Çok eski çağlardan beri insanoğlu uzayı, Dünya’nın şeklini, evrendeki yerini merak etmiştir. Teleskopun bulunmasıyla, uzay istasyonları ve uydular yardımıyla önemli bilgiler elde edildi.
Newton “Durağan evren” görüşünü ortaya koymuştur.
Big Bang (Büyük Patlama)
Büyük patlama teorisine göre, evren bundan yaklaşık 15 milyar yıl önce büyük bir patlamayla oluşmaya başladı. Patlama sonucu etrafa saçılan maddelerden gök adaları, yıldızlar gezegenler ve diğer gök cisimleri meydana geldi.
Büyük patlamada neyin patladığı ve buna neyin sebep olduğu bilinmemektedir.
Büyük patlama teorisinin ortaya çıkmasının se-bebi yıldızların sürekli birbirinden uzaklaştığının gözlenmesidir. (1929 Edwin Hubble)
Panzias ve Wilson adlı bilim adamları uzayda parazit yapan ve büyük patlamadan kalan kozmik bir ışıma keşfetti.
Panzias ve Wilson adlı bilim adamları uzayda parazit yapan ve büyük patlamadan kalan kozmik bir ışıma keşfetti.
1989 yılında uzaya fırlatılan COBE uydusu bing bang’e kanıt oluşturan kozmik ışınları sekiz dakika içinde keşfetti.
1989 yılında uzaya fırlatılan COBE uydusu fırlatılışından sekiz dakika sonra, varlığı önceden tahmin edilen “kozmik ışımayı” belirledi. Bu kozmik ışımanın kaynağı aşağıdakilerden hangisi olduğu düşünülmektedir?
Gök adalar
Uzay
Güneş
Büyük patlama
Dünya’nın oluşumu
1. Görüş: Dünya’mız Güneş’ten kopan bir parçanın soğuması sonucu oluştu.
2. Görüş: Dünya evren oluştuğunda bir gaz kütlesi halindeydi. Bu gaz bulutu zamanla küçüldü ve soğumaya başladı.
Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri
20. yüzyılın başında Alfred Wegener isimli bilim insanı, tüm kıtaların 250 milyon yıl önce tek parça halinde olduğunu öne sürdü. Bu parçaya Pangea adını verdi.
Hary Hammond Hess Kıtaların okyanus tabanı ile beraber hareket ettiğini öne sür-dü. Okyanus tabanında sırt adı verilen bölgelerin olduğunu keşfetti. Kıtaların kay-masını açıklayan bu teoriye okyanus tabanı yayılması denir
Hary Hammond Hess Kıtaların okyanus tabanı ile beraber hareket ettiğini öne sür-dü. Okyanus tabanında sırt adı verilen bölgelerin olduğunu keşfetti. Kıtaların kay-masını açıklayan bu teoriye okyanus tabanı yayılması denir
Mağma çekirdekten aldığı ısı enerjisi ile önce yukarı sonra aşağı doğru hareket eder. Bu hareketi sırasında levhalara sürtünerek onları sürekli hareket ettirmektedir. Böylece okyanus-sal levhalar birbirinden uzaklaşır ve yayılma sırtları oluşur.
Mağma çekirdekten aldığı ısı enerjisi ile önce yukarı sonra aşağı doğru hareket eder. Bu hareketi sırasında levhalara sürtünerek onları sürekli hareket ettirmektedir. Böylece okyanus-sal levhalar birbirinden uzaklaşır ve yayılma sırtları oluşur.
LEVHA HAREKETLERİ
1. Yaklaşma hareketi
2. Uzaklaşma hareketi
3. Yanal hareket
Depremle ilgili bazı kavramlar
Levhaların birbirine sürtünmeleri ve birbirlerine göre hareketi sonucu oluşan depremlere tektonik deprem denir. Volkanik püskürme sonucu oluşan depremlere volkanik deprem denir.
Deprem üssü: deprem dalgalarının yeryüzüne ulaştığı en kısa noktadır.
Fay: Yerkabuğunda meydana gelen arazi kırığıdır.
Deprem büyüklüğü: Depremin merkezinde açığa çıkan enerjinin miktarıdır. Sismograf ile ölçülür.
Depremin şiddeti: Depremin insanlar ve binalar üzerinde meydana getirdiği hasarın derecesidir.
Deprem oluşumunu inceleyen bilim dalına deprem bilimi (sismoloji) denir.
Deprem oluşumunu inceleyen bilim dalına deprem bilimi (sismoloji) denir.
Okyanus tabanında oluşan depremler tsunami adı verilen dev dalgalara neden olur.
Okyanus tabanında oluşan depremler tsunami adı verilen dev dalgalara neden olur.
