3-mavzu. Intellektual o‘lchash asboblarining datchiklari va ularning metrologik xarakteristikalari. Intellektuallashtirishdagi muammolar va ularning echimlari

3-mavzu. Intellektual o‘lchash asboblarining datchiklari va ularning metrologik xarakteristikalari. Intellektuallashtirishdagi muammolar va ularning echimlari.

Reja.
Zamonaviy fotoelektrik datchiklar

IO‘T asosiy metrologik tavsiflari
Intellektual tizimlarining metrologik tavsiflarini aniqlash usullari.
Metrologik qo‘llab-quvvatlash tizimlarining mazmuni
Mashinasozlikda texnologik axborotlarni to‘plash va qayta ishlashning avtomatlashtirilishi o‘chirish-yoqish haqida habar berish imkoniyatiga ega bo‘lgan datchiklarni qo‘llashni talab qiladi. Masalan, shtrix kodlar tizimi bevosita o‘zlarida ishlab chiqarilgan mahsulotlar haqida axborotni yozib olish imkonini beradi. Bu axborotlarni keyingi nazoratchi va yoki ma’lumotlar serveriga uzatish bilan qiyoslab tekshirish uchun maxsus imkoniyatlarga ega bo‘ladi.
Zamonaviy fotoelektrik datchiklar va kontaktsiz o‘chirib yokgichlar diagnostika vositalariga ega va tarmoqqa ulanish imkoniyatiga ega; tez orada bu qurilmalar imkoniyatlari qatoriga eng oddiy nazorat funksiyalari ham qo‘shiladi. Videodatchiklar soxasidagi yutuqlar natijasida mashina qo‘ruvi tizimlari yanada tezrok ishlay boshladi va ranglarni ajratishni o‘rgandi.
Diskret ishlab chiqarishda qo‘llanuvchi intellektual datchiklar va nihoyat “o‘z balog‘at yoshi”ga yetdi. Nazorat mikrosxemalari bahosining to‘xtovsiz tushishi va ularning funksional imkoniyatlarining jadal o‘sishi bu chiplarni barcha kichik o‘lchamli mahsulotlar ichiga o‘rnatish imkonini berdi. Shu bilan birga, mashina ko‘ruv tizimlari uchun dasturiy ta’minotning rivoji uning murakkabligining pasayishiga olib keldi. Xozir ularni o‘rnatish uchun doktorlik ilmiy darajasiga ega bo‘lish ham talab qilinmayapti.
Ko‘pincha real ilovalarda u yoki bu ob’ektni aniqlashgina yetishmaydi. Kontaktsiz o‘chirib yoqgichlar va fotoelektrik datchiklarda analogik imkonlarning mavjudligi deylik, ob’ektgacha bo‘lgan masofani aniqlash imkonini berishi mumkin. Zamanoviy texnik ko‘ruv tizimlarining bahosi va tavsifi shuki, mashinaning to‘liq nazoratining ta’minlash aniq vazifa xisoblanadi. Tegishli texnologiyalar soxasidagi yutuqlar kritik makonga oid ilovalarda uch o‘lchovli ko‘ruvlardan foydalanish imkonini beradi. Ranglarni ajratish, yuqori tezlikda harakatlanish va « YeShete!: » kanallariga ulanish imkoniyatlari natijalari natijasida uncha qimmat bo‘lmagan video datchiklar qo‘llanilish doirasini kengaytirib, yanada jozibador bo‘lib boradi.
Ochiq tizimlar qismlarining boshqa bir qancha funksiyalarni bajara olishini, tashqi signallarga ta’sir eta olish qibiliyatini ta’minlash ishida standartlar muxim rol o‘ynaydi; shunga o‘xshash datchiklar texnologiyasida ham yuz bera boshlaydi. “Sensor” 1EEE 1451 standartlari datchiklarining interfeyslari va texnik tavsiflashlarini aniqlaydi.
Shuni yodda tutish kerakki, datchiklar ishlab chiqarish muxitining ta’sirlanishiga olib kelishi mumkin. Kontaktsiz sensorlar noqulay sharoitlarda (masalan, yuk tashish va plita konveerlarini boshqarish tizimi tarkibida) ishlatilganda, datchikni ishlab chiqaruvchi hech narsa qila olmay yuzaga kelgan muammoni yechishiga qodir bo‘lmay qoladi. Shunday bo‘lsa ham, optik datchiklarga chang va moyli tuman ta’sirini bartaraf etish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda.
Intellektual datchik maksimal samaradorlikka erishish uchun mustaqil ravishda sharoitga moslashish va o‘z ta’sirchanligini to‘xtovsiz tartibga solib turish imkoniyatiga ega. Mikroprotsessor texnologiyalari asosida datchiklar yetuklikka erishdi. Mikroprotsessorlar datchikning miyasi bo‘lib, mexanizmga o‘zi ishlaydigan sharoitni “o‘rganish” imkonini yaratadi. Mikroprotsessor tizimini mustaqil o‘rganuvchi sifatida bunday datchik katta xajmli axborotlarni yuqori tezlikda qayta ishlash imkoniyatiga ega. Mikroprotsessorlar sharofati bilan xozirgi kundafoydalanuvchilar datchiklarni qulay tarzda o‘rnatish, sozlash va ishlatish imkoniyatiga egalar.
Intellektual datchiklarning afzalliklari:
“Intellektual” datchiklardan foydalanish orqali yuzaga kelgan o‘ziga xosliklar va afzalliklar datchikning o‘ziga xisoblash resurslarini jalb etish bilan bog‘langan.
Ma’lumotlarni qayta ishlash tizimining markaziy kontrollyorda qayta ishlashdan farqli ravishda an’anaviy tizimlarning ko‘pchiligida har bir individual datchikda amalga oshiriladi. Bunda intellektual datchik odatdagi foydali ma’lumotni olish barobarida foydalanuvchi talablarining o‘zgarishiga bog‘liq xolda dinamik tarzda dasturlanishi mumkin. Bu qimmat maxsus datchiklarga extiyojni kamaytiradi, negaki arzon dasturlangan umum maqsadli datchiklar ko‘pchilik ilovalarda yetarlidir.
Axborotlarni qayta ishlash raqamli usullarining qo‘llanilishi o‘lchamlarning sifatini oshirishiga imkon beribgina qolmay, asboblar funksiyalarini sezilarli darajada kengaytiradi ham. Ma’lum imkoniyatlar (o‘lchov chegaralarini rostlash, signal filtratsiyasi, xatoliklarni to‘g‘irlab turish) dan tashqari boshqa funksiyalar ham (regulyatorlar funksiyalarini amalga oshirish, joiz qiymatlarni berish, o‘z-o‘zini diagnostika qilish dala shinalari orqali uzatiladigan axborotlar xajmining ortishi va boshqalar) yuzaga keladi.
Intellektual datchiklarning funksiyalari:
