6-sinf. Botanika 7-dars: gul

19.1. Yopiq urug‘li o‘simliklar haqida ma’lumotlar

Yopiq urug‘lilar o‘simliklar olamining boshqa guruhlariga qaraganda har taraflama ancha murakkab tuzilgan. Ular gulli o‘simliklardir. Haqiqiy gul gulqo‘rg‘on, changchi va urug‘chidan tashkil topgan.

Yopiq urug‘li o‘simliklarda urug‘kurtak ochiq urug‘lilardagiga o‘xshash qubba tangachalari ustida ochiq holda emas, balki urug‘chining tugunchasi ichida, tuguncha devori bilan o‘ralgan holda yetishadi.

Changlanish va urug‘lanishdan so‘ng urug‘kurtakdan urug‘, tugunchadan esa meva hosil bo‘ladi. Demak, yopiq urug‘lilarning urug‘i meva ichida yetishadi. Shuning uchun ham, bu o‘simliklar yopiq urug‘lilar deb ataladi. Tugunchalar ichida yetiladigan urug‘kurtaklar va meva ichida rivojlanadigan urug‘lar muhitining noqulay sharoitidan: sovuq va ortiqcha issiqdan, quruqlik va ortiqcha namlikdan, zararkunanda va kasalliklardan yaxshiroq himoyalangan bo‘ladi.

Bu bo‘limga xos eng muhim belgilardan biri qo‘sh urug‘lanishdir.

Yopiq urug‘li o‘simliklar urug‘ining yaxshi, sog‘lom rivojlanishi, tez va oson tarqalishi va o‘sish xususiyatini tez yo‘qotmasligi tufayli o‘simliklar olamida asta-sekin hukmronlik qila boshlagan.

Yopiq urug‘li o‘simliklarning ichki tuzilishi ham ancha murakkab. Masalan, ularning ildiz, poya va barglaridagi o‘tkazuvchi to‘qimalari uzun, yog‘ochlangan o‘lik hujayralardan tashkil topgan naychalardan iborat.

Yopiq urug‘li o‘simliklarning hayotiy shakllari har xil. Ular ichida bir yillik, ikki yillik, ko‘p yillik, chalabutalar, buta va daraxtlar mavjud.

Hozirgi vaqtda fanga yopiq urug‘li o‘simliklarning 250 000 dan ortiq turi ma’lum. Bu boshqa barcha o‘simlik guruhlari turlarining umumiy soniga teng demakdir.

Odamlar qadim zamonlardan beri o‘simliklardan yem-xashak, oziq-ovqat sifatida, bo‘yoqbop, dorivor va ziravor o‘simlik sifatida foydalanib kelganlar. O‘rta Osiyo olimlari Ibn Sino va Al Beruniy bundan deyarli ming yil ilgari o‘zlarining tibbiyotga doir mashhur asarlarida yopiq urug‘lilarga oid juda ko‘p dorivor o‘simliklar haqida ma’lumot keltirganlar.

Madaniy o‘simliklarning ko‘pchiligi yopiq urug‘li o‘simliklarga kiradi.

Yopiq urug‘li o‘simliklar katta ikki sinfga – ikki urug‘pallalilar va bir urug‘pallalilar sinfiga bo‘linadi. Bu sinflar o‘rtasidagi farq asosan quyidagi belgilar bilan aniqlanadi: