8-Mavzu: bosimni o’lchash usullari va asboblari. Reja

Qalqovichli difmanometrlar. Qalqovichli difmanometrlarning ishlash prinsipi kosali manometrlarnikiga o‘xshash, ammo ularda bosimni o‘lchashda kosadagi suyuqlik sathining o‘zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan foydalani­ladi. Uzatish qurilmasi yordamida qalkovichning siljishi strelkaga uzatiladi. Bular, ko‘pincha, bosimning o‘zgarishini o‘lchash uchun ishlatiladi.
4.4-rasmda qalqovichli difmanometr sxemasi ko‘rsatilgan. Katta bosim beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat idishga R₁ > R₂ bosim berilganda undagi suyuklik sathi h₂ ga pasayib, manfiy idishdagi sath h₁ ga ko‘tariladi. R₁ — R₂ bosimlar ayirmasi suyuqlik ustunining h uzunligi orkali muvozanatlashadi:


h = h₁ + h₂. (5.16)
Sistemaning muvozanat sharti quyidagi formula orqali ifodalanadi:
4.4- rasm. Qalqovichli difmanometr sxemasi,
(4.17)

bunda ∆R – bosimlarning o‘zgarishi, Pa; ρ – difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, kg/m³.

Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
(4.18)
bunda S₁ – manfiy idish kesimining yuzasi, m²; S₂ — musbat idish kesimining yuzasi, m²;
yoki
, (4.19)

bu erda d va D – manfiy va musbat idishlarning diametri, m. (4.19) tenglamadan

(4.20)

(4.20) tenglamani (4.16) ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz;

(4.21)

(4.21) ni (4.17) ga qo‘yamiz

(4.22)

Ma’lum asbob uchun va (ρ – ρ₁) kattaliklar doimiy bo‘lgani uchun ularni K va K₁ orqali ifodalaymiz:

(4.23)

SHunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar ayirmasi qalqovichning siljishi bilan ta’riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o‘zgarmas bo‘lib, manfiy idishning diametri va uzunligi o‘zgartirilsa, bosimlar farqini o‘lchash chegaralarini o‘zgartirish mumkin (4.16) va (4.20) tenglamalarni birgalikda echamiz:

(4.24)

(4.24) tenglamadan D, h va h₂ larning berilgan qiymatlaridagi ingichka idishning kerakli diametri aniqlanadi.

So‘nggi vaqtlargacha qalqovichli difmanometrlarda to‘ldiruvchi suyuqlik sifatida simob, vazelin moyi, shuningdek, transformator moyi ishlatilar edi, ammo hozir simobning zararliligi tufayli uning ishlatilishi keskin cheklangan, shuning uchun qalqovichli asboblar o‘rniga ko‘proq deformatsion asboblar ishlatilmoqda.
Qalqovichli difmanometrlarning turli maqsadlarga mo‘ljallangan turli xillari chiqariladi. Simob bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim o‘zgarishini o‘lchash chegarasi 6,3 dan 25 MPa gacha, ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 4 dan 40 MPa gacha. Moy bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim o‘zgarishini o‘lchash chegarasi 40 Pa dan 4 kPa ga­cha, statik ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 0,25 MPa ga­cha. Texnik difmanometrlar 1 va 1,5 aniqlik klassida chiqariladi. Qalqovich yo‘li bosimning maksimal farqida difmanometrning barcha modifikatsiyalari uchun 30,5 mm ga teng.
Ko‘rsatishlarni 50 m dan ortiq masofaga uzatish, zarur bo‘lganda, shuningdek, asboblar boshqarish (shchitlarida) o‘rnatilgan hollarda elektr va pnevmatik o‘zgartgichli va mos distansion uzatuvchisi bor difmanometrlar qo‘llaniladi.
Mamlakat sanoati DP tipdagi ko‘rsatuvchi va o‘zi yozar qalqovichli difmanometrlar chiqaradi. Etti tip-o‘lchamli almashtiriladigan idishlar chiqariladi, ular 25 MPa gacha statik bosimda 6,3 kPa (630 kgk/sm²) dan 0,1 MPa (1 kgk/sm²) gacha bo‘lgan bosimlar farqini o‘lchaydi. Asboblarning xatoliklari chegarasi o‘lchash diapazonining ±2% dan oshmaydi. Ko‘rsatuvchi qalqovichli difmanometrlar signalizatsiyasi (DP-778) va unifikatsiyalangan pnevmatik signal (DP-787) olish uchun qo‘shimcha qurilmaga ega bo‘lishi mumkin. Sarfni o‘lchash uchun mo‘ljallangan qo‘rsatuvchi va o‘zi yozar difmanometrlar yig‘indi sarf ko‘rsatishini olish uchun ichiga o‘rnatilgan indikatorga ega bo‘lishi mumkin (DP-781R, DP-712R).
Ko‘ng‘iroqli asboblardan kichik bosimlarni va bosimlar siyraklanishini (naporomerlar, tyagomerlar) o‘lchashda hamda differensial manometrlar sifatida foydalaniladi.
Q