Datchiklar intelekti, odatda, quyidagi funksiyalardan bir qanchasini bajarishni ta’minlaydi.
bir necha soatdan bir necha oygacha bo‘lgan vaqtinchalik davr mobaynida avtonom (xizmat ko‘rsatilmaydigan) ish rejimi;
kirish ma’lumotlarining katta xajmini qayta ishlash va saqlash;
vaqtning uzoq muddatli oraliqlari davomida metrologik
tavsiflarning yuqori barqarorligi;
ichki va tashqi to‘siq hamda to‘xtalishlar ta’siriga bo‘lgan turg‘unlik;
datchiklar aniqligining oshishi va xatolar korresiyasi;
o‘z-o‘zini testdan o‘tkazish;
sun’iy intellekt elementlarini mustaqil o‘qish;
kommutatsiya (ma’lumotlar uzatish interfeyslari).
Qo‘shimcha funksiyalar qatoriga quyidagilar kiradi:
og‘ir obi-havo sharoitlaridagi ish jarayonida yuqori ishonchlilikni ta’minlash;
avtonom galvanik manbalardan energiya ta’minoti minimizatsiyasi;
xatolar korreksiyasi va o‘lchov kanallari avtokalibrovkasi imkoniyatlari;
to‘siqlarni kamaytirish maqsadida kirish signalining apparatga oid va dasturiy filtrizatsiyasi;
energiyani davriy uzatish va uzib qo‘yish rejimini amalga oshirish;
dasturiy boshqarish yo‘qotilishining oldini olish maqsadida soqchilik taymeridan foydalanish;
energiyani zaxira qilish bilan statik operativ eslash qurilmalari (OEQ) dan foydalanish;
korpus germetizatsiyasi;
parametrlarni qo‘p marotaba o‘lchash.
Energiya iste’moli minimizatsiyasi rejimi ta’minotiga quyidagi manbalar xisobiga alohida e’tibor qaratiladi:
kichik energiya iste’moli ko‘zda tutilgan element bazasidan foydalanish;
energiya iste’moli rejimlari (masalan, energiya menendjerlari) ni boshqarish tizimi qurilishi umumiy tarkibiga kiritish;
kontrollerning minimal takt chastotasini tanlash;
nisbatan sekin harakatlanuvchi periferik qurilma ishlashi davomida energiyani to‘xtatib turish, butunlay to‘xtatish yoki uzib qo‘yish rejimlaridan foydalanish;
doimiy kuchlanishning iqtisod qiluvchi o‘zgartirgichlaridan foydalanish.
Zamonaviy intellektual datchiklardan foydalanishning texnik xususiyatlari:
Zamonaviy intellektual datchiklarning oddiy, an’anaviy datchiklar bilan qisqacha texnik solishtirma xususiyatlarini keltiramiz. Zamonaviy intellektual datchiklar quyidagilarni ta’minlaydi:
Datchikdan kontrolyorgacha bo‘lgan oraliqda o‘lchov axborotlari xatolarining keskin kamayishi, chunki datchikni kontrolyor bilan bog‘lovchi kabel orqali kichik voltli analogik signal o‘rniga raqamli signallar o‘tadiki, unga ko‘ra elektrik va magnit sanoat to‘siqlari solishtirib bo‘lmaydigan darajada oz ta’sir ko‘rsatadi;
Datchiklar o‘z-o‘zini diagnostikalashi natijasida o‘lchash ishonchliligining oshishi, chunki sifatsiz va yoki ishonchsiz o‘lchovlvrni boshqarish uchun foydalanishidan tashqari har bir datchik o‘zi operatorga yuzaga kelgan buzilish takti va tipi haqida operativ axborot yetkazadi.
Sensor chiqish signallarining yetarli murakkab xisoblashga oid qayta ishlashni ta’lab qiluvchi, aniqlik, ko‘rsatkichlar barqarorligi, qurilma soddaligi va foydalanish jarayonida datchikning xizmat ko‘rsatish bo‘yicha an’anaviy foydalaniladigan o‘lchash tamoyilliri oldida qator afzalliklarga ega bo‘lmagan o‘lchash tamoyillaridan foydalanish imkoniyati;
Multisensor datchiklar tuzish imkoniyati, unga ko‘ra o‘zgartirgich qator bir tipli yoki turli tipli ta’sirchan elementlar signallarini qabul qiladi va qayta ishlaydi;
Datchikda o‘lchashga oid axborotlarni barcha zarur dastlabki qayta ishlash imkoniyati va ularga berilgan o‘lchov birliklarida o‘lchanayotgan miqdorning noma’lum joriy ma’nolarini berish imkoniyati;
Avtomatizatsiya tizimiga o‘lchanayotgan miqdorning joriy ma’nolarinigina emas, balki uning berilgan me’yor chegarasidan chiqishi haqidagi qo‘shimcha signallarni uzatish imkoniyati, shuningdek, tarmoq orqali har bir joriy o‘lchov ma’nolarini emas, balki faqat oldingi ma’nolarga qaraganda o‘zgarishlarga uchragan, yoki berilgan me’yor chegarasidan chiqqan, yoki boshqaruv ta’sirini talab qiladigan ma’nolarni uzatish imkoniyati;
Berilgan vaqt intervali oralig‘ida o‘lchanayotgan miqdor ma’nolarini saqlash uchun datchikda ma’lumotlar bazasining mavjudligi;
Distansion xolatda operativ pultidan operativ rejimda datchikning o‘lchash diapozonini tanlash va asbobni nol xolatga keltirish imkoniyati;
Datchik faoliyatini yetarlicha sodda texnologik tilda dasturlash yo‘li bilan unda tartibga solishning sodda algoritmlari, dasturiy boshqarish, mexanizmlar blakirovkalarini amalga oshirish imkoniyati;
Tartibga solishning yetarlicha oddiy zanjiri, dasturiy boshqarish, uch kommponent: intellektual datchiklar, dala tarmog‘i va intellektual ijro etuvchi mexanizmlardan iborat boshqarishning eng quyi darajasida blakirovkalar tuzish imkoniyati bo‘lib, bu xisoblash operatsiyalari bilan kontrollerga ortiqcha yuk tushmaydi, natijada kontrollerlar quvvatidan yetarlicha murakkab va mukammal boshqarish algoritmlarini amalga oshirish uchun foydalanish imkoni yaratiladi.
Metrologik qo‘llab-quvvatlash tizimlarining mazmuni
IO‘T asosiy metrologik tavsiflari
Intellektual tizimlarining metrologik tavsiflarini aniqlash usullari.
Metrologik qo‘llab-quvvatlash tizimlarining mazmuni

O‘lchov texnikasini zamonaviy rivojlantirish, xususan, IO‘T, o‘lchash vazifalarini va o‘lchash asboblarining operatsion sharoitlarini oshirish murakkabligi bilan, ulardan foydalanish o‘lchash asboblari xususiyatlarining ta’rifi uchun yangi talablar qo‘ymoqda.

