6-sinf. Botanika 7-dars: gul

Og₃₊₃Ch₃₊₃ U₁
21.2. Piyozdoshlar oilasi

Oila vakillari: Barcha turdagi piyozlar (anzur, gul, qum,matur piyozlari)

Bu oila vakillari Yer yuzida keng tarqalgan, faqat Avstraliyada uchramaydi.

Oila 32 turkumga mansub 750 turni o‘z ichiga oladi. Ular ko‘p yillik piyozboshli o‘simliklardan iborat. Barglari shishgan yoki yassi nashtarsimon, ipsimon, qalami, keng qalami, tasmasimon, ellipssimon, yaprog‘i butun yoki qirqilgan, bandsiz, pastki qismi novsimon. To‘pguli yoshligida qobiq bilan o‘ralgan. To‘pguli (soyabonsimon), asosan sharsimon va yarimsharsimon, ko‘p gulli. Gullari ikki jinsli. Gulqo‘rg‘oni oddiy, to‘g‘ri gultojsimon. Gultojbarglari 6 ta, qo‘shilmagan, ikki doirada joylashgan. Changchisi 6 ta, urug‘chisi 1 ta.

Quyida O‘zbekistonda keng tarqalgan bosh piyoz (osh piyoz) bilan tanishamiz.

Bosh piyoz piyozboshli ko‘p yillik o‘t. Piyozboshi asosan tuxumsimon va yumaloq shakllarda bo‘ladi. Qobig‘i qattiq, butun, qo‘ng‘ir, oqish va qizg‘ish rangli. Poyasi 100 sm gacha yetadi, qalin, yarmidan pastki qismi shishgan. Barglari ham shishgan. To‘pguli (soyaboni) sharsimon, zich, ko‘p gulli. Gulbandi gulqo‘rg‘onidan bir necha marta uzun. Gulqo‘rg‘oni yulduzsimon oqish-yashil rangli. Changchisi 3 ta. Bosh piyoz may-iyunda gullab, mevasi iyulda pishadi.

Piyozlarning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati nihoyatda katta. Ular bevosita iste’mol qilinishidan tashqari turli oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlashda ishlatiladi. Bosh piyoz fitonsidlarga juda boy. Shuning uchun undan dorivor o‘simlik sifatida turli kasalliklarni davolashda foydalaniladi.

Foydali, ayniqsa dorivorlik xususiyatlariga ko‘ra sarimsoq piyoz bosh piyoz bilan yonma-yon turadi.

Tabiiy holda o‘sadigan turlari orasida iste’mol qilinadiganlari ham ko‘p. Bularga pskom piyozi, oshanin piyozi, mador piyoz (matur), qum piyoz, anzur piyoz kabilar kiradi.

Bulardan tashqari tabiatda barglari va to‘pgullari nihoyatda chiroyli turlarni ko‘plab uchratish mumkin. Gul piyoz, cho‘chqaquloq piyoz, suvorov piyozi, nor piyoz va qo‘shbarg piyozlar xushmanzara turlardan hisoblanadi.