3-Ma’ruza. Kompyuter dasturiy ta’minotining klassifikatsiyasi (tasnifi) Reja: Sistemaviy dasturiy ta’minot

Servis dasturiy ta’minoti
Servis dasturiy ta’minoti — foydalanuvchiga kompyuter bilan ishlashda qo'shimcha xizmatlar taqdim etuvchi va operatsion tizimlar imkoniyatlarini oshimvchi dasturiy mahsulotlar yig‘indisidan iboratdir.
Biroq, funksional imkoniyatlariga ko‘ra, servis vositalarini quyidagi turlarga ajratish mumkin:
• Foydalanuvchi interfeysini yaxshilovchilar;
• Ma’lumotlami buzilish va qoidasiz kirishlardan himoya qiluvchilar;
• Ma’lumotni qayta ishlovchilar;
• Disk va tezkor xotira qurilmasi o'rtasida ma’lumot almashuvini tezlashtiruvchilar;
• Virusga qarshi vositalar.Tashkil etish va amalga oshirish usuliga ko‘ra servis vositalar qobiqli utilitalar va mustaqil dastur holida taqdim etilishi mumkin.
Qobiqlar va utilitalar orasidagi farq ko‘proq faqat birinchisining unevirsalligi va ikkinchisining ixtisoslashganligida ifodalaniladi. OT ning sozlovchisi boigan qobiqlar operatsion qobiqlar deb ataladi. Utilitalar va avtonom dasturlar tor ixtisoslashgan bo’lib, har biri o‘z vazifasini bajaradi. Biroq utilitalar avtonom dasturlardan farqli ravishda tegishli qobiqlar muhitida bajariladi.
Bunda ular o‘z vazifasini bajarishda OT dasturli va boshqa utilitalar bilan raqobatga kirishadi. Shu bois servis vositalar tasnifi o‘z vazifasi va tashkil etish usullariga ko‘ra ancha shartlidir.Qobiq foydalanuvchiga sifat jihatidan yangi interfeys taqdim etadi. OT foydalanuvchi operatsiya va buyruqlarini ikir-chikirigacha bilishdan ozod etadi. Ko'pgina qobiqlar, masalan,MS DOS oilasiga mansublarining vazifalari fayllar va kataloglar bilan ishlashga yo‘naltirilgan hamda fayllami tez topishni ta’minlaydi.
Utilitalar foydalanuvchiga qo'shimcha xizmatlami (maxsus dasturlar ishlab chiqishni talab etmaydigan) asosan disklar va faylli tizimlar bo‘yicha xizmat ko‘rsatish ko'rinishida taqdim etadi.Utilitalar ko‘pincha quyidagi vazifalami bajarish imkonini beradi:
• disklarga xizmat ko‘rsatish (axborotni tartibga solish, uni saqlash, to'xtatish va tiklash imkoniyati);
• fayl va kataloglarga xizmat ko‘rsatish (xuddi qobiqlar kabi);
• arxivlami yaratish va yangilash;
• kompyuter resurslari haqida, diskli makon xususida, dasturlar o‘rtasida TXKni taqsimlash to‘g‘risida axborot taqdim etish;
• turli rejim va formatlarda matnli va boshqa fayllami bosish;
• kompyutemi viruslardan himoya qilish.
Virusga qarshi himoya dasturiy vositalar viruslami topish va ulami yo‘qotishda qo'llanadi. Virus turli yo'llar bilan boshqa dasturiga kirib oigan holda ko‘payishga qodir boigan dastur demakdir.Dasturlashtirish tili translyatori deb dasturlashtirish tilidan (odat-da) mashina kodiga moslab matnni taijima qiluvchi dasturga aytiladi. Dasturlash tirishning kirish tili, translyator, mashina tili, standart dasturlar kutubxonasi, translyatsiya qilingan dasturlami sozlash va jamlash vositalarini majmuyi dasturlashtirish tizimi deb ataladi. Dasturlashtirish tizimida translyator dasturlashtirishning kirish tilida yozilgan dastumi aniq bir EHMning mashina buyrugi tiliga taijima qiladi. Kirish tilidan taijima qilish usulga bog'liq holda translyatorlar kompilyator va interpretatoiiaiga bo'linadi.
Kompilyatsiyalashgan dastur mashina tilida obyektli modullar turkumiga aylanadi, so‘ngra magnit diskda fayl ko‘rinishidabajarish va saqlanishga tayyor yagona mashina dasturlariga yig‘iladi (jamlanadi). Bu dastur takror translyatsiyasiz bajarilishi mumkin.Interpretator translyatsiya va boshlang‘ich dastur operatorlarini darhol bajarishni amalga oshiradi: dasturlashtirish kirish tilining har bir operatori mashina tilining bir yoki bir necha buyrug'iga translyatsiya qilinadi, ular shu ondayoq diskda saqlanmagan holda bajariladi. Kompilyatorga nisbatan interpretatoming asosiy afzalligi uning oddiyligidadir. Dasturlashning kirish tili quyi darajali deb ataladigan mashina tiliga nisbatan yuqori darajali til deb ataladi.Eng ko‘p tarqalgan dasturlashtirish tillari Basic, C + + , Fortran va boshqalardir. Rivojlanish tendensiyasi — Visual Basic turidagi to'rtinchi avlod tillarining paydo boiishidir.Texnik xizmat ko'rsatish dasturlari deganda kompyuter ish jarayoni yoki umuman hisoblash tizimida diagnostika va xatolami topish uchun dasturiy-apparat vositalarining majmuyi tushuniladi. Ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• EHM va uning ayrim qismlari ishining to‘g‘riligi diagnostik va test nazorati vositalari, shu jumladan ulaming EHMda muayyan lokalizatsiyasi boigan xatolar va shikastlanishlami avtomatik izlash;
• axborot tizimi hisoblash muhiti diagnostik va nazorat qilishning maxsus dasturlari.