6-mavzu: Kartoshkaning botanik morfologik tuzilishi biologik xususiyatlari va navlari bilan tanishish. Kartoshkani tarqalish tarixi

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
6-mavzu: Kartoshkaning botanik morfologik tuzilishi biologik xususiyatlari va navlari bilan tanishish. Kartoshkani tarqalish tarixi
6-MAVZU: Kartoshkaning botanik morfologik tuzilishi biologik xususiyatlari va navlari bilan tanishish.
Kartoshkani tarqalish tarixi. Kartoshkaning vatani Markaziy va Janubiy Amerika mamlakatlari bosadi. Hind qabilalari Janubiy Amerikaning And togasi ochilgunga qadar kartoshka uning markaziy va shimoliy mintaqalarida nomazida Italiyaga keltirilgan. Angliyaga esa kartoshka 1586 yilda toridan-tori Janubiy Amerikadan olib kelingan. Kartoshka 1580 yilda Italiyadan Belgiyaga, undan 1588 yili Avstraliya va Germaniyaga, 1564 yilda Germaniyadan Gollandiyaga keltirilgan.
Italiyada kartoshkani tryufel qoxshashligi uchun uni deb atadilar. Olmonlar bu sotartofelkartofelzgartirganlar.
Shunday qilib, kartoshka XVI asrning ikkinchi yarmida Janubiy Amerikadan Ispaniya va Angliyaga, soasi boarbiy Yevropaga tarqalganidan 100 yildan sop miqdorda Rossiyaga keltirilishi XVIII asrning ognatgan deb taxmin qiladilar. Kartoshka 1736 yilda aptekarlar bogsimliklar yetishtiriladigan tomorqada) yetishtirilgan, 1741 yilda saroy dasturxonlariga kartoshka tansiq (ekzotik) taom sifatida tortilgan, 1757 yilda Peterburg tomorqalarida yetishtirilgan.
Kartoshka Irlandiya qishloq xoz ojaliklarida almashlab ekish tizimiga juda sekin va qiyinchilik bilan kirib bordi. Kartoshka aptekar tomorqasidan dehqon dalasiga yetib borgunicha 150 yilga yaqin muddatni oldi.
Markaziy Osiyoga kartoshka XIX asrning 50-chi yillarida Sibirdan keltirilgan. Osiyo va Afrikaning kolum bozbekistonga birinchi marta 1855-1856 yillarda keltirilgan boubay boshchiligidagi qochoq tatarlar Toshkent viloyati Noay qoon va Brichumulla qishloqlariga Grta Osiyoga ruslarni kirib kelishi bilan tatarlarning bir qismi Samarqandga kozlari bilan olib ketganliklari ehtimoldan holi emas. Shunday qilib Samarqand atroflari Ozbekistonda kartoshka navlarining xilma-xilligi.
Ozbekistonda Rossiyadan keltirilgan navlar ekilgan. Ortapishar rtapishar Lorx va kechpishar Voltman navlarini tavsiya qilganlar. 50-yillardan boshlab chetdan keltirilgan navlarni avval ilmiy tekshirish institutlarida, so davlat nav sinash uchastkalarida sinash natijasida kartoshka navlarining hilma-hilligi shakllantirilgan.
Yozgi muddatda ekish uchun Ortapishar Lorx va kechpishar Voltman. Rayonlashtirishda birinchisi 2001 yilgacha, ikkinchisi esa 1984 yilgacha saqlandi. Keyin bahorgi va yozgi muddatlarda ekish uchun nemes sorti Berlixingen (1955-1997) MDX navlari ligini keltirilishi tozbekiston Respublikasi xududida ekish uchun tavsiya etilgan qishloq xort yil (1998-2001 y.y.) davomida va Irga navi 5 yil (1998-2002y.y.) davomida reestrda bozbekiston Respublikasi Davlat Reestrida 2002 yildan boshlab faqat mamlakatimiz, german va niderland navlari mavjud.
Oli bilan, keyinchalik esa duragaylash usulida tanlash yozbekiston sabzavot-poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy-tadqiqot institutida chili kolleksiya namunalari ichidan yakka va yoppasiga tanlov yozbekistonda keng tarqalgan kartoshka navlari.