Aniqlik sinf ko‘rsatgichi noyob IO‘T o‘lchash kanallari sintezi uchun deyarli yaroqsiz normalangan metrologik jihatlarining majmui bilan aniqlanadi va bular mustaqil foydalanish uchun mo‘ljallangan qurilmalardir.
O‘lchov kanali hosil qilgan o‘lchash asboblari, kompyuter apparati va qurilmaning boshqa xususiyatlaridan, metrologik tavsiflari ma’lum bir to‘siqlarda bo‘lishi mumkin, bu esa butun o‘lchov kanalining metrologik xususiyatlarini aniqlash uchun shunday murakkab metrologik xususiyatlarini tanlashi kerak.
IO‘Tni intellektuallashtirish, ularning aniqlik xususiyatlarini, o‘lchash natijalarini qayta ishlashni taxmin qilishi uchun, tarkibini hisoblash komponenti, jumladan, nazorat o‘lchash tartibi algoritmlarini va axborotga ishlov berish dasturlarini ishlab chiqish va foydalanishning metrologik jihatdan rivojlantirish bilan ahamiyat kasb etadi[4-5].
IO‘T metrologik qo‘llab-quvvatlash - IO‘T ma’lumotlarni olib va uning faoliyati natijalarini zarur aniqlikda o‘zgartirish jarayonlari birligini ta’minlashga qaratilgan, ilmiy-texnikaviy, huquqiy va tashkiliy faoliyati tizimi.
Ma’lumotlarni ishlash jarayoni - ma’lumotlar, ularni o‘zgartirish jarayonlarining sifat natijalari, axborot vositalarini metrologik tavsiflari yordamida aniqlanadi.
Natijalarini taqqoslash uchun zarur shart-sharoit metrologik jihatlar bo‘lib hisoblanadi.
Tizimining sifat tavsifini, haqiqiy ishga haqiqiy natijasiga yaqin ko‘rsatgan - IO‘T faoliyat natijasida aniqdigini namoyon qiladi.
Metrologik ekspertiza (metrologik qo‘llab-quvvatlash IO‘T tarkibiy) - tahlil qilish va IO‘T ma’lumot olib axborotni o‘zgartirish jarayonlari birligini ta’minlash bilan bog‘liq optimal ilmiy va texnik yechimlarga asoslash.
IO‘T tahlil xususiyatlari natijalari va metrologik ta’minlash muammolari munosabati bilan yuzaga keladigan.

Ko‘p funksionallik	Fizikaviy kattaliklardan bir nechtasini bir vaqtda o‘lchashni ta’minlash; o‘lchash parametrlarini bir qator asoslangan umumiy hisob- kitoblarga qurish; murakkab parametrlarini hisoblash
EHM tarkibida mavjudligi	Algoritmlar va o‘lchash natijalarini qayta ishlashning dasturiy ta’minotini metrologik jihatlarning baholash
Ko‘p kanalligi	Baholashni kamaytirish yoki bir- biriga ta’sir kanallari bartaraf etish
Ularni ekspluatatsiya qiladigan mutaxassislarga mavzu va murakkab havolalar	IO‘T metrologiya xizmati muammolari. Ishonchsizlikni olidini olish maqsadida datchiklarga on-sayt o‘rnatish shartlariga muvofiq o‘lchash kanallar kalibrlashdan o‘tkazish.
Ob’ektlar va ularni modellashtirishning murakkabligi	A apriori noaniqlik axboroti aniqligi uchun ob’ektlarining buxgalteriya ta’siriga murakkabligi
Qurishning yalpi usuli	mavzuni to‘liq o‘rganish qobiliyati sifatida
IO‘T komponentlarini tarqatish va butlovchi qismlar	IO‘T komponentlarining turli operatsion sharoitlariga metrologik jihatlarning ta’siri
Operatsiya davomida o‘zgarib turadigan IO‘T tuzilishi	Ularning erkin vaqtida tartibga solish tizimi talablarining murakkabligi
Dinamik o‘lchash usullarining mavjudligi	IO‘T dinamik xususiyatlarini va ob’ektga muvofiqlashtirilishini o‘rganish zarurati

O‘lchash va hisoblash komponentlari - ob’ektlar kanallarini va ularning komponentlarini o‘lchashda metrologik qo‘llab-quvvatlash IO‘T mavjudligi.

IO‘T metrologik qo‘llab-quvvatlashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
tahlil qilish, aniqligi va parametrlari jixatidan standartlarga javob berish va texnik yechimlarga asoslanish, shuningdek o‘lchash usullari va o‘lchash vositalari bilan ta’minlash;
IO‘T fizik birliklarini uzatish hajmi uchun yagona tartibini belgilash;
baholash va IO‘T kanallarini o‘lchash metrologik jihatlarining taqdimi uchun yagona standartlar nomenklaturasi belgilash;
IO‘T kanali va belgilangan standartlarga muvofiqdigini o‘lchash metrologik jihatlarning haqiqiy qiymatlarini belgilash;
IO‘T o‘lchash kanallari komponentlari va belgilangan standartlarga muvofiqdigini hisoblash xatoliklarining ta’rifi;
metrologiya bo‘yicha normativ hujjatlarni metrologik qo‘llab- quvvatlash bo‘yicha ishlarni to‘liqligi belgilash;
-IO‘T o‘lchash kanallari komponentlarini metrologik ta’minlash, ommaviy ishlab chiqarilgan talablarni metrologiya bo‘yicha normativ hujjatlarga muvofiqligini belgilash;
Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati ishlatiladigan IO‘T, talab etiladi:
uskunalar o‘lchash, tekshirish uchun standart talablari asosida ish sifatiga ega bo‘lishi;
turini tasdiqdash uchun davlat test sinovlarlaridan o‘tishi;
sog‘liqni saqlash sohasida;
ishlab chiqarish va oziq-ovqat mahsulotlari nazoratida;
atrof-muhit, insonlar salomatligi va xavfsizligini himoya qilish uchun chora-tadbirlarni amalga oshirishda;
G yeodeziya va meteorologik operatsiyalarida;
miqdori va tovar sifatini aniqlash bilan bog‘liq barcha faoliyatlarda, shu jumladan, savdo operatsiyalarida, ham;
telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish uchun;
davlat moddiy resurslarini hisobga (elektr va issiqlik energiyasi, gaz, neft mahsulotlari va boshqalar) olish uchun;
Soliq, bojxona va pochta operatsiyalar uchun;
davlat yoki boshqa vakolatli organlar mahsulotlarining sinov va sifat nazorati jarayonlarida davlat standartlari majburiy talablariga asosan mahsulotlar muvofiqligini aniqlashda;
Mahsulotlarini majburiy sertifikatlashtirishda;
Sud, arbitraj va davlat hokimiyati nomidan o‘tkaziladi boshqa tergov imtihonlari uchun;
transport - yo‘l harakati xavfsizligi uchun;
milliy va xalqaro yozuvlar ro‘yxatdan o‘tkazish uchun.

