A. G. Oxapkin G. A. Yulova

Rossiya Federatsiyasi Ta'lim va fan vazirligi
nomidagi Nijniy Novgorod davlat universiteti. N.I. Lobachevskiy

A.G.Oxapkin G.A.Yulova

Algologiya asoslari
Qo`llanma

Biologiya fakulteti Ilmiy kengashi tomonidan talabalar, bakalavriat va magistrantlar uchun tavsiya etilgan

oliy o‘quv yurtlarining biologik mutaxassisliklari va yo‘nalishlari

Nijniy Novgorod

Nijniy Novgorod davlat universiteti nashriyoti
2010 yil
UDC 582.232/.275
BBK E 591.2
O 72
Taqrizchilar:
O.V. Shtyrlina - bosh. NSPU botanika kafedrasi, t.f.n.;
D.B. Gelashvili - bosh. UNNning ekologiya kafedrasi, biologiya fanlari doktori, professor
Oxapkin A.G., Yulova G.A. Algologiya asoslari: Ta'lim
O 72 nafaqa. - Nijniy Novgorod: Nijniy Novgorod davlat universiteti nashriyoti. N.I. Lobachevskiy, 2010. – 340 b.
ISBN 978–5–91326–150–2
Kislorodli fototrofik pro- va eukariotlar - suvo'tlarning morfologiyasi, ultrastrukturasi, ontogenezi, sistematikasi, filogeniyasi va ekologiyasi masalalari ko'rib chiqiladi. Har bir bo'limga kiritilgan eng muhim vakillarning biologik xususiyatlari, rivojlanish davrlari va amaliy ahamiyati tavsifi berilgan.
Nijniy Novgorod davlat universiteti va boshqa universitetlar talabalari, algologiya sohasida ixtisoslashgan bakalavrlar va magistrantlar uchun.
ISBN 978–5–91326–150–2 BBK E 591.2
© A.G. Oxapkin, G.A. Yulova, 2010 © Nijniy Novgorod davlat universiteti. N.I. Lobachevskiy, 2010 yil
2
 Botanika fan sifatida.

