3-Mavzu. Iqtisodiy tahlilning asosiy tamoyillari va mazmu 1

Boshqarish masshtabi va darajasi bo’yichao’tkaziladigan tahlil turlari 
Xo’jaliklararo (zavodlararo) qiyosiy tahlil.
Kiyoslash (taqqoslash) - bu iqtisodiy 
tahlilning eng ko’’ qo’llaniladigan usulidir. Qiyosiy tahlilning 2 asosiy turi mavjud: ichki zavod 
tahlili, ya`ni tahlilning ob`ekti sifatida shu korxonaga taalluqli xo’jalik jarayoni o’rganiladi; 
zavodlararo, qachonki bir qator korxonalarning xo’jalik faoliyati tahlil qilinib, tarmoqdagi ilg’or 
tajriba o’rganiladi. 

---

Taqqoslama zavodlararo tahlilning mohiyati alohida olingan korxonalarning xo’jalik 
faoliyatini ularning ko’rsatkichlarini har tomonlama o’rganib, erishilgan natijalar darajasini holis 
farqlash va iqtisodiy ko’rsatkichlarga tahsir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash hamda ilg’or 
tajribalarni ishlab chiqarishga tadbiq qilish natijasida ichki xo’jalik rezervlarini aniqlashdan 
iboratdir. 
Taqqoslama tahlil korxonaning barcha iqtisodiy ko’rsatkichlarini o’z ichiga olishi mumkin 
yoki boshqacha so’z bilan aytganda kom’leks xarakterga ega bo’ladi. Taqqoslama tahlilning 
mazmuni qo’yilgan maqsad va tekshiriladigan obhektga qarab quyidagicha turkumlanadi: 
-ob`ekt bo’yicha (korxona, tsexlar, ishlab chiqarish uchastkasi, ish joyi); 
-mavzuning (tema) mazmuni bo’yicha – mehnat ‘redmetlari, mehnat vositalari, mehnat 
va moliya resurslarini tahlil qilish va hokazo; 
-tahlilni o’tkazish doirasi – kom’leks tahlil va maxsus (tematik) tahlil. 
Taqqoslama tahlilning eng muhim uslubiy masalalardan biri o’rganiladigan obhektni bir-biri 
bilan solishtirish shartlariga rioya qilishdir: 
- taqqoslanadigan ko’rsatkichlarning sifat jihatdan bir xilligi va ularni hisoblash usulining 
birligi (masalan, mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlarning bir xilligi); 
- mahsulotni yagona o’lchash, o’zgarmas baho bilan o’lchash, jo’g’rofiy sharoitlarning 
o’xshashligi; 
- taqqoslanadigan davrda ish kunlarining bir xilligi va hokazo.