A. ÖZel eğİTİme giRİŞ 2 Özel Eğitim Nedir? 2

Sosyolojik Yaklaşım

Tarih boyunca, davranışları farklı olan insan grupları ayrı toplumsal gruplar olarak ele alınmış ve farklı davranılmıştır. Davranışları farklı olan insan gruplarını sosyologların sistemli bir biçimde incelemeye başlamaları 20. YY da gerçekleşmiştir. Sosyologlardan bazıları ruhsal hastalıkları, sapkınlığın bir biçimi olarak ele alıp incelemişlerdir. Toplumsal koşullarla, değişen ruhsal hastalıkla arasındaki ilişkiye bakmışlardır. Sosyologlar eğitim tarihini yorumlarken, eğitimin sosyalleştirdiği varsayımından hareket eder. Genellikle etnik, ırk ve sosyoekonomik bakımdan azınlığı oluşturan gruplar, çoğunluk tarafından kabul gören toplumsal değerlerin oluşturduğu yaptırımların aktarımına karşı koyar ve eğitim kurumlarının kendileri için özel düzenlemelerde bulunmasını ister. Örneğin, Kamu kurumlarında işitme engelliler işaret diliyle, görme engellilerse kabartma yazıyla iletişim kurmak ister.

Bazı batı ülkelerinde ve günümüzde sapkın gruplar kültürel yoksunluğun sonuç olarak görülür. Kültürel yoksunluk kavramı sapkınlıklara çevrenin yol açtığı düşüncesinin çağdaş ismidir. Çocuklardan bazıları toplumun çoğunluğu tarafından kabul görülen kültürün, değer yargılarına ve olanaklarına göre yetiştirilir. Bazıları ise bu değer yargılarından ve olanaklardan yoksun olarak yetiştirilir. Bu durum gruplar arası çatışmaları artırması nedeniyle sapkınlıkları arttırır. Kültürel yoksunluklar sonucu sapkın grupların oluşumunu engellemek amacıyla farklı toplumsal gruplardan gelen çocukları birlikte eğitmesi düşüncesi bir grup yetersizlikten etkilenmiş çocuğun akranlarıyla birlikte eğitilmesi uygulamaları üzerinde etkili olan etmenlerden biridir.

Toplumun çoğunluğu tarafından kabul gören kültürün değer yargılarına göre hazırlanmış, ölçü araçlarıyla ölçülen çocuklar yanlış tanılanabilir. Örneğin Türkiye’den Almanya’ya göç eden bazı ailelerin çocuklarına Alman normlarına göre, hazırlanmış testlerin uygulanması sonucunda zihinsel engelli tanısı konulmuş ve özel sınıflara yerleştirilmiştir. Kültürel yoksunluk kavramı çocukların sınırlandırılması ve eğitim uygulamalarını etkilemiştir. Yanlış tanılama olacağından hareketle, sadece zekâ ölçekleriyle yetinmeyip, uyumsal davranış ölçü araçlarının geliştirilmesine ve kullanılmasına yol açmıştır.

Kaynaklar:

1. 
   Özel eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları (http://orgm.meb.gov.tr)
   
2. 
   Özyürek,M. (2005) Bireysel Farklılıkları İnceleme Yaklaşımları.Ankara:Kök Yayınları.
   

E. EĞİTSEL-DAVRANIŞSAL ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Değerlendirme Nedir, Neden Yapılır?

Değerlendirme, öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin eğitim performanslarını belirlemek ve öğrencinin süreç içerisindeki gelişimine ilişkin geri bildirim sağlamak amacıyla yapılır.

Değerlendirmenin pek çok amacı vardır ve pek çok şekilde gerçekleştirilebilir:

• İlk değerlendirme, öğrenci yeni bir okula başlamadan önce veya yeni bir yılın başında öğrencinin ne bildiğini ortaya koymak için kullanılır.

• Öğrenmenin değerlendirilmesi, öğrencinin önceden belirlenen hedefler açısından nasıl bir ilerleme kaydettiğinin belirlenme şeklidir. Öğrenme için değerlendirme, çocuğu ve öğretmeni, öğrenmede bir sonraki adımlarının ne olması gerektiği konusunda bilgilendirme yöntemidir. Sürekli ve genellikle informaldir.

Değerlendirilmede Odaklanılması Gerekenler Nelerdir?

Değerlendirme yalnızca akademik becerilere odaklanmamalıdır. Öğrencinin akademik olarak nasıl bir ilerleme kaydettiğinin belirlenmesi ile birlikte, okulda hayatının her alanında nasıl kazanımlar elde ettiğinin değerlendirilmesi de önemlidir.