Botanikaning asosiy tarmoqlari

Botanika fanining nomi yunoncha "botane" so'zidan olingan bo'lib, "o't, o'simlik, yaylov" degan ma'noni anglatadi, ya'ni botanika umuman o'simliklar haqidagi fandir. Botanika eng qadimgi fanlardan biri bo'lib, umumiyroq fan - biologiyaning bir qismidir. Odam o'simliklar haqidagi ilk ma'lumotlarni ibtidoiy davrlarda, asosan oziq-ovqat o'simliklarini yig'ish bilan boshlagan.
Botanika - o'simliklarning tuzilishi, ularning hayotiy faoliyati, sayyorada tarqalishi va hayotining boshqa ko'plab jihatlari haqidagi fan. O'simliklar va hayvonlar o'rtasidagi sezilarli farqlar bilan bir qatorda ular orasida katta o'xshashliklar ham mavjud. Bu, birinchi navbatda, o'simliklar va hayvonlarning kimyoviy tarkibi va metabolizm tabiatining o'xshashligiga tegishli. O'simliklar, hayvonlar kabi, oqsillar, yog'lar, uglevodlar va boshqa organik moddalar sinflaridan iborat. Xuddi hayvonlar kabi, ular o'sadi, ovqatlanadi, nafas oladi, asabiylashish va boshqa umumiy xususiyatlarga ega. Bu ularning kelib chiqishining o'xshashligi bilan bog'liq. O'simliklarning asosiy xususiyati, hayvonlar va boshqa organizmlardan farqli o'laroq, kislorod ajralib chiqishi bilan fotosintez qilish qobiliyatidir. Shunday qilib, o'simliklar yorug'lik energiyasidan foydalangan holda noorganik moddalardan organik moddalar hosil qila oladigan avtotrof organizmlardir. Hayvonlar noorganiklardan organik moddalar hosil qilishga qodir emas va ularni geterotroflar deyiladi. Ammo o'simliklar orasida ham xlorofillga ega bo'lmagan va oziqlanish usuli hayvonlarnikiga o'xshash parazitlar va yarim parazitlar mavjud. O'simliklar azotni noorganik birikmalardan, hayvonlar esa azotni organik shaklda o'zlashtiradi.
Aristotel davridan beri biologlar tirik mavjudotlar orasida o'simliklar va hayvonlar dunyosini ajratdilar. TO.Linney o'simliklar uchun Vegetabilia = Plantae va hayvonlar uchun Animalia lotincha nomini taklif qildi. O'simlik turlarining aksariyati quyidagi xususiyatlarga ega:
1. Qattiq zarrachalarning o'tishiga yo'l qo'ymaydigan zich hujayra membranasining mavjudligi. Barcha o'simliklar, bir nechta istisnolardan tashqari, faqat erigan moddalarni o'zlashtiradi.
2. O'simliklarning oziqlanishi ularning tanasining umumiy yuzasiga va tashqi muhit bilan aloqasiga bog'liq bo'lib, o'simliklarning tuzilishi hayvonlarnikiga qaraganda g'alati shaklga ega.
3. Oziqlanishni moddalarning so'rilishi bilan idrok etish o'simlikning nisbiy harakatsizligini belgilaydi va u quyidagi simptomni keltirib chiqardi.
4. O'simliklar harakatchan holatda tarqaladigan hayvonlardan farqli o'laroq, dam olish holatida bo'lgan sporalar, urug'lar, urug'lar va boshqa shakllanishlar shaklida tarqaladi.
5. O'simliklarning o'simlik pigmentlari - xlorofillar va bir qator karotinoidlar mavjudligi sababli fotosintez qilish qobiliyati. O'simliklar - oziqlanish bilan birlashtirilgan turli xil tuzilishga ega bo'lgan organizmlarning ekologik guruhi.
O'simliklar Yer biosferasining tabiati va faoliyatida juda katta rol o'ynaydi.
Birinchidan, ular atmosfera havosini ko'pchilik tirik organizmlarning nafas olishi uchun zarur bo'lgan kislorod bilan boyitadi. Erda kislorodli atmosferaning paydo bo'lishi deyarli butunlay o'simliklarning fotosintetik faolligi bilan bog'liq, yashil o'simliklar paydo bo'lishidan oldin atmosferada kislorod deyarli yo'q edi.
Ikkinchidan, yashil o'simliklarning hayotiy faoliyati suv va karbonat angidriddan juda katta organik moddalar massasini yaratish bilan birga keladi.Turli hisob-kitoblarga ko'ra, yiliga taxminan 45-50 x 1015 g organik uglerod hosil bo'ladi. Bu moddalar o'simliklar, hayvonlar va odamlar tomonidan oziq-ovqat sifatida ishlatiladi. Hatto yirtqichlar ham o'txo'r hayvonlarni eyish uchun yashil o'simliklarga bog'liq. O'simliklarning inson hayotidagi va umuman Yer uchun ahamiyatini rus o'simlik fiziologi K.A. Timiryazev.
Uchinchidan, quyosh energiyasi o'simliklarning organik moddalarida to'planadi, buning natijasida Yerda hayot rivojlanadi. Shunday qilib, o'simliklar Yerda nafaqat organik moddalarni sintez qiladi, balki barcha tirik mavjudotlarning hayoti uchun zarur bo'lgan energiyani ham to'playdi.
To'rtinchidan, zavodlar barcha sanoat tarmoqlari uchun xom ashyo sifatida inson uchun zarur bo'lgan juda ko'p turli xil mahsulotlarni ishlab chiqaradi. O'simliklar odamlarni boshpana, oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan ta'minlaydi. Shunday qilib, o'simliklar Yerdagi tirik organizmlarning yagona mahsuldor guruhidir. Massasi bo'yicha Yerda hayvonlarga qaraganda ko'proq o'simliklar mavjud va o'simliklar massasining yillik o'sishi hayvonlar massasining o'sishidan 2200 marta ko'pdir.
O'simliklar doimo atrof-muhit bilan moddalar almashinuvini amalga oshiradi, hayot jarayonida kislorod, karbonat angidrid va vodorodni chiqaradi. Vaqti-vaqti bilan barglar tushishi paytida ko'plab elementlar axlatning bir qismi sifatida erga tushadi va keyin tuproqqa o'tadi, masalan, azot, oltingugurt, magniy, kaltsiy