IO‘T metrologik ta’minlash bo‘yicha ishlar ko‘lami. Ishlar ko‘lami IO‘T of "hayotiy sikli" (1-rasm) bosqichida bog‘liq.

Ishlab chiqish

—►

Ishlab chiqarish

—►

Joriy qilish

—►

Ekspluatatsiya

1-rasm. IO‘T "hayotiy sikli (aylanishi)"

Metrologik qo‘llab-quvvatlash IO‘T o‘z hayot sikli barcha bosqichlarida amalga oshiriladi.

Rivojlanayotgan bo‘lsa IO‘T metrologik ta’minlash bo‘yicha quyidagi ishlar bajariladi:
IO‘T dizayn va hujjatlar dasturiy ta’minotini rivojlantirish uchun mos yozuvlar shartlariga qo‘ra metrologik ekspertiza;
IO‘T, dasturlari va qabul sinov tartibi, dasturlari va IO‘T metrologik attestatsiya usullari, tajriba tadqiqot IO‘T dasturlari, qismlarga ajratib hisoblash, IO‘T tekshirish usullarining metrologik attestatsiyadan o‘tkazish dasturlarini ishlab chiqish;
IO‘T davlat qabul sinov;
IO‘T ishlab chiqarishni metrologik attestatsiyasida
Axborot tizimlari ishlab chiqarish davomida amalga oshiriladi:
ommaviy ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan IO‘T, texnik hujjatlarni metrologik ekspertiza qiladi;
dastlabki tekshirish (kalibrlash) seriyali ishlab chiqarish.
IO‘T amalga oshirish bosqichida amalga oshiriladi:
IO‘T bevosita on-sayt xizmati amalga oshiriladi, o‘rnatish va sozlash metrologik attestatsiya qilish;
normalangan metrologik xususiyatlari turli xil bo‘lgan sharoitlarda IO‘T metrologik attestatsiya qilish;
IO‘T kanallarni o‘lchash hisoblash komponentlarini, metrologiya, sertifikatlashtirish.
Operatsiya davomida, avtomatik tarzda:
kanallarni o‘lchash kompyuter qismlariga IO‘T ni metrologik qo‘llab-quvvatlash;
davriy kalibrlash (kalibrlash).
IO‘T metrologik ta’minlash bo‘yicha ish mazmuni. IO‘T metrologik qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha asosiy asarlari:
tizimlari uchun metrologik jihatlarning uchun yagona talablarni belgilash;
usullari va tizimlarini metrologik xususiyatlarini nazorat qilish vositalarini ishlab chiqish;
texnik hujjatlarni metrologik ekspertiza qiladi;
IO‘T yoki bir nusxada turi tasdiqlash maqsadida test tomonidan IO‘T faoliyat natijalari va birligini ishonchliligini ta’minlash;
IO‘T va metrologik qo‘llab-quvvatlash tizimini rivojlantirish bo‘yicha kompleks dasturlar yaratish va uning asosida rivojlantirishni metrologik qo‘llab-quvvatlashning davlat tahlilini o‘tkazish;
davlat metrologiya tekshiruvi, davlat va IO‘T o‘rtasida
foydalanish nazoratini tashkil etish va amalga oshirish;
kalibrlash va kalibrlash faoliyati tashkil etish va amalga oshirish;
IO‘T ishlatiladigan ma’lumotlarni ishlash algoritmlarini tashkil etish va attestatsiyadan o‘tkazish.
IO‘T metrologik ta’minlashni tahlil etish maqsadida quyidagilarni amalga oshiriladi:
foydalanishdagi metrologiya tizimlari salomatligini doimiy monitoring qilish qobiliyatini;
rivojlangan ishlab chiqarish va normativ hujjatlarning talablari muvofiqligidan foydalanish va shu asosda IO‘T hamda ularning metrologik xizmatini yaxshilash uchun chora-tadbirlar ishlab chiqish.
Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati, inspeksiya nazorati orqali quyidagilar o‘rnatiladi:
IO‘T rivojlantirish, ishlab chiqarish, amaliyotga tadbiq etish va tartib talablariga, shuningdek IO‘T, IO‘T tartibi va tekshirish qoidalari, operatsiya natijasining to‘g‘riligini aniqlashga nisbatan tartibga soluvchi qoidalarning mavjudligi;
metrologik ekspertiza, texnologik va dizayn hujjatlari ishlarining samaradorligi;
IO‘Tdan to‘g‘ri foydalanit va ularning holatini nazoratini tashkil etish;
kalibrlash uchun zarur standartlarining mavjudligi;
IO‘T kalibrlashni to‘g‘ri amalga oshirish va kalibrlash oralig‘iga rioya etish.
Texnik hujjatlarni metrologik ekspertizadan o‘tkazishning maqsadi -metrologik ta’minlashning eng oqilona usullari va vositalarini metrologik qo‘llab-quvvatlash uchun umumiy va maxsus talablar bajarilishini ta’minlashning samaradorligini aniqlashdan iborat. Metrologik ekspertiza muayyan maqsadlarni va texnik hujjatlarni mazmunini belgilab beradi.
Xususan, tekshirish:
texnik va o‘lchash kanallar va ular uchun metrologik talablarni tezkor hujjatlarda to‘liq ro‘yxatini mavjudligi;
sinov dasturini tuzilishi;
IO‘T o‘rnatish sifat nazorati uchun zarur parametrlarni va xususiyatlarni, talablarni o‘rnatish va o‘rnatish uchun IO‘T loyiha hujjatlarining mavjudligi;
IO‘T mavjudligi va metrologik xususiyatlariga doir materiallarining (hisobotlar, aktlar, jurnal, hisobotlar, va hokazo) dastlabki test sinovlari mazmuni.
