6-ma’ruza. O‘lchashlarning sifat me’zonlari hamda o‘lchash vositalarining metrologik xususiyatlari

O‘lchash natijalarining qaytarizuvchanligi
– turli sharoitda (turli vaqtda, 
turli joylarda, turli vositalar va turli usullar yordamida) o‘tkazilgan o‘lchashlarning 
natijalarini bir biriga yaqinliligini ko‘rsatadigan o‘lchashlar sifati.
 
O‘lchash xatoligi
– o‘lchanayotgan kattalikning chinakam (haqiqiy) 
qiymatidan o‘lchash natijasining farqlanishi.
O‘lchash natijasi va uning xatoligi baholanishini o‘lchash sub’yekti tomonidan 
aniqlanadi.
 
O‘lchash sub’yekti
(inson) o‘zida o‘lchash jarayonini realligini va aksini 
birlashtiradi, bu jarayonga aktiv ta’sir etadi, o‘lchash vazifasini maqsadini amalga 
oshirish uchun qo‘yadi va sh.k lar qatorida o‘lchash natijalariga ishlov beradi.
2. O‘lchash xatoliklari, ularning turlari. 
 
O‘lchash xatoligi
deganda o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan 
o‘lchash natijasining farqlanishi tushuniladi.
O‘lchash xatoliklari sonli ifodalanishi shakli bo‘yicha mutlaq va nisbiy 
xatoliklarga bo‘linadi.

---

O‘lchashning mutlaq xatoligi
 

X
, bu o‘lchanayotgan kattalikning birligi 
orqali ifodalangan o‘lchash xatoligi. Bu xatolik asosan quyidagi ifoda bilan 
aniqlanadi: 

 
 
 
 

X=X
o‘ 
-X
ch 
, 
bu yerda 
X
o‘
– o‘lchanayotgan kattalik qiymati; 
X
ch 
- chinakam qiymat 
 
 
Lekin kattalikning chinakam qiymati noaniq bo‘lishi tufayli, o‘lchash 
xatoligini taxminan baholash mumkin. Amaliyotda chinakam qiymat o‘rniga 
haqiqiy qiymat qo‘llaniladi.