VOLKANLAR
Ateş küredeki yüksek basınç nedeniyle sıvı haldeki magma yerkabuğunda bazı yollar bularak yeryüzüne çıkar. Magmanın yer yüzüne çıkmak için geçtiği kanallara baca denir. Yeryüzüne ulaşan magmaya lav denir.
SICAKLIK FARKINDAN KAY-NAKLANAN HAVA OLAYLARI
Bazı meslekler için hava durumunu bilmek önemlidir. Sürücüler, pilotlar, inşaat mühendisleri hava durumunu önemser.
Hava azot, oksijen, argon, karbondioksit, su buharı ve diğer gazlardan oluşur.
Su buharının hava olaylarının gerçekleşmesi üzerinde önemi büyüktür.
Hava olaylarını tahmin etmek için bazı gözlemler yapılır.
Hava olaylarını tahmin etmek için bazı gözlemler yapılır.
Gökyüzü gözlemi: Geçen günlerin hava durumu bir çizelgeye işlenir.
Rüzgar gözlemi: Rüzgar pervaneleri ile rüzgar hızları kaydedilir.
Sıcaklık gözlemi: Termometrelerden okunan sıcaklık değerleri çizelgeye işlenir.
Nem gözlemi: Havadaki su buharı miktarına nem denir. Nem gözlemi için ucuna pamuk sarılmış termometreler kullanılır. Pamuk sarılı termometrelerden bir tanesi su dolu kaba batırılır. Havadaki nem az ise pamuktaki su ısı alıp buharlaşacağı için termometrenin sıcaklığı bir miktar düşer. İki termometredeki sıcaklık farkı havadaki nem oranını verir.
Nem gözlemi: Havadaki su buharı miktarına nem denir. Nem gözlemi için ucuna pamuk sarılmış termometreler kullanılır. Pamuk sarılı termometrelerden bir tanesi su dolu kaba batırılır. Havadaki nem az ise pamuktaki su ısı alıp buharlaşacağı için termometrenin sıcaklığı bir miktar düşer. İki termometredeki sıcaklık farkı havadaki nem oranını verir.
RÜZGARLAR
Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgar denir.
Rüzgar hızına göre 0’dan 12 ye kadar kuvvet ile ifade edilen Beafort (Bifort) ölçeği ile değerlendirilir.
HORTUMLAR VE KASIRGALAR
Sıcak hava alanlarında kendi çevresinde dönen rüzgarların en küçüğüne şeytan kulesi, ortancasına hortum, en büyüğüne ise kasırga denir.
Aşağıda sıcak hava, yukarıda ise soğuk ve kuru hava bulunan yüzeyler üzerinde hortumlar meydana gelir.
Hortumlar sıcak ve soğuk havanın aniden yer değiştirmesi ile meydana gelir.
Kasırgalar suyun sıcak, havanın nemli olduğu tropikal okyanuslarda oluşur.
Kasırgalar suyun sıcak, havanın nemli olduğu tropikal okyanuslarda oluşur.
Bir kasırganın oluşabilmesi için okyanus suyunun sıcaklığının 27oC ye ulaşması gerekir. Su ısınınca sıcak ve nemli hava yükselmeye başlar. Havanın çevresinde girdap gibi dönen güçlü bir rüzgar oluşur.
İklim ve hava olayları arasındaki farklar
Atmosferde oran olarak en çok bulunan gaz hangisidir?
Azot
Argon
Oksijen
Su buharı
Yayılma sırtları olarak adlandırılan volkanik sıra-dağlar hangi levha hareketi sonucu meydana gelir?
Okyanussal levha - kıtasal levha yaklaşması
kıtasal levha - kıtasal levha yaklaşması
Okyanussal levha - Okyanussal levha uzaklaşması
kıtasal levha - kıtasal levha uzaklaşması
Çözüm
Okyanuslardaki yayılma sırtları okyanus levhalarının uzaklaşmasıyla oluşur. “C”
Yukarıdaki posterde hangi levha hareketi anlatılmak istenmektedir?
Kıtasal levha - kıtasal levha uzaklaşması
Okyanussal levha - okyanussal levha uzaklaşması
Okyanussal levha - kıtasal levha yaklaşması
Okyanussal levha - okyanussal levha uzaklaşması
Bazı bilim dalları ve bunlar ile ilgili araştırma yapanlara verilen isimler aşağıda verilmiştir. Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
Meteoroloji – meteorolog
Klimatoloji - iklim bilimci
Sismograf - sismoloji
Sismoloji - sismolog
Aşağıdakilerden hangisi depremin nedenlerinden biri değildir?
Fay hareketleri
Volkanik hareketler
Yer kabuğundaki çöküntüler
Buzul erimeleri
Atmosferde meydana gelen yağışların kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?
Havadaki toz
Havadaki nem
Havadaki oksijen gazı
Yeryüzü suları
Kemal ÖZDEMİRCİOĞLU
Amasya Merkez Gazi Ortaokulu Fen ve Teknoloji Öğretmeni