Odatda (chiziqlashtirish vazifalari, ularning diskretlanishi) kompyuter va hisoblash algoritmlarini majbur amalga oshirish oqibatida tafovutlar bo‘lgan.
IO‘T davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratining tarqalish sohalarida qo‘llanilishi uchun turini tasdiqlash va turini tasdiqlash uchun testlar amalga oshiriladi.
Ixtiyoriy "muvofiqlik sertifikatlash" va IO‘T uchun o‘tkazilgan "moslashuvchan sertifikatlashtirish" uchun sinovlari yuqoridagi joylarda qo‘llaniladi.
Davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratni taqsimlashda IO‘T o‘lchash kanallarining umumiy soni va boshqa qismi faqat bir qismini ishlatadigan bo‘lsa - bu sohadan tashqarida, IO‘Tning turini tasdiqlash maqsadida test o‘lchash kanallarining faqat birinchi qismida amalga oshiriladi.
IO‘T o‘lchash kanalining xatoligini tashkil etuvchi muntazam xatolik tavsifi (IO‘T o‘lchash kanalining xatoligini tashkil etuvchi muntazam xatolikning tuxsat etilgan qiymati chegarasi DYaYY.). Zaruriyat bo‘lganda muntazam xatolikni tashkil etuvchi muntazam chegarasi vaqt bo‘yicha o‘zgarishi yoki berilgan vaqt davomida mutazam xatolikni ruxsat etilgan katta qiymatini me’yorlashtirish ruxsat etiladi. Shuningdek, A chegrasiga qo‘shimcha (A) o‘rtacha kvadratik bilan muntazam xatolikni tashkil etuvchi me’yorlanishi mumkin, yani IO‘T ushbu turida o‘lchash kanalllari to‘plamining xossasi, tasodifiy kattalik sifatida qaraladi;
IO‘T o‘lchash kanalining tasodifiy xatoligining tavsifi:
A) IO‘T o‘lchash kanalining tasodifiy xatoligini tashkil etuvchi (A) o‘rtacha kvadrati qiymatidan ruxsat etilgan qiymatiga og‘ish chegarasi;
B) o‘rtacha kvadratik og‘ishi va me’yorlashtirilgan nominalining ruxsat etilgan qiymati chegarasi (dipersiya miqdorida ifodalangan) avtokorrelyatsiyalangan funksiya gk (t) yoki nominla spektral zichligi Aa (f) va IO‘T o‘lchash kanali xatoligi tashkil etuvchi tasodifiy funksiyaning keltirilgan nominalidan ruxsat etilgan chegaraning og‘ishi;
IO‘T o‘lchash kanalining A xatoligi tavsifi (IO‘T o‘lchash kanali xatoligining ruxsat etilgan chegarasi At );
asbob yoki o‘lchash o‘zgargichi bo‘lgan, IO‘T o‘lchash kanalining ko‘rsatishi yoki chiqish signalining variatsiya qiymatining ruxsat etilgan chegarasi ‘t ;
IO‘T o‘lchash kanalining ob’ekt bilan ta’sirini aks ettiruvchi tavsifi;
IO‘T o‘lchash kanalining dinamik tavsifi:
A) kirish signali bilan chiqish signalining vaqt bo‘yicha doimiy o‘zaro aloqadorligining bog‘liqligi nominal funksiyasi (amplituda-faza tavsifi, o‘tish tavsifi, impuls funksiyasi, o‘tkazish funksiyasi va b.q.) va nominal funksiyadan ruxsat etilgan og‘ishi chegarasi;
B) IO‘T o‘lchash kanali 1u chiqish signali yoki ko‘rsatgichini o‘rnatish
vaqti (muayyan IO‘T o‘lchash kanali uchun uni amalda me’yorlash imkoniyatini hisobga olib keltirilgan ro‘yxatdan dinamik tavsiflari tanlanadi) -nominal funksiyadan ruxsat etilgan og‘ish chegarasi va nominal funksiyaning ta’siri;
-nominal qiymatlar kirish signalida noaxborot parametrlari va tashqi tasir etuvchi omillardan kelib chiquvchi IO‘T o‘lchash kanalining metrologik tavsifi ruxsat etilgan qiymatida yuqori bo‘lishi;
IO‘T o‘lchash kanali ta’sirining dinamik funksiyasi. IO‘T uchun me’yorlangan dinamik funksiya ta’sir etuvchi kattalikning keskin o‘zgarishini tasdiqlaydi (masalan, IO‘T uchun mavjud amaldagi ob’ektiga belgilangan kattalik), ya’ni o‘lcha xatoligiga ta’sir etadi va bu esa IO‘T o‘lchash kanallarining o‘lchash zanjiriga o‘tuvchi jarayonlarning yuzaga kelishini amalga oshadi. Muayyan o‘lchash kanali uchun dinamik tavsiflar uni amalda me’yorlash imkoniyatini hisobga olib tanlanadi.
-tarmoq aloqalari tavsifi, agarda u IO‘Tni butlovchi komponentlari tarkibiga kirmasa, ishga qo‘shish vaqtida faqat ob’ektni montaj qilishda tizimi komponenti sifatida yuzaga keladi.
IO‘T o‘lchash kanallarining metrologik tavsiflarini me’yorlashda quyidagilarni hisobga olingan tavsiyalarni ko‘rib chiqamiz.
IO‘T o‘lchash kanali komponentlarining metrologik tavsiflarini me’yorlash o‘lchash kanali uchun xuddi shu omillar hisobga olib amalga oshiriladi. Analogli hisoblash komponentalarining metrologik tavsiflarini me’yorlash o‘lchash komponentlarining metrologik tavsiflarini me’yorlash kabi amalga oshiriladi.
Har bir kattalik uchun ta’sir funksiyasini va dinamik funksiyaning ta’siri, ruxsat etilgan chegaradan yuqori bo‘lishi alohida me’yorlanadi. Ko‘rsatib o‘tilgan tavsiflar agarda ta’sir funksiyasi har bir kattalik boshqa kattaliklar tasiriga bog‘liq bo‘lsa, ta’sir etuvchi kattaliklarning birgalikdagi tavsifi uchun ham xuddi shu tarzda me’yorlanadi.
