3-Mavzu: Bilim. Bilimlar ombori va

Iyerarxik tizimlar.

IBM firmasining Information Management System (IMS) tizimi (ko‘p tarqalgan va taniqli) tipik vakil bo‘ladi. Uning birinchi varianti 1968 yilda paydo bo‘lgan. Hozirgacha ko‘pgina ma’lumotlar bazasi u bilan ishlash imkoniyatiga ega. Bu MB da yangi texnologiyaga va yangi texnikaga o‘tishda etarlicha muammolarni olib keladi.

Ma’lumotlarning iyerarxik strukturasi

Iyerarxik MB tartiblangan daraxtlar to‘plamidan tuziladi. Yanada aniqrog‘i, bir xil turdagi daraxtlarning bir nechta tartiblangan nusxalari to‘plamidan iborat bo‘ladi. Daraxt turi bitta “ildizli” tur yozuvidan va tartiblangan bitta yoki bir nechta daraxt osti turlaridan (ular har biri daraxtning turidir) tashkil topadi. Daraxt turi umuman olganda iyerarxik ravishda tashkil topgan yozuvlar turlari to‘plamini tasvirlaydi.
Daraxt turiga misol (MBning iyerarxik sxemasi):

Bu erda “Rahbar” (Начальник) va “Xodimlar” (Сотрудники) uchun “Bo‘lim” (Отдел) ajdod y’ani davomchi bolib, “Rahbar” va “Xodimlar” esa “Bo‘lim” (avlodlari) davomchilaridir. Yozuv turlari orasida bog‘lanish mavjud.

Bunday sxemadagi ma’lumotlar bazasi quyidagi ko‘rinishda tasvirlanadi (biz daraxtning bitta nusxasini ko‘rsatayapmiz):

Barcha (avlod) davomchi turdagi nusxalar (ajdod) oldingi turdagi umumiy nusxalar bilan yaqin, ya’ni egizak deyiladi. MB uchun to‘liq pastdan -yuqoriga, chapdan-o‘nga o‘tish tartibi to‘liq (o‘rnatilgan) aniqlangan.

IMS da original va standart bo‘lmagan terminlar ishlatilgan: "сегмент" ornida "yozuv", hamda "MB yozuvi" tushunchasida barcha daraxtlar sigmenti tushuniladi.

Ma’lumotlar ustida ish yuritish

Iyerarxik tashkil qilingan ma’lumotlar bilan ish yuritishda quyidagi operatorlarni misol tariqasida namuna qilib olish mumkin:

• 
  MBda ko‘rsatilgan daraxtni topish;
  
• 
  Bir daraxtdan ikkinchisiga o‘tish;
  
• 
  Bitta yozuvdan boshqa daraxt ichiga kirish (masalan, bo‘limdan – birinchi xodimga);
  
• 
  Bitta yozuvdan ierarxiya tartibida boshqasiga o‘tish;
  
• 
  Yangi yozuvni ko‘rsatilgan o ‘ringa qo‘yish;
  
• 
  Joriy yozuvni o‘chirish;
  
• 
  Butunlikni chegaralash.
  

Avlod va ajdodlar o‘rtasidagi murojaatlar yaxlitligi avtomatik tarzda qo‘llab- quvvatlanadi. Asosiy qoidalar: hech bir avlod o‘z ota-onasisiz yashay olmaydi. Shuni ta’kidlash kerakki, shunga o‘xshash bir ierarxiyaga kiruvchi yozuvlar orasidagi murojaatlar yaxlitligini qo‘llab bo‘lmaydi (bunday tashqi murojaatninig misoli sifatida, kurator yozuvi turi nusxasida Kaf.nomeri maydoni tarkibi bo‘lishi mumkin).

Iyerarxik tizimlarda MB tasvirlaydigan forma iyerarxiyaga qo‘yilgan cheklashlar asosida qo‘llanadi. Yuqorida keltirilgan MB namoyishi sifatida quyidagi iyerarxiyani keltirish mumkin