A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

2.4.Kesim va qirqim talab qilinadigan detallarning shaklsini chizish 
 
Ma’lumki, eskizlar lo‘g‘ri burchakli proyeksiyalashga amal qilingan holda, 
ko'zda chamalab detaining qismlari orasidagi nisbatlarni saqlab, ehizinaehilik 
asboblari qo'llanilmay qo‘lda chiziladi. Eskizlar millimetrlangan, kataklangan 
yoki oq qog'ozlarda chiziladi. 
Eskizlar, asosan detaining asliga qarab chiziladi. Kerakli kesim va qirqimlar 
qo'llanilib, eng kam ko'rinishda chizishga harakat qilinadi. O'lchamlari detaining 
aslidan o'lchab qo'yiladi. 
Misol. 7-shaklda detaining asli o'rnida uning yaqqol tasviri berilgan 
bo'lib, uning eskizi chizilsin. 
Berilgan detal sinehiklab o'rganib chiqiladi. Detal, asosan, silindrlardan 
tuzilganligi uchun uni bitta bosh ko'rinishda chizish mumkin. Detaining ichki 
tuzilishi profil qirqim orqali ko'rsatiladi. Kichik silindrik teshiklari chiqarilgan 
kesimda, silindr ichidagi qovurg'ani ham chiqarilgan mahalliy kesimda tasvirlash 
kerak bo'ladi. O'lchamlari detaining o'zidan o'lchab olinadi va shaklda qo'yib 
ko'rsatiladi. Shakl taxt qilinadi. 
Ishchi daftariga (kataklangan) eskiz chizishni yaxshi bilasizlar. Endi oq qog'ozga 
eskiz chizishni o'rganamiz. Buning uchun avval o'zaro parallel, gorizontal, 
vertikal, turli holatlardagi qiya hamda o'zaro perpendikulyar chiziqlarni qo'lda 
chizish mashq qilinadi. Bundan tashqari, turli to'g'ri burchakli to'rtburchak, 
kvadrat, aylana va uning yoylarini chizish orqali qo'lni shakl chizishga o'rgatih 
borish tavsiya etiladi. 
Masalan, 7-shaklda podshipnik deb nomlanuvchi detaining asliga 
(bu yerda uning yaqqol tasviri berilgan) qarab tahlil qilinsa, ikkita ko'rinishda 
(bosh va chapdan) chizilishi mumkin. Shunda silindrning ostki asosini plita 
bilan mustahkam bog'lovchi qovurg'alarni kesim orqali, silindrni esa profil 
qirqim orqali ko'rsatish qulay hisoblanadi. 
1. Eskiz chizish shartiga muvofiq ko'rinish o'rnilari to'g'ri to'rtburchaklarda 
belgilab olinadi hamda detal asosi va silindrik qismi, qovurg'alar chizib chiqiladi 
(8-shakl, a). 
2. Detal konturi aniqlab olinadi va profil qirqim hamda kesim bajariladi (8- 
shakl, b). 
3. Shakllar o'lchamlari aslidan o'lchab olinadi. Bu yerda detaining asli 
bo'lmaganligi uchun o'lcham chiziqlariga uning son qiymatlari qo'yilmadi (8- 
shakl, c). 

---

Yoki ushbu detal eskizini uchta ko'rinishda chizib, qovurg'alarning o'zaro 
joylashishini ustdan ko'rinishida A—A qirqim orqali tasvirlash mumkin. Shunda 
detaining asosi—plitaning shakli ham to'liq ko'ringan bo'ladi (9-shakl). 
7-shakl. 8-shakl. 
9-shakl. 

---