Agarda bunday IO‘T o‘lchash kanalining uzunligi bitta va xuddi shuningdek turli xil o‘lchash kanali kismi uchun ta’sir etuvchi kattalik bir vaqtning o‘zida mavjud turli xil qiymatlarini qabul qilib, unda bunday o‘lchash kanali f(£) yoki A(£) har bir ko‘rsatilgan o‘lchash kanalining qismlari uchun me’yorlanadi va uning turli xil qismlari uchun normal va ishchi sharoitlarni o‘rnatiladi.
IO‘T o‘lchash kanalining metrologik tavsiflari, eksperiment yordamida yoki hisob-eksperimenti bilan aniqlanadi. IO‘T muayyan o‘lchash kanali uchun kompleks metrologik tavsiflar, umumiy metrologik tavsiflar ro‘yxatidan eksperiment o‘tkazish orqali tanladi va komponentlarining metrologik tavsiflari bo‘yicha hisoblash yoki eksperiment yo‘li bilan aniqlanadi.
IO‘T o‘lchash kanallarining metrologik tavsiflariga quyidagilar kiradi:
IO‘T o‘lash kanalining graduirovka tavsifi;
IO‘T uchun o‘lchash kanalini to‘g‘rilash jadvali, kirish signali birligida shkalalar bilan graduirovkalangan qayd qiluvchi yoki ko‘rsatuvchi o‘lchash asbobi;
IO‘T o‘lchash kanalining yuqori &y va quyi 0, chegaralarida tashkil muntazam xatolik tavsifi, IO‘T o‘lchash kanalining muntazam xatoligini tashkil etuvchilarni istesno qilmagan holda va ushbu chegaralarda bo‘lgan xatolikni tashkil etuvchi R(0s) ehtimollikning tavsifi. Zaruriyat bo‘lganda berilgan vaqt oralig‘ida mutazam xatolikni tashkil etuvchilarning o‘zgarishi aniqlanishi mumkin;
IO‘T o‘lchash kanalining tasodifiy xatoligini tashkil etuvchi tavsiflari:
A) ishonchli ehtimollik R(&a) ga muvofiq va uning ishonchlilik chegarasi ^(A) ning o‘rtacha kvadratik og‘ishi;
B) ishonchli ehtimollik R(&a) ga muvofiq va uning ishonchlilik chegarasi ^(A) ning o‘rtacha kvadratik og‘ishi va me’yorlashtirilgan avtokorrelyatsiyalangan funksiya tk (t) yoki spektral zichligi £d (o) ni bu funksiyalarning ishonchlilik chegaralari ko‘rsatilgan va ularni Rg yoki R8 ishonchlilik ehtimolligiga muvofiq xatoligini tasodifiy tashkil etuvchilari;
IO‘T o‘lchash kanalining chiqish signali variatsiyasi I, ya’ni o‘lchash o‘zgartkichi yoki ishonchli ehtimolligiga muvofiq uning aniqlangan ishonchlilik chegarasini ifodalovchi o‘lchash asbobining o‘lchash kanalini ko‘rsatish variatsiyasi;
IO‘T o‘lchash kanalini o‘lchash ob’ekti bilan o‘zaro faoliyatini aks ettirgan va uning xatoligini eksperimental aniqlash tavsifi;
IO‘T o‘lchash kanalidan chiqish signalining noaxborot parametlari, ya’ni o‘lchash o‘zgartkichi va xatoligi eksperimental aniqlanadi;
IO‘T o‘lchash kanalining dinamik tavsiflari:
a) kirish va chiqish sinalining vaqt bo‘yicha o‘zaro o‘zgarmasligi (uzatish funksiyasi, impuls ahamiyatligi funksiyasi, o‘tish tavsifi, amplituda-faza tavsiflari) bog‘liqligi funksiyasi va uning xatoligi eksperimental aniqlanadi;
b) o‘lchash kanalining chiqish signali yoki ko‘rsatkichi o‘rnatish vaqti va uning xatoligi eksperimental aniqlanadi (IO‘T muayyan o‘lchash kanali uchun yuqorida keltirilgan dinamik tavsiflar ro‘yxatidan uni amaliyotda eksperimental aniqlash imkoniyatlarini hisobga olib tanlanadi);
IO‘T o‘lchash kanalining ta’sir funksiyasi va uning xatoligi eksperimental aniqlanadi;
IO‘T o‘lchash kanaliga dinamik funksiyaning ta’siri. Muayyan o‘lchash kanali uchun dinamik tavsiflar uni amalda eksperimental aniklash imkoniyatlarini hisobga olib tanlanadi.
Komponentlarning metrologik tavsiflarini tartiblashtirish o‘lchash kanallari uchun va unda ko‘zda tutilgan xuddi shu omillarni hisobga olib amalga oshiriladi.
2. IO‘T asosiy metrologik tavsiflari.
O‘lchash kanallarining metrologik taavsiflarini aniklash va tekshirish kuyidagi maqsadlarda o‘tkaziladi:
a) IO‘T ishlab chiqiuvchi va ko‘llovchi korxonalarda metrologik talablarga rioya kilinishi kismi bo‘yicha IO‘Tni ishlab chikish va tayyorlash sifatini ta’minlash;
b) Ob’ektga IO‘T o‘rnatish jarayoni va undan keyingi, IO‘T montaj kilish va o‘rnatish (aloqa bog‘lanish parametrlariga talablarni rioya kilishi, o‘lchash kanallarining metrologik tavsiflariga ta’sir ko‘rastishi) sifatini tekshirish; loyihada keltirilgan metrologik talablarga rioya qilittt kismida doimiy ekspluatatsiyaga berish va tadqiqot ekpluatatsiyalarini o‘tkazish imkoniyatlarini tekshirish;
v) IO‘T ekspluatatsiya jarayonida metrologik tavsiflarini tekshirish va sakdanishi.