Değerlendirme, öğrenme sürecine önem verir ve öğrencinin gelişimini izlemeyi amaçlar.

Değerlendirme yapılırken öğrencilerin;

• Problem çözme yetenekleri

• Üst düzey düşünme becerileri, (okumada ve işlem çözmede süreçleri izleyebilme becerisi)

• Sosyal becerileri,

• Estetik görüşleri, (resim, müzik, sanatsal etkinliklerle ilgilenme, hoşlanma, katılma vb.)

• Özgüveni,

• Öz bakım becerileri,

• Akademik başarısı,

• Günlük yaşam becerileri,

• Psikomotor becerileri,

• Dil ve konuşma becerileri vb. hususlar göz önünde bulundurulur.

Değerlendirme Nerede ve Nasıl Yapılmalıdır?

Davranışların, öğretim süreci içinde kendiliğinden doğal ortamlarda, yeri geldiğinde fırsatlardan yararlanarak değerlendirilmesi uygun olacaktır. (Örneğin; dinlediği masal hakkında konuşur, gezip gördüğü bir yer hakkında bilgi verir, ihtiyaçlarını basit cümlelerle söyler vb. gibi). Akademik becerilerin değerlendirilmesi de formal ve informal değerlendirme araçlarıyla okul ve sınıf ortamında yapılır. Değerlendirmede kullanılan görseller, nesneler ve metinler de sene boyunca çalışılacak temalarla bağlantılı seçildiğinde daha anlamlı olacaktır.

Sözlü bildirimler, görsel bildirimlerden önce sorulmalıdır. Örneğin; matematik dersinde gösterilen uzunluk ölçme aracının adını söyler/aracı gösterir.

Değerlendirmede Uyarlamalar

Değerlendirme etkinlikleri özel gereksinimi ve/veya engeli olan öğrenciler ve öğretmenleri için birtakım zorluklar yaratabilmektedir. Örneğin, görme yetersizliği olan bir öğrenci soruları kendisi okuyamadığı, işitme engeli ve öğrenme güçlüğü olan öğrenci soruları anlayamadığı, motor yetersizliği olan öğrenci cevapları yazılı olarak vermekte güçlük çekebildiği için sınıf içinde gerçekleştirilen değerlendirmelerde güçlüklerle karşılaşılabilmektedir. Bu güçlükleri giderebilmek için öğrenciyle çalışan tüm öğretmenlerin değerlendirmelerde öğrencinin gereksinimlerine ve özelliklerine göre uyarlamalar yapması ve değerlendirme sisteminde değişikliklere yer vermesi gerekmektedir. Genel eğitim sınıflarında öğrenimine devam eden özel gereksinimi ve/veya engeli olan öğrencilerin değerlendirme sürecinde daha iyi performans gösterebilmeleri için;

• Değerlendirme ortamında,

• Değerlendirme süresi ve zamanında,

• Değerlendirme biçimi ve yönergelerin sunumunda,

• Öğrencinin değerlendirme sorularına vereceği cevap biçiminde değişiklikler yapılması gerekmektedir.

Değerlendirme Ortamında Yapılacak Uyarlamalar

Değerlendirme yapılan ortamın koşullarında, öğrencilerin özelliklerine ve gereksinimlerine göre farklı düzenlemelere gitmek gerekebilir. Fiziksel yetersizliği olan öğrenciler için fiziksel bazı düzenlemelere, duyusal (görme, işitme) yetersizliği olan öğrenciler için ise ortamda bazı özel düzenlemelere gereksinim duyulabilir. Örneğin, öğrencinin sınav esnasında dikkatini dağıtan nesnelerden uzak durması (kitap, pencere gibi) sağlanabilir. Ayrıca sınav ortamı az gören öğrencilerin özelliğine göre aydınlatılabilir.

