6 İstehsalçı və istehlakçı profsitləri

6

• İstehsalçı və istehlakçı profsitləri

BAZAR TARAZLIĞINA YENİDƏN NƏZƏR SALMAQ

• Tarazlıq qiyməti və tarazlıq həcmi alıcıların və satıcıların məcmu rifahını maksimumlaşdıra bilərmi?

• Bazar tarazlığı bazarın qıt resursları necə bölüşdürdüyünü əks etdirir.

• Bazarın bölüşdürülməsinin arzulana bilən olub olmadığını rifah iqtisadiyyatı müəyyən edir.

Rifah İqtisadiyyatı

• Rifah iqtisadiyyatı resursların bölüşdürülməsinin iqtisadiyyatıdakı rifaha necə təsir göstərdiyini araşdırır.

• Alıcılar və satıcılar bazara qoşulmaqdan fayda əldə edirlər.

• Bir bazardakı tarazlıq alıcı və satıcıların məcmu rifahını artırır.

Rifah İqtisadiyyatı

• Bazardakı tarazlıq maksimum fayda, yəni əmtəənin həm istehlakçıları, həm də istehsalçıları üçün maksimum fayda təmin edir.

Rifah İqtisadiyyatı

• İstehlakçı profsiti, alıcı baxımından iqtisadi rifahı ölçür.

• İstehsalçı profsiti, satıcı baxımından iqtisadi rifahı ölçür.

İSTEHLAKÇI PROFSİTİ

• Ödəmək istənilən qiymət bir alıcının bir əmtəə üçün verməyə istəkli olduğu və verəbiləcəyi miqdardır.

• Bu alıcının əmtəə və ya xidmətə nə qədər dəyər verdiyini göstərir.

İSTEHLAKÇI PROFSİTİ

• İstehlakçı profsiti bir alıcının ödəməyə istəkli olduğu qiymət ilə o alıcının həqiqətdə ödədiyi qiymət arasındakı fərqdir.

Cədvəl 1: Dörd potensial alıcının ödəmək istədikləri qiymətlər...

İSTEHLAKÇI PROFSİTİ

• Bazar tələb əyrisi istehlakçıların müxtəlif qiymətlərdən almağa istəkli olduqları və ala bildikləri miqdarı göstərir.

Tələb Cədvəli və Tələb Əyrisi

Qrafik 1: İstehlakçı profsitinin tələb əyrisi ilə ölçülməsi

Qrafik 2: İstehlakçı profsitinin tələb əyrisi ilə ölçülməsi

Qrafik 2: İstehlakçı profsitinin tələb əyrisi ilə ölçülməsi

İstehlakçı profsitinin tələb əyrisi ilə ölçülməsi

• Tələb əyrisinin və qiymətin altındakı sahə bazardakı istehlakçı profsitini ölçür.

Qrafik 3: Qiymət istehlakçı profsitinə necə təsir göstərir?

Qrafik 3: Qiymət istehlakçı profsitinə necə təsir göstərir?

İstehlakçı artığı necə hesablanır?

• İstehlakçı profsiti, alıcıların əmtəə üçün ödəməyə hazır olduğu miqdardan həmin əmtəə üçün real olaraq ödədiyi miqdarı çıxmaqla hesablanır.

• İstehlakçıların öz gözündən onların əldə etdiyi faydanı ölçür.

İSTEHSALÇI PROFSİTİ

• İstehsalçı profsiti istehsalçının əmtəəni satdığı qiymət ilə həmin əmtəənin istehsal xərci arasındakı fərqdir.

• Bu bazarda iştirak edən satıcıların faydasını ölçür.

Cədvəl 2: Dörd mümkün satıcının xərcləri

Təklif əyrisindən istifadə etməklə istehsalçı profsitinin ölçülməsi

• Eynilə istehlakçı profsiti tələb əyrisi ilə əlaqəli olduğu kimi istehsalçı profsiti də təklif əyrisi ilə yaxından əlaqəlidir.

Təklif Cədvəli və Təklif Əyrisi

Qrafik 4: Təklif Cədvəli və Təklif Əyrisi

Təklif əyrisindən istifadə etməklə istehsalçı profsitinin ölçülməsi

• Təklif əyrisinin üstündəki və qiymətin altındakı sahə bir bazarda istehsalçı profsitini ölçür.

Qrafik 5: Təklif əyrisi ilə istehsalçı profsitinin ölçülməsi

Qrafik 5: Təklif əyrisi ilə istehsalçı profsitinin ölçülməsi

Qrafik 6: Qiymət istehsalçı profsitinə necə təsir göstərir?

Qrafik 6: Qiymət istehsalçı profsitinə necə təsir göstərir?

BAZARIN SƏMƏRƏLİLİYİ

• İstehsalçı profsiti və istehlakçı profsiti aşağıdakı sualı cavablandırmaq üçün istifadə edilə bilər:

• Sərbəst bazarlar tərəfindən müəyyən edilən resurs bölgüsü arzu ediləndirmi?