Metrologik tavsiflarni aniqlash va tekshirish ekspermimental “yelvizak usuli” IO‘T o‘lchash kanali kirishga namunaviy signalni (o‘lchanayotgan kattalik imitatsiyalanadi) berish yo‘li bilan va uning chiqish signalini (o‘lchash natijasini) bekor qilish bilan amalga oshiriladi. Eksperiment natijasida olingan natijalarning qiymati metrologik tavsiflarni aniqlangan yoki me’yorlangan qiymatlari bilan solishtirish uchun xizmat qiladi.
Agarda IO‘T muayyan sharoitlarda qo‘llanilishi bilan amalga
oshirilayotgan eksperiment o‘tkazilsa, o‘sha (odatdagi me’yoriy)
ko‘rsatkichlardan farklansa uning uchun o‘lchat kanalining metrologik
tavsiflarni eksperiment jarayonida olingan qiymatlari o‘lchash kanalining tarkibiga kiruvchi aniq komponentlarning metrologik tavsiflari yoki me’yorlash bo‘yicha mayyan sharoitlarda amalga oshirish uchun hisoblangan tavsiflar qiymatlari solishtirilib aniqlanadi yoki me’yorlanadi.
Metrologik tavsiflarni aniqlash va tekshirishda “yelvizak usuli”dan foydalanishning zaruriy shartlari quyidalagilar hisoblanadi:
kirish signaliga ruxsatning mavjudligi (datchikni o‘rnatish usuli, temperatura sharoitlari yoni joylashgan joyida xavfli muhit bo‘lishi yoki konstruksiyasi bilan bog‘liq ruxsatlar chegaralangan bo‘lishi mumkin);
B) ekspluatatsiya sharoiti uchun kattalikga ta’sir qiluvchi barcha qiymatlarni kerakli yig‘ilmasini berish imkoniyati;
o‘lchanayotgan kattalikga etalon va vositalarning mavjudligi. Metrologik tavsiflarning qiymatlari hisoblash (hisob-eksperiment) usuli bilan olingan bo‘lishi mumkin. U metrologik tavsiflarni aniqlash yoki tekshirishda o‘lchash kanali “yelvizak usuli” shartlarini bajarmagan holatlar uchun o‘tkaziladi.
Usul quyidalardan iborat:
a) yelvizak usuli na qo‘llash uchun o‘lchash kanalida uni metrologik tavsiflari eksperimental aniqlangan yoki me’yorlashtirilgan komponentlardan (ularning majmualaridan) tarkib topgan qismlarga ajratilib uning metrologik tavsiflarni tekshiriladi. O‘lchash kanalini qismlarga ajratishda uning komponentlarini maksimal miqdor bilan ajratib qismlarga bo‘lish maquldir. Bu esa aloqa liniyasinining metrologik tavsiflarini tadqiqot qilish, ob’ekt bilan qo‘rilma aloqasi, me’yorlovchi qv funksional o‘zgartiruvchi, hisoblash qurilmasini tadqiq qilish imonini beradi. Zamonaviy IO‘Tlari uchun ruxsat etilgan qismlari sifatida o‘lchash kanallarini integrallashgan komponentlaridan foydalanish maqsadga muvofiq va IO‘T asosida yaratiladi;
b) o‘lchash kanalining ruxsat etilgan qismlarida metrologik tavsiflarini aniqlash va tekshirish amalga oshiriladi;
v) o‘lchash kanalining metrologik tavsiflarining qiymatlari hisoblanadi, o‘lchash kanalining ruxsat etilmagan qismi (metrologik tavsiflari oldingi o‘tkazilgan ekspreimental natijalar bo‘yicha aniqlangan) yozib olish yoki me’yorlangan va ruxsat etilgan qismlarining metrologik tavsiflarini eksperimental aniqlash yoki me’yorlash bo‘yicha qiymatlar hisoblanadi. Agarda o‘lchash kanalining ruxsat etilmagan qismi o‘lchash kanalining xatoligi natijasiga asosiy ulushini tashkil qilsa, unda ushbu usul to‘xtatilib, amaldagi hisoblash usuli bilan bajariladi. Bunda ruxsat etilgan qismlarning eksperimental tekshirishga qaramasdan, uning xatoligini tashkil qiluvchi kam ahamiyatli qismlari bo‘lgan o‘lchash kanalining yig‘indi xatoligini aniqlanadi.
Metrologik tavsiflarni aniqlashda eksperimentlar soni (tanlanma o‘lchami) va o‘lchashlarning maksimal ruxsat etilgan xatoligi IO‘T o‘lchash kanali diapazonining ushbu nuqtasida hujjatlashtirib o‘rnatiladi, shu tarzda berilgan ishonchlilik ehtimolligi va ishonchlilik intervali ta’minlanib, tavsiflar aniqlanadi.
Amalga oshirilayotgan komponentlarni hisoblash, o‘lchash natijalarini qayta ishlash algoritmining aniqlik tavsifi imitatsion modellashtirish yoki analitik, eksperimental (aniqlash) tekshirish bilan amalga oshiriladi. IO‘T o‘lchash komponentlari uchun va xuddi shu tarzda analogli hisoblash komponentlarining metrologik tavsiflarini aniqlash yoki tekshirishda ham foydalaniladi.
O`zgartirish funksiyasi - buni analogli o`lchash asboblarida shkala tenglamasidan ham bilishimiz mumkin. Tanlanayotgan asbobda o`zgartirish funksiyasi chiziqli bo`lishi qaydnomalarni olishni osonlashtiradi, sub`yektiv xatoliklarni esa kamaytiradi.
Sezgirligi. Umuman sezgirlik - bu o`lchash vositasining tashqi signalga nisbatan ta`sirchanligi, sezuvchanligidir.
Ishonchliligi (chidamliligi) – o`lchash vositasining ma`lum o`lchash sharoitida, belgilangan vaqt mobaynida o`z metrologik xususiyatlarini (ko`rsatkichlarini) saqlashidir