Değerlendirme Süresi ve Zamanına İlişkin Uyarlamalar

Süre ve zaman uyarlaması, değerlendirme süresinde ve organizasyonundaki değişiklikleri kapsar. Yapılan değerlendirmenin süresinde değişiklik (ek süre verme, daha kısa sürede bitirmesini isteme vb.) yapılabileceği gibi öğrencilerin gereksinimlerine göre değerlendirmenin süresi belirli aralıklara bölünebilir ve değerlendirmenin yapıldığı saat değiştirilebilir. Süre ve zaman uyarlamasına yer vermenin geçerli birçok nedeni vardır. Özel gereksinimi ve/veya engeli olan öğrenciler; bilgiyi işleme ve sorulara yanıt vermede akranları kadar hızlı olamayabilirler ve/veya fiziksel gereksinimleri nedeniyle kolayca yorulabilirler. Bu nedenle değerlendirmelerde sıklıkla süre ve zaman uyarlamasına ihtiyaç duyarlar. Dolayısıyla öğretmenler, bu öğrenciler için sınav planlamasını yaparken, öğrencilerin sınavı tamamlaması için ek süre verme, sınavı daha kısa süreli oturumlar halinde uygulama, öğrencilerin gereksinim duyduğu aralara yer verme, ayrı sınav oturumları düzenleme gibi zamanlama alternatiflerini göz önünde bulundurmalıdırlar.

Örneğin:

• Özel cihaz (Braille daktilosu, ses kayıt cihazı vb.) kullanımı daha çok zaman alır. Bu durum öğrenciye ek süre verilmesini gerektirir.

• Büyütücü cihazlar, ses kayıt cihazı ve kulaklık gibi bazı yardımcı cihazların kullanımı öğrencide yorgunluğa yol açabilir. Bu nedenle sınav sırasında, dinlenmesi için, öğrenci için ek aralar vermek gerekebilir.

• Okuma, yazma güçlükleri ve motor yetersizlikleri olan öğrencilerin, metni okuma ve yönergeleri anlamak için ek zamana gereksinimleri olabilir.

Değerlendirme Soruları ve Yönergelere İlişkin Uyarlamalar

Değerlendirme sorularında ve yönergelerinde uyarlamalar, öğrencilere soruların veriliş biçimlerinde değişiklikleri kapsar. Bu tür uyarlamalar; sınav yapma biçiminde ve standart işlemlerde değişiklikler ve test sürecinde yardımcı cihaz kullanımı ile ilgilidir. Değerlendirme biçiminde değiştirmekle, sınav sorular ve yönergelerde özel gereksinimi ve/veya engeli olan öğrencilerin özelliklerine ve gereksinimlerine göre uyarlamalar yapılır.

Örneğin,

• Görme yetersizliği olan bir öğrenci için soruların Braille alfabesiyle hazırlanması ya da teybe kayıt edilerek verilmesi ya da az gören öğrenciler için soruların büyük puntolarla yazılması değerlendirme biçimi ile ilgili değişiklikleri kapsar.

• Soru türleri arasında değişiklikleri göstermek için, her soru türü ile ilgili yönerge ya da soru örnekleri ayrı bir kutu içinde verilebilir.

• Sayfa üzerinde daha az sayıda soru bulunması, satır aralarının artırılması, yanıtlar için daha çok yer ayrılması, anahtar sözcüklere yer verilmesi değerlendirme formatında yapılabilecek diğer uyarlamalardır.

• Bazı öğrencilerin, soruları ve yönergeleri anlayabilmeleri için, okul personelinin yardımına gereksinim duyması standart işlemlerde değişiklikler olarak adlandırılır. Sınav sürecinde görevlendirilecek bir kişi bu öğrenciler için sınav yönergelerini ve sorularını yüksek sesle okuyabilir ya da yönergeler öğrencilerin ilerleme hızına göre verilebilir.

• Bazı öğrenciler sınav soruları ve yönergelerini anlayabilmek için özel materyallere ve cihazlara gereksinim duyabilirler (yönergeleri ve soruları bilgisayara okuma, büyütücü ve ses yükseltici cihazlar kullanma gibi).

• Görme yetersizliği olan öğrencilerin dokunarak ayırt etme becerilerinin geliştirilebilmesi ve değerlendirilebilmesi iki ve üç boyutlu çeşitli nesneleri kullanmayı gerektirebilir.

• Az gören öğrenciler büyüteçlerden yararlanabilir.

• İşitme yetersizliği olan öğrenciler, sesi yükselten cihazlara gereksinim duyabilir.

• Sınav yönergeleri ve sorular için bilgisayarlar ve kasetler kullanılabilir.

• Bazı öğrenciler de okuma sırasında, satırları karıştırmadan takip edebilmelerine yardımcı olacak cetvel ya da benzeri araçlar kullanabilirler.

