4-ma`ruza: Qonun ustuvorligi – fuqarolik jamiyatining muhim omili Reja

5.3.Hokimiyatlarning bo’linish tamoyili va kontseptual asoslari. Konstitutsiya va qonunlarda adolat hamda inson manfaatlarining ustuvorligi.

Davlatda hokimiyatning mavjud bo’lishi davlatning asosiy belgilaridan biri sanaladi. Davlatdagi mavjud hokimiyat (davlat hokimiyati) esa mahlum prinsip asosida taqsimlanadi, bo’linadi. Bu «davlat hokimiyatining bo’linish prinsipi» deb ataladi. Mazkur prinsipga ko’ra, davlat hokimiyati bir-biri bilan chambarchas bog’langan va ayni vaqtda, davlat hokimiyati mahlum mustaqillikka ega bo’lgan quyidagi uch shoxobchaga bo’linadi: qonun chiqaruvchi hokimiyat, ijro etuvchi hokimiyat va sud hokimiyati (O’RK 11-modda). Davlat hokimiyatining bo’linish prinsipining jamiyatda amalda ro’yobga chiqarilishi, ya`ni, hokimiyatlar bo’linishining amalga oshirilishi har qanday davlatning demokratik xususiyatini belgilaydigan omillardan biridir. Davlat hokimiyatida vakolatlarning bo’linishi g’oyasi insoniyatning buyuk daholari tomonidan ilgari surilgan ilg’or tarixiy g’oyalardan biridir. Masalan, qadimgi yunon faylasufi Aristotelg’ bu g’oyani dastlab ilgari surganlardan biri bo’lgan¹¹. XVIII asrning birinchi yarmiga kelib mazkur g’oya ilmiy-nazariy jihatdan asoslandi. Bunda mashhur frantsuz mutafakkiri, huquqshunos va faylasuf SHarlg’ Lui Monteskg’e (1689—1755)ning xizmatlari kattadir. Uning «Qonunlar ruhi haqida» nomli asarida hokimiyatning bo’linish prinsipi asoslab berilgan.

5.2-rasm.
Davlat hokimiyatining bo’linish prinsipi davlat hokimiyati organlarining muvozanati va tengligini ta`minlaydi. Lekin buning uchun u maqsadga muvofiq joriy etilishi lozim. Mazkur prinsipning oqilona ro’yobga chiqarilishi orqali davlatda biror organ yoki shaxs tomonidan diktatura o’rnatilishining oldi olinadi, davlat boshqaruvi amalga oshirilishining ideal muvozanati ta`minlanadi, davlat organlarining samarali faoliyat yuritishi uchun zamin tayyorlanadi.

Davlat hokimiyatining bo’linish prinsipi davlat hokimiyati organlarining kelishib, bir-birini nazorat qilib va o’zaro uyg’unlikda ishlashiga imkon yaratadi. SHuning uchun hokimiyatning bo’linish prinsipining karor topishi demokratik davlatga xos jihatdir. Rivojlangan va demokratiya qaror topgan davlatlarda bo’lgani singari O’zbekiston Respublikasida ham davlat hokimiyati uchga bo’lingan.