3. Intellektual tizimlarining metrologik tavsiflarini aniqlash usullari.

Ixtiyoriy IO‘T lari o‘lchash kanallaridan tashkil topgan bo‘lib, IO‘T ning metrologik tavsiflarini aniqlash tartibiga muvofiq o‘lchash kanallarining metrologik tavsiflarini aniqlashga olib kelish mumkin. Ularning metrologik tavsiflarini (MT) aniqdash usularini uchta asosiy guruhga kelitirish mumkin va u 2-rasmda keltirilgan.



2-rasm. IO‘T o‘lchash kanallarining metrologik tavsiflarini
aniqdash usullari

Keltirib o‘tilgan usullardan har biri IO‘T to‘g‘risida apriror axborotlarga o‘ziga xos talablari, metrologik tavsiflarni aniqlash tartibi, o‘tkazish shartlari mavjuddir.

O‘lchash kanallari komponentlarining metrologik tavsiflari bo‘yicha tizimning metrologik tavsiflarining aniqdash usuli.
O‘lchash kanallari komponentlarining metrologik tavsiflari bo‘yicha tizimning metrologik tavsiflarini aniqlashning hisoblash usulini qo‘llash zaruriyati uning konstruksiyasini agregatlashtirish prinsipiga asoslangan, universal yadrosining (axborot-hisoblash kompleksi) mavjud bo‘lishi, IO‘T turli xil fizikaviy kattaliklarning datchiklaridan foydalanish asosida konstruksiyalanadi.
Biroq hisoblash usuli tizimning xossalarini ideallashtirish va katta hajmdagi aprior ma’lumotlarni bo‘lishi talab qilib, ulardan
texnik-iqtisodiy sabablarini asoslangan holda foydalanish lozim bo‘ladi.
Usul chiziqli analogli komponentlarning ketma-ketligidan tashkil topgan o‘lchash kanallariga hamda IO‘T o‘lchash natijalarining noaniqligi va xatoligiga diskret ta’sir etuvchi diskret komponentlardan tarkib topgan o‘lchash kanallarida qo‘llaniladi.
Funksionla bog‘liqliklar ko‘rinishadagi hisoblar uchun birlamchi ma’lumotlarni to‘g‘ri olish uchun kirish (chiqish) signallarining metrologik tavsiflari bilan bog‘liq bo‘lgan komponentaning matematik modelini tanlash tanlash kerak. Odatdagidek, me’yoriy hujjatlarda modelni qurish uchun kerakli ma’lumotlar mavjud emas. Shuning uchun hisoblash usulidan foydalanishda modelni qurish va uning adekvatligini tekshirish bilan bog‘liq bo‘lgan qo‘shimcha tadqiqotlarni o‘tkazish kerak.
Umumiy holatda nominal funksiyaning o‘zgarishini hisoblash, IO‘T ko‘rsatkichining xatoligi (noaniqligi) tavsiflari chiqish kanaliga IO‘T xatoligini tashkil etuvchi, o‘z navbatida ularni yig‘indisi ketma-ket hisobini olib borishga asoslangan.
Hisoblanishi lozim bo‘lgan metrologik tavsiflarni ko‘rib chiqamiz:
a) Statik rejimda IO‘T ekspluatatsiyasining normal sharoiti uchun quyidagilar hisoblanadi:
o‘lchash kanalini nominl statistik tavsifining o‘zgarishi ;
kanallar xatoligini muntazam tashkil etuvchisi ;
o‘lchash kanali xatoligini tasodifiy tashkil etuvchisi;
o‘lchash kanallarining xatoligi;
b) Statik rejimda IO‘T ekspluatatsiyasining ishchi sharoiti uchun quyidagilar hisoblanadi:
kirish signalining noaxborot parametrlari va kattalikning tashqi ta’sirlar bilan bog‘liq o‘zgarishiga o‘lchash kanalining metrologik tavsiflarining o‘zgarishini ruxsat etilgandan katta bo‘lishi;
o‘lchash kanalining metrologie tavsiflariga ta’sir funksiyasi;
v) Statsionar dinamik rejimda IO‘T ekspluatatsiyasining normal sharoiti uchun quyidagilar hisoblanadi:
amplituda va faza-chastota tavsiflari A. (o) va o. (o);
xatolikni tasodifiy tashkil etuvchi spektral zichlik Dd (a).
Statsionar dinamik rejimda IO‘T ekspluatatsiyasining normal
sharoiti uchun metrologik tavsifga ta’sir funksiyasi hisoblanadi.
Ularning tarkibiga kiruvchi komponentlarning me’yorlangan metrologik tavsiflari o‘lchash kanalini metrologik tavsiflarini hisoblash uchun birlamchi ma’lumotlar sifatida foydaliniladi.
Statik rejimda ekspluatatsiyasining normal sharoitda ekspluatatsiyasidagi o‘lchash kanalining metrologik tavsiflarini hisoblash uchun o‘lchash kanalining tarkibi kiruvchi quyidagi komponetlarning metrologik tavsiflaridan foydalaniladi:
komponentni nominal statistik tavsifining o‘zgarishining formula ko‘rinishi;
xatolikni mutazam tashkil etuvchi tavsifi;
- kirish signalining chiziqli funksiyasi ko‘rinishida. komponentlar muntazam tashkil etuvchi xatoligining matematik kutilmasi;
- kirish signalining funksiyasi ko‘rinishida ushbu turdagi komponentlar muntazam tashkil etuvchi xatoligining o‘rtacha kvadratik og‘ishi;
- tasodifiy xatolik A tavsifi - ushbu turdagi
komponentlarning tasodifiy xatoligini tashkil etuvchi o‘rtacha kvadratik og‘ishining ruxsat etilgan qiymati chegarasi).
IO‘T tarkibiga kirgan ko‘p kanalli komponentlarning kanallari o‘zaro ta’sirini hisobga olib, olingan hisoblash formulalarida bu komponentlarning quyidagi metrologik tavsiflaridan foydalaniladi:
- har bir ko‘p kanalli komponentning har bir o‘lchash kanali uchun nominal statik tavsifini o‘zgarishi yig‘ilmasi;
- muntazas xatolik kelib chiqishining matematik kutilmasigi yig‘ilmasi;
- har bir ko‘p kanalli komponentning har bir o‘lchash kanali uchun muntazam xatolikni tashkil etishini o‘rtacha kavadratik og‘ishi yig‘ilmasi.
Statik rejimda ishchi sharoitda ekspluatatsiyasi kanallarning metrologik tavsiflarini hisoblash uchun yuqorida keltirilgan metrologik tavsiflariga qo‘shimcha ravishda 1-banda keltirilgan ruxsat etilgan o‘zgarishlar metrologik tavsifi, tashqi ta’sir kattaliklari va kirish signalining noaxborot parametrlari yoki ularning ta’sir funksiyasining o‘zgarishini keltirib chiqaradi.
Statsionar dinamik rejimda o‘lchash normal sharoitda ekspluatatsiyasida metrologik tavsiflarni hisoblash uchun birlamchi ma’lumotlar quyidagilar hisoblanadi:
- o‘lchash kanaliga kirgan komponentning nominal amplituda- chastotasi (AChX) tavsifi;
- komponentning nominal fazochastota (FChX) tavsifi;
- nominaldan AChXning ruxsat etilgan eng yuqori og‘ishi;
- nominaldan FChXning ruxsat etilgan eng yuqori og‘ishi;
- shu turdagi tasodifiy tashkil etuvchi xatolikning spektral zichligi.
Statsionar dinamik rejimda o‘lchash ishchi sharoitda ekspluatatsiya qilishning birlamchi ma’lumotlar qatoriga 3-banda ko‘rsatilgan tavsiflar bilan komponentlarning ta’sir funksiyasi ham kanal tarkibiga kiradi, bular quyidagicha:
- AChXga ta’sir funksiyasi;
- FChXga ta’sir funksiyasi;
- tasodifiy xatolikni tashkil etuvchi spektral zichlikka ta’sir funksiyasi.
Birlamchi ma’lumotlari komponentlarning metrologik tavsiflarini hisoblash uchun zarur bo‘lib, me’yoriy-texnikaviy hujjatlardan olinadi, tavsiflar ko‘rsatilmagan yoki to‘liq keltirilmagan holatlarda ular maxsus usullardan foydalanib, komponentlarni eksperimental tadqiqot qilish yo‘li bilan aniqlanadi.