Sorulara Yanıt Verme Biçiminde Uyarlamalar

Sorulara yanıt verme uyarlamaları, öğrencinin sınav sorularını yanıtlama biçimi ile ilgili değişiklikleri kapsar. Bu tür uyarlamalara yer vermenin temel nedeni, fiziksel ve duyusal yetersizliği olan öğrencilerin yanıt verme yeteneğinin sınırlılığını azaltmaktır. Yanıt uyarlamalarının temel türleri arasında yanıt formatı, işlem değişiklikleri ve yardımcı cihazlar yer almaktadır.

Örneğin;

• Öğrenciler yöneltilen soruların yanıtlarını sözel olarak, işaretleyerek ya da yaparak gösterebilirler.

• İşitme engeli olan öğrenciler yöneltilen sorulara işaret dilini kullanarak, görme yetersizliği olan öğrenciler sözel olarak ya da Braille alfabesini ve bilgisayarı kullanarak yanıt verebilirler.

• Bazı öğrenciler sayfa üzerinde daha az sayıda soru sorulmasına ihtiyaç duyabilir, sorular arasında ek boşluklar isteyebilir, çizgili kareli ya da daha büyük yanıt kâğıdı isteyebilir.

• Ayrı yanıt kâğıdına cevaplarını aktarmada güçlüğü olan öğrencilerin soru kitapçığı üzerinde yanıtları işaretlemesine izin verilebilir.

• Konuşma ya da yazmada güçlüğü olan öğrencilerin yöneltilen sorulara yanıt verebilmesi için yardımda bulunulabilir. Örneğin, işitme engeli olan öğrenciler sorulara işaret dili ile fiziksel yetersizliği olan öğrenciler göz hareketlerini kullanarak yanıt verebilir.

• Öğrencilerin sorulara daha kısa sürede yanıt verebilmesi amacıyla, yazmayı gerektiren sorular ya da cümle tamamlama soruları yerine çoktan seçmeli sorulara yer verilebilir.

• Yanıtlarda amaç öğrencinin imla kuralları veya noktalamayı öğrenip öğrenmediğini belirlemek değilse, öğrenciler sözlü sınava tabi tutulabilir ve/veya yanıtları teybe kayıt edilebilir.

• Sınavda yazı dilinin mekaniksel yapısını değerlendirmek önemliyse, yanıtların tamamı yazdırılabilir.

• Okul personeli ya da bir görevli (gözetmen, yazıcı) öğrenciye yanıtları yazmada, işaretlemede ve kayıt etmede yardımcı olabilir.

• Özel gereksinimi ve/veya engeli olan bazı öğrenciler gereksinimleri nedeniyle sınav sorularını yanıtlamak için yardımcı teknolojiye ve yardımcı araç gereçlere gereksinim duyabilir. Hesap makinesi, sözlük, bilgisayar programları ve matematik tabloları hafıza ya da hesaplama sorunu olan öğrenciler için yararlı olabilir.

Örnek:

Ayşe 7. Sınıf öğrencisidir. Fiziksel engelinden dolayı kalem tutamamakta ve yazı yazamamaktadır. Öğretmenleri sınıftaki öğrencilere bir sonraki hafta Cuma günü sınav yapacağını söyler. Öğretmen sınavda sınıf içi tartışma konularından ve o zamana kadar işledikleri son üç üniteden sorular soracağını belirtir. Ayşe sınıfta aşağıdaki düzenlemeler yapılarak etkili bir katılım sağlamıştır.

• Ayşe’nin arkadaşlarından bir tanesi not tutarken bir fotokopi kâğıdı kullanarak ders notlarını çift nüsha şeklinde oluşturmaktadır.

• Başka bir arkadaşı belirlenen bölümleri sesli olarak okuyup kaydetmektedir ve bu kayıtları dinlemesi için Ayşe’ye vermektedir.

• Son olarak, evi Ayşe’ye yakın olan bir diğer arkadaşı haftada iki gün okul sonrası Ayşelere giderek onunla birlikte çalışmaktadır. Arkadaşı ders notlarını yüksek sesle okumakta ve ikisi birlikte kayıtları dinleyerek üniteleri gözden geçirmektedir.

• 
  Ayşe ve arkadaşı sınav için çok çalışır. Cuma günü destek özel eğitim öğretmeni ve Ayşe sınavdaki diğer öğrencilerin rahatsız olmaması için kütüphaneye giderler ve Ayşe’nin sınavı sözel olarak yapılır. Öğretmen soruları Ayşe’ye okur ve Ayşe cevaplarını öğretmene dikte eder. Ayşe bazı modifikasyonlara ihtiyaç duysa da bunların hiçbiri Ayşe’nin beklenen akademik çıktılarını etkilemez.