A. ÖZel eğİTİme giRİŞ 2 Özel Eğitim Nedir? 2

F. UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ

Temelleri: Davranışçı yaklaşım: Gözlenebilir ve ölçülebilir davranışlar ile çevresel uyaranlar arasındaki ilişkileri açıklayan çeşitli kuramları (örneğin, edimsel koşullama) kapsamaktadır.

Pek çok davranışın çevresel olaylara bağlı öğrenilmiş tepkiler olduğu öne sürülmektedir.

• 
  Klasik koşullama kuramı
  
• 
  Edimsel koşullama kuramı
  
• 
  Sosyal öğrenme kuramı
  

Santrock, 2004; Schloss ve Smith, 1994; Tekin ve Kırcaali-İftar, 2001; Woolfolk, 2005.

Uygulamalı davranış analizi, sosyal olarak önemli, gözlenebilir ve objektif olarak tanımlanabilir. insan davranışlarını anlamaya, değiştirmeye ve geliştirmeye yönelik olarak edimsel koşullama ve sosyal öğrenme kuramlarının ilkelerini sistematik olarak uygulamayı içeren bilimsel bir disiplindir. (Baer, Wolf ve Risley, 1968; akt.: Cooper, Heron ve Heward, 1987; Santrock, 2004; Schloss ve Smith, 1994). 

Bir başka deyişle, davranış ve davranışın öncesi ve/veya sonrasındaki çevresel olaylar arasındaki işlevsel ilişkinin sistematik ve deneysel olarak ortaya konmasına; ayrıca, davranış değişikliklerinin oluşması için bu olayların değiştirilmesine yönelik çeşitli davranışsal ilkelerin kullanılmasıdır (Chance, 2006; Cooper ve diğ., 1987). 

Uygulamalı davranış analizindeki davranış değiştirme ilkeleri:

Bu ilkelerin belli başlıları:

-Pekiştirme

-Ceza

-Sönme

-Ayrımlı pekiştirme

-Şekil vermedir

(Anderson ve Romanczyk, 1999; Chance, 2006; Cooper ve diğ., 1987; Santrock, 2004; Wolery, Bailey ve Sugai, 1988). 

Uygulamalı Davranış Analizinin Özellikleri:

-Uygulamalılık: Hedef davranışın kuramsal açıdan değil, toplumsal açıdan önemli bir davranış olması

-Davranışsallık: Gözlenebilen, somut davranışların incelenmesi  Davranışın doğru tanımlanması ve ölçülmesi 

-Analitiklik: Uygulama ve sonuç arasındaki işlevsel ilişki=neden-sonuç ilişkisi ortaya konmalı

-Teknolojiklik: Yinelenebilirlik. Davranış değiştirme süreçlerinin, uygulamanın açık ve herkes tarafından aynı şekilde anlaşılacak şekilde betimlenmesi. Herkesin aynı biçimde uygulamayı yineleyebilmesine olanak sağlama 

-Kavramsal olarak sistematiklik: Uygulamaların kavramsal ilke ve tekniklerle ilişkili olması, kavramsal bütünlük 

-Etkililik: Davranış değişikliğinin etkili olması. İstatistiksel etkililik. Sosyal/klinik etkililik. Bir uygulama istatistiksel olarak etkili olabilir ancak bu sonuç bireyin toplumda daha yeterli olmasını sağlayamayıp, yaşantısında olumlu değişikliği getirmeyebilir (klinik etkililik). 

-Genellenebilirlik: Ortamlar-arası, kişiler-arası, araçlar- arası genelleme 

Uygulamalı Davranış Analizinin Güçlü Yanları:

-Öğretmenler ve diğer kişiler tarafından göreceli olarak daha kolay öğrenilmesi.

-Sürekli yapılan değerlendirmelere bağlı olarak öğretimin etkililiğinin ve verimliliğinin artması.

-Bilimsel dayanaklı bir uygulama olması.

-Farklı özellikteki bireylerle farklı ortamlarda (ev, merkez, kaynaştırma ortamı vb.) farklı davranışlara yönelik olarak kullanılabilmesi 

-Çeşitli becerilerin öğretiminde kullanılabilmesi

-Davranış sorunlarına yönelik olarak öncelikle olumlu tekniklerin yer aldığı davranış değiştirme planlarının yapılması

-Bireylerin bağımsız yaşama becerilerini arttırmak için işlevsel becerilerin öğretimine önem verilmesi

(Anderson ve Romanczyk, 1999; Rosenwasser ve Axelrod, 2002; Schloss ve Smith, 1994)

Eleştiriler:

Veri toplama ve analiz sürecinin çok zaman alması, davranışın yapılma olasılığını arttırmak amacıyla davranışı izleyen durumda ortama eklenen pekiştireçlerin rüşvet anlamına gelmesi, ceza tekniklerinin kullanılması, sadece davranış sonrası olaylara önem verilmesi (Cooper, Heron ve Heward, 2007; Tekin ve Kırcaali-İftar, 2001; Wolery ve diğ., 1988). 

Ancak; sistematik veri toplama ve değerlendirmeler öğretimsel kararlar almak için sağlam temeller sağlamaktadır ve zaman kaybını önlemek için çeşitli yollar bulunmaktadır. Yeni davranışların kazandırılması ancak pekiştireçler uygun şekilde kullanıldığında ve sistemli olarak silikleştirildiğinde mümkün olmaktadır. Bunun dışında, rüşvet hakedilmeyen ve uygun olmayan durumlarda verilmektedir. Uygulamalı davranış analizine dayalı öğretim yöntemlerindeyse, hak edilmeyen ya da uygun olmayan durumlar söz konusu değildir. 

Ceza tekniklerinden, en az kısıtlayıcı davranış değiştirme teknikleri etkili olmadığında yararlanılabilmektedir. Bu tür teknikler kullanıldığında da, etik kurallar çerçevesinde bireye fiziksel, psikolojik ve sosyal yönlerden hiçbir şekilde zarar verilmemesine dikkat edilmektedir. Tüm bunların yanı sıra, davranışçı alanda artan bir şekilde davranış öncesi uygulamalara da giderek daha fazla önem verildiği görülmektedir.

Uygulamalı davranış analizine dayalı eğitimlerin bireyler üzerindeki olumlu etkileri bilimsel araştırma sonuçlarıyla desteklenmiş bulunması (bilimsel dayanaklı uygulama) ve güçlü yanları nedenleriyle, öğretim ve sağaltım ortamlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.