6-bob. Buxgalteriya hisobi registrlari va shakllari

Buxgalteriya hisobining axborot texnologiyalariga asoslangan
shakli
Buxgalteriya 
hisobining 
ushbu 
shakli 
elektron 
hisoblash 
mashinalarini qo‘llashga asoslangan.
Hisoblash texnikalarining rivojlanishi, ulami iqtisodiyotning 
hamma 
sohalarda 
keng 
qo ‘ llanilishi 
iqtisodiy 
samaradorlikga 
erishishning asosiy omillaridan biridir.
Buxgalteriya hisobi ishlarini takomillashuviga erishish, ulaming 
samaradorligini oshirish maqsadida ishlarini mexanizatsiyalashtirish 
natijasida Buxgalteriya hisobining jadval - avtomatlashtirilgan shakli 
vujudga keldi.
Hisob 
ishlarida 
axborot 
texnologiyalaridan 
foydalanishda 
yordamchi quyidagi imkoniyatlar yaratiladi:
1. Hisob ishlari bilan band bo‘lgan xodimlar soni qisqaradi.
2. Hisob xodimlari mehnat unumdorligi oshishiga erishiladi.
3. Hisob m a’lumotlari qayta ishlanishi tezlashadi.
4. Hisob 
m a’lumotlaridan 
foydalanishni 
operativligini 
ta ’minlanadi.
5. Moddiy 
javobgarlik 
ustidan 
nazoratni 
kuchaytirilishiga 
erishiladi.
6. Korxonalaming 
mulkchilikni 
saqlanishi 
ustidan 
nazorati 
kuchaytiriladi.
7. Hisob ishlari bilan bog‘liq xarajatlar kamayishiga erishiladi.
Buxgalteriya hisobining axborot texnologiyalariga asoslangan
shakli asosida buxgalteriya hisobi usulining asosiy elementida 
hujjatlashtirish yotadi. Ammo, shunga ahamiyat berish zarurki, 
hujjatlardagi 
m a’lumotlami 
guruhlash, 
umumlashtirish 
hisoblash 
mashinalari yoki kompyuterlar yordamida amalga oshiriladi.
Hisob ishlari kompyuterlarda amalga oshiriladigan korxonalarda 
hisob m a’lumotlari hisob registrlarida yoki hisoblash mashinalarini 
m a’lumot tashuvchilarida saqlanadi, y a’ni masalan, disketlarda va h.k.
134

---

Buxgalteming 
ish joylarini 
kompyuter bilan 
ta’minlanishi 
avtomatlashtirilgan ish joylarini yaratilishiga asos bo‘ladi.
Axborot texnologiyalaridan hisob ishlarida foydalanish iqtisodiy 
samaralar bilan birga korxonalarda boshqarishning avtomatik tizimini 
yaratilishi bilan birga olib boriladi.
Boshqarishning avtomatik tizimi korxonalar xo‘jalik faoliyatini 
boshqarishdagi vazifalar kompyuterlami qo‘llash yordamida bajariladi.
Buxgalteriya 
hisobida 
axborot texnologiyalari 
vositalaridan 
foydalanish, natijasida vujudga kelgan, buxgalteriya hisobining jadval -
avtomatlashtirilgan shakli 
kompyuter dasturlaridan foydalanishga 
asoslangan.
Kompyuterlami hisob ishlariga mo‘ljallangan dasturlari hisob 
registrlarini avtomatlashtirilgan tarzda tuzishga imkoniyat yaratadi.
Buxgalteriya 
hisobining 
takomillashgan 
avtomatlashtirilgan 
shaklida asosiy bosqich 
bu - buxgalteriya m a’lumotlarini qayta 
ishlashdir.
M a’lumotlami qayta ishlash uchun kompyuterga kiritilishidan 
oldin, m a’lumotlar qayta ishlashga moslashtirilishi lozim.
Avtomatlashtirilgan hisob shaklida hujjatlar aylanishi ham shu 
shaklga moslashgan holda tuzilishi lozim. M a’lumotlami qayta ishlashga 
m o‘ljalIangan dasturlami tayyorlash, ulami q o ilash g a doir texnologik 
va qo‘llash 
k o‘rsatmalari 
ham 
ushbu 
shakldagi 
bosqichlardan 
hisoblanadi.
Ishlab chiqilgan dasturga ko‘ra, m a’lumotlami hisoblash markazi 
(HM) yoki avtomatlashtirilgan ish joyida buxgalteriya xodimi turli 
mazmundagi hisob registrlarini oladi. Dasturda ishlab chiqilganiga 
ko‘ra, bu hisob registrlari jumal-orderlar, vedomostlar, kitoblar, 
kartochkalar va boshqalar bo‘lishi mumkin.
X o‘jalik yurituvchi subyektlar buxgalteriya hisobi qaysi shaklidan 
foydalanishni mustaqil ravishda belgilaydilar va bunda ular hisob-kitob 
ishlarini hajmi, hisob xodimlarini soni, malakasi va boshqa omillami 
e ’tiborga oladilar.
135

---

X o‘jalik yurituvchi subyektlar xo‘jalik faoliyatlari hisobini 
yuritishda buxgalteriya hisobining qaysi shakllaridan foydalanishlaridan 
qat’iy nazar, 0 ‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi 
to‘g ‘risida»gi qonuniga va boshqa tegishli m e’yoriy hujjatlarga va 
ko‘rsatmalariga rioya etishlari shart.