BAZARIN SƏMƏRƏLİLİYİ

• İstehlakçı profsiti = Alıcılara görə olan dəyəri – Alıcılar tərəfindən ödənilən miqdar

• və

• İstehsalçı profsiti = Satıcılar tərəfindən əldə edilən miqdar – Satıcılara olan xərci

BAZARIN SƏMƏRƏLİLİYİ

• Məcmu profsit = İstehlakçı profsiti + İstehsalçı profsiti

• və ya

• Məcmu profsit = Alıcılara görə dəyəri – Satıcılara görə xərci

BAZARIN SƏMƏRƏLİLİYİ

• Səmərəlilik resursların bölgüsü məcmu profsiti maksimumlaşdırdığı zaman əldə edilir.

BAZARIN SƏMƏRƏLİLİYİ

• Bazarın səmərəliliyinə əlavə olaraq, sosial bir planlaşdırıcı bərabərlik, yəni müxtəlif alıcılar və satıcılar arasında rifah bölgüsünün ədalətliliyi ilə maraqlana bilər.

Qrafik 7: Bazar tarazlığında istehlakçı və istehsalçı profsiti

BAZARIN SƏMƏRƏLİLİYİ

• Bazarın nəticələri ilə bağlı üç məqam:

• Sərbəst bazarlar əmtəələri onlara ən çox dəyər verən alıcılara təklif edir.
• Sərbəst bazarlar əmtəələr üçün olan tələbi onları ən az xərclə istehsal edən satıcıya yönəldir.
• Sərbəst bazarlar istehsalçı və istehlakçı profsitlərinin məcmusunu maksimumlaşdıran miqdarda əmtəə istehsal edir.

Qrafik 8: Tarazlıq həcminin səmərəliliyi

Bazar tarazlığının qiymətləndirilməsi

• Tarazlıq nəticəsində resursların səmərəli istifadəsi mövcud olduğundan, sosial planlaşdırıcı bazar nəticəsinə müdaxilə etməməlidir.

• Bu bazarı özü-özünə buraxma siyasəti Fransızca laissez faire termini ilə ifadə edilir.

Bazar tarazlığının qiymətləndirilməsi

• Bazar gücü

• Əgər bir bazar sistemi tam rəqabətçi deyildirsə, nəticədə bazar gücü doğa bilər.
• Bazar gücü qiymətlərə təsir göstərmə qabiliyyətidir.
• Bazar gücü bazarların səmərəli olmamasına yol aça bilər. Çünkü qiymət və miqdarı, tarazlıq qiyməti və miqdarından uzaqlaşdırır.

Bazar tarazlığının qiymətləndirilməsi

• Xarici effektlər

• Xarici effektlər bir bazar nəticəsinin o bazardakı alıcılar və satıcılardan başqa fərdlərə təsir etdiyi zaman ortaya çıxır.
• Xarici effektlər bir bazardakı rifahın sadəcə əmtəənin satıcılara olan xərci və alıcılara olan dəyərindən başqa şeylərə bağlı olmasına yol açar.

• Alıcılar və satıcılar nə qədər istehsal ediləcəyi və istehlak ediləcəyinə qərar verəndə xarici effektləri nəzərə almadıqları zaman bazardakı tarazlıq səmərəli olmaya bilər.

Xülasə

• İstehlakçı profsiti alıcıların bir əmtəə üçün ödəmək istədiyi miqdar ilə onun real olaraq ödədiyi miqdar arasındakı fərqdir.

• İstehlakçı profsiti alıcıların bazara qoşulmaları səbəbindən əldə etdikləri faydanı ölçür.

• İstehlakçı profsiti tələb əyrisi ilə qiymət arasındakı sahənin hesablanması ilə əldə edilir.

Xülasə

• İstehsalçı profsiti satıcıların bir əmtəə üçün əldə etdikləri miqdarla onun istehsal xərci arasındakı fərqə bərabərdir.

• İstehsalçı profsiti satıcıların bazara qoşulmasından əldə etdikləri faydanı ölçür.

• İstehsalçı profsiti qiymətdən aşağıda, təklif əyrisindən yuxarıda qalan sahəni əhatə edir.

Xülasə

• İstehsalçı və istehlakçı profsitlərinin məcmusunun maksimum olduğu hal resursların bölgüsünün məhsuldar olduğunu göstərir.

• Siyasətçilər tez-tez məhsusuldarlıq haqqında düşünürlər. Eyni zamanda onları iqtisadi nəticələrin ədalətliliyi də maraqlandırır.

Xülasə

• Təklif və tələb tarazlığı istehsalçı və istehlakçı profsitinin məcmusunu maksimumlaşdırır.

• Bu eyni zamanda bazarların görünməz əlinin alıcı və satıcıları resursları səmərəli bir şəkildə bölüşdürməyə sövq etməsidir.

• Bazarlar bazar çatışmazlıqlarının mövcud olduğu halda resursları səmərəli bir şəkildə bölüşdürə bilmir.

TÖVSİYƏ OLUNAN ƏDƏBİYYATLAR

• Nick Wilkinson, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Cambridge University Press, 2005

• Gregory Mankiw, “Principles of Microeconomics”, Cengage Learning, 2011

• Luke M. Froeb, Brian McCann, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”, Thomson South-Western, 2008

• Michael R. Baye, “Managerial Economics and Business Strategy”, McGraw-Hill/Irwin, 2010

• İbrahim Özer Ertuna, “Yönetim Ekonomisi”, Okan Üniversitesi Yayınları, 2009

• Qreqory Mənkyu, “Ekonomiksin Əsasları”, Bakı, ADİU, 2010