanmaktır. Bir aile kurumunda ailenin geçimi ile sorumlu bireyler ile yemek yapımı ile sorumlu bireyin bazı kaynaklara sahip olması gerekir. Malzeme olarak un, yağ, bakliyat, sebze vb; tesis olarak bir mutfak, tezgah olarak bir fırın, ocak, yemeği yapacak kişi yani insan ve de bu yemeğin yapıldığı zaman bu kaynaklardır. Sürece dahil olan herkes “Yemeğin daha iyi olması için acaba neler yapmalıyım?” sorusunu sormalı yani metodu sorgulamalıdır.

500 gr. undan, 700 gr. çibörek yapılabiliyor.Eğer aynı miktardaki undan 800 gr. çibörek çıkarabilirseniz, verimlilik artışınız ne olur?

METOT ETÜDÜNDE UYGULAMA NASIL YAPILIR?

Metot etüdü yukarıdaki bölümde de anlatıldığı gibi, daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların öncelik sıralı (sistematik) olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.

Frank GILBRETH tarafından ortaya atılan “hareket etüdü”, “metot etüdü” ile aynı alanı kapsamakla birlikte, bugünkü uygulamada hareket etüdü terimi yerine çok daha yaygın olarak “metot etüdü” terimi kullanılmaktadır. Hareket ekonomisi ilkeleri ise izleyen bölümlerde detaylı açıklanmaktadır.

Metot etüdünün konuları şunlardır:

• 
  Süreçlerin,yöntemlerin ve faaliyetlerin düzeltilmesi, düzenlenmesi,
  
• 
  Fabrikanın, atölyenin, kısaca işin yapıldığı yerin düzeninin, tesisat ve donanım tasarımlarının düzeltilmesi; insan kullanımına uygun tasarlanması,
  
• 
  İnsan gücünde artırım sağlanması ve aşırı yorgunluğun azaltılması,
  
• 
  İşgücü, makine, malzeme kullanımının düzeltilmesi, düzenlenmesi,
  
• 
  Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi.
  

Kısaca ve basit olarak kavramı aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz;

Önce Metotu seçtikten sonra

METOT ETÜDÜnün AŞAMALARI VE İZLENECEK YOL

Metot etüdünde izlenecek yöntem genellikle aşağıdaki gibi olmalıdır:

1. 
   Problemin belirlenmesi
   
2. 
   İlgili bilgilerin toplanması
   
3. 
   Toplanan bilgilerin derlenip analiz edilmesi
   
4. 
   Alternatif çözümlerin geliştirilmesi
   
5. 
   Karar verilmesi
   
6. 
   Uygulamaya geçiş
   
7. 
   Düzeltici kararlar alınması
   

Metot etüdü çalışmalarında yukarıdaki çerçeveye uyulması kaydı ile yer alan faaliyetler şunlardır:

1. Üzerinde metot etüdü yapılacak işin seçiminde bazı faktörlere dikkat edilmesi

1. 
   Yapılan işin ömrü ve yinelenebilir olma özelliği
   
2. 
   Makine, teçhizat ve insan güçlerinin kullanım oranları
   
3. 
   İşin toplam maliyete katkısı
   
4. 
   Aksaklık ve hata belirtilerinin derecelerinin belirlenmesi
   

2. İşin özelliklerini belirleyecek bazı bilgilerin derlenmesi

1. 
   Mevcut işlemler tespit edilmelidir. Bu amaçla işlemlerin listesi hazırlandıktan sonra süreç akış, işgören-makina, gerekli ise, sağ-sol el diyagramları hazırlanır.
   
2. 
   Mamulün özelliklerine ilişkin olarak kullanılacak malzemeler kapasite spesifikasyonları, toleransları tespit edilir.
   
3. 
   Kullanılan takım ve teçhizatın çalışma hızı, kapasite ve maliyeti, bakım, ömür, v.b. özellikleri bulunur.
   
4. 
   İşgücüne ilişkin özellikler tespit edilir.
   
5. 
   İşyeri çalışma koşulları ile ilgili bilgiler toplanır.
   

3. İş etüdü ve ergonomi kavramı ve teknikleri kullanılarak işin detaylarının eleştirerek incelenmesi

1. 
   Ne yapılıyor?
   
2. 
   Neden yapılıyor?
   
3. 
   Nerede yapılıyor?
   
4. 
   Kim yapıyor?
   
5. 
   Ne zaman yapılıyor?
   
6. 
   Nasıl yapılıyor?
   

temel sorularına yanıt aranır. Yukarıda açıklanan temel soruları, her kademede tekrarlamak ve yeterli yanı aramak metot etüdünün önemli bir aşamasıdır. Yapılan işler incelenirken sorulması gereken sorular dört ana grupta toplanır.

Amaç ile İlgili Sorular

• 
  Ne yapılıyor?
  
• 
  Neden yapılıyor? (Gerekli mi?)
  
• 
  Daha başka neler yapılabilir?
  
• 
  Ne yapılmalıdır?
  

Yerleşim ile İlgili Sorular

• 
  İş nerede yapılıyor?
  
• 
  Neden orada yapılıyor?
  
• 
  Daha başka nerede yapılabilir?
  
• 
  Nerede yapılması gerekir?
  

İşlem Öncelik Sırasi ile İlgili Sorular

• 
  İş ne zaman yapılıyor?
  
• 
  Neden o zamanda yapılıyor?
  
• 
  Daha başka ne zaman yapılabilir?
  
• 
  Ne zaman yapılmalıdır?
  

İş ile İlgili Sorular

• 
  İşi kim yapıyor?
  
• 
  Neden o kişi yapıyor?
  
• 
  Başka nasıl yapılabilir?
  
• 
  Ne şekilde yapılması gerekir?
  

Bu soruları yukarıda verilen sıraya göre sormanın önemli bir avantajı vardır. Eğer ilk grupta yer alan soruların cevabına göre amaç gereksiz görünüyorsa, diğer sorularla ilgilenmeden iş (araştırma) başlamadan iptal edilebilir.

4. Yeni metot geliştirilmesi: İşin elemanları ayrı ayrı incelenerek, geliştirme çareleri belirlenir. Sonra bunlar yeniden bir bütün olarak ele alınır. Burada gereksiz hareketlerin giderilmesi, birleştirme, basitleştirme olanakları araştırılır.

5. Seçilen yeni metotun uygulanmasına geçiş: Bu aşama işi yönetenlere tanıtma ve onay alma aşamasıdır.

6. Uygulamanın izlenmesi ve kontrolü: Bu amaçla gerekli düzeltmeler yapılmalıdır. Çünkü yeni metotun ilk uygulamaları sırasında görünmeyen bazı aksaklıklar çıkabilir. Bu nedenle uygulama bir süre izlenerek ortaya çıkan aksaklıklar belirlenir, gerekli düzeltmeler yapılır.

Bir ev hanımının 5 kişilik (25 adet) çibörek yapması için 1000 gr. un, 250 gr. et (kıyma), 200 gr sıvı yağ gerekmektedir. Ancak ev hanımının son anda gelen bir misafir nedeniyle aynı miktardaki hammaddeden 6 kişilik (30 adet) çibörek yapması gerekmiştir. Aynı malzeme ile 30 adet çiböreği nasıl çıkartırsınız?

METOT ETÜDÜ YAPILACAK İŞİN SEÇİMİ

Metot etüdü yapılacak işin seçiminde,

• 
  Maliyeti, yani ekonomik katkısı,
  
• 
  Teknik, teknolojik talepler ,
  
• 
  İnsan faktörleri;
  

dikkate alınmalıdır. İşletme açısından ekonomik değeri az veya uzun süre uygulanmayacak olan işler üzerinde uzun araştırmalar gerektiren metot etüdü çalışmalarına girmenin sadece zaman kaybına neden olacağı açıktır.

Öncelikle, diğer üretim faaliyetlerini yavaşlatan, engelleyen veya durduran, darboğaz yaratan ve uzun süre uygulanabilecek işler olmasına dikkat edilmelidir. İş istasyonları, atölyeler veya işlemler arasında, çok fazla işgücü ve teçhizat kullanımını içeren uzun mesafeli malzeme hareketleri; çok işçilik süresine gerek duyulan uzun süreli ve tekrarlılık oranı yüksek işlemler bu işlere örnek